Winodań

Winodań
Ilustracja
Winodań wachlarzowata
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządliliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rządarekowce
Rodzinaarekowate
Rodzajwinodań
Nazwa systematyczna
Borassus Linnaeus
Sp. Pl. 1187. 1 Mai 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

B. flabellifer L.[3]

Synonimy
  • Lontarus Adanson[3]

Winodań[4], borazus[4], palma winna[5] (Borassus L.) – rodzaj roślin z rodziny arekowatych (Arecaceae). Zalicza się do niego 5 gatunków[6]. Występują one na obszarze od tropikalnej Afryki, poprzez Madagaskar, Azję Południową i Południowo-Wschodnią po Nową Gwineę[7][8]. Uprawiana i wszechstronnie wykorzystywana jest winodań wachlarzowata (jeden z tamilskich poematów wymienia jej 801 zastosowań)[4]. Użyteczne są wszystkie części rośliny, przy czym za najważniejszy produkt uznaje się słodki sok, z którego sporządza się wino palmowe (ang. toddy)[4][8]. Spożywa się także jako tzw. „palmową kapustę” pąk liściowy winodani abisyńskiej[4].

Morfologia

Winodań abisyńska
Pokrój
Wysokie palmy (winodań wachlarzowata osiąga 30 m wysokości[4], zwykle jednak do 20 m[8]) o kłodzinie często w górnej połowie zgrubiałej[9], osiągającej do 1 m średnicy[8]. Kłodzina nie rozgałęzia się, o ile nie zostanie uszkodzona. Osłonięta jest przez jakiś czas przez martwe nasady liści, które z czasem opadają pozostawiając na nagim pniu wyraźne, okazałe blizny[8].
Liście
Masywne, wachlarzowate liście osiągają średnicę 1,2 m[7] i długość do 2 m[4]. Skupione są po 12–40[10] w pióropusz na szczycie pędu[4]. U nasady są pochwiaste, przy czym przy samym pniu pochwa ma postać sieci zdrewniałych włókien. Tęgi ogonek liściowy jest płaski od góry i półokrągły od dołu, z krawędziami w różnym stopniu uzbrojonymi w kolce lub nagimi. Szeroko dłoniasto (wachlarzowato) podzielona blaszka liściowa rozdziela się do 1/3 lub połowy swego promienia na listki, których może być do 130[8]. Na szczytach czasem dodatkowo się one rozdzielają[10]. W miejscu połączenia blaszki z ogonkiem, po obu stronach liścia znajduje się okazała hastula[7][10]. Liście mają często kolor żółtawozielony[7].
Kwiaty
Rośliny dwupienne, rzadko z kwiatami męskimi i żeńskimi na jednym osobniku[8]. Kwiaty żeńskie zebrane są w proste kłosokształtne kwiatostany, a męskie w kwiatostany kłosokształtne rozgałęzione[8]. Kwiatostany wyrastają zwykle po 1–3 w kątach liści i są zwisające[10]. Oba typy kwiatostanów są grube[10], długie i wsparte licznymi podsadkami. Kwiaty męskie są bardzo drobne, zebrane po ok. 30 w kątach przysadek[10]. Składają się z podwójnego okółka okwiatu, z wewnętrznymi listkami mniejszymi od zewnętrznych. Pręcików jest 6, u nasady zrosłych z listkami wewnętrznego okółka, ich pylniki są okazałe i podługowate. Kwiaty żeńskie wyrastają pojedynczo w kątach przysadek, są stosunkowo duże, ze skórzastym[10] lub mięsistym, kulistawym okwiatem[8]. Otula on 6–9 prątniczków i położoną centralnie kulistą, 3- lub 4-komorową zalążnię[7].
Owoce
Pestkowce[4] osiągające do 35 cm długości[8] o kształcie nieregularnie kulistawym[10]. Owocnia jest skórzasta, o barwie od zielonej, pomarańczowej do czarnej. Mezokarp jest soczysty i wonny, z podłużnymi włóknami. Gruby, zdrewniały i rozmaicie ornamentowany endokarp otacza każdą z osobna komorę z pojedynczym nasionem. W każdym owocu rozwija się od 1 do 3 nasion[8].

Systematyka

Rodzaj z podplemienia Lataniinae, plemienia Borasseae i podrodziny Coryphoideae Burnett w obrębie rodziny arekowatych (Arecaceae)[2][8]. Uznawany jest za takson monofiletyczny[8].

Wykaz gatunków[6]
  • Borassus aethiopum Mart. – winodań abisyńska[4], palma etiopska[5]
  • Borassus akeassii Bayton, Ouédr. & Guinko
  • Borassus flabellifer L. – winodań wachlarzowata[4], palma winna biczowa[5]
  • Borassus heineanus Becc.
  • Borassus madagascariensis (Jum. & H.Perrier) Bojer ex Jum. & H.Perrier

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-02-19] (ang.).
  3. ↑ a b c Index Nominum Genericorum. Smithsonian Institution. [dostęp 2018-02-19].
  4. ↑ a b c d e f g h i j k Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 988. ISBN 83-214-1305-6.
  5. ↑ a b c Maria Witkowska: Palmy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1968, s. 34-35.
  6. ↑ a b Borassus. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-02-19].
  7. ↑ a b c d e Kamal A. Malik: Borassus L.. W: Flora of Pakistan [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-02-19].
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l m R.P. Brayton. A revision of Borassus L. (Arecaceae). „Kew Bulletin”. 62, s. 561-586, 2007. 
  9. ↑ Bingham, M.G., Willemen, A., Wursten, B.T., Ballings, P., Hyde, M.A.: Genus page: Borassus L.. W: Flora of Zambia [on-line]. [dostęp 2018-02-19].
  10. ↑ a b c d e f g h Andrew Henderson: Palms of Southern Asia. Princeton University Press, 2009, s. 37-38.

Media użyte na tej stronie

Palmyra Palm (Borassus aethiopum) (6937008812).jpg
Autor: Bernard DUPONT from FRANCE, Licencja: CC BY-SA 2.0
Murchison's Falls NP, UGANDA