Winoroślowate

Winoroślowate
Ilustracja
Winorośl właściwa
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządróżopodobne
Rządwinoroślowce
Rodzinawinoroślowate
Nazwa systematyczna
Vitaceae Juss.
Owoce odmiany uprawnej winorośli właściwej
Tetrastigma pubinerve

Winoroślowate (Vitaceae Juss.) – rodzina roślin należąca do rzędu winoroślowców. Obejmuje 16[3]–17[2] rodzajów z ok. 955 gatunkami łączonymi w dwie podrodziny. Rośliny te są obecne na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy, nie występują naturalnie w północnej części Ameryki Północnej, Europy i Azji oraz na rozległych obszarach pustynnych[4]. Najwięcej przedstawicieli rośnie w strefie międzyzwrotnikowej[5].

Duże znaczenie użytkowe ma winorośl właściwa Vitis vinifera, której owoce – winogrona spożywane są surowe, suszone jako rodzynki, służą do wyrobu win, soków, galaretek, dżemów, kwasu winowego i octu winnego. Z nasion tłoczony jest olej. Jadalne są także owoce innych gatunków winorośli, wykorzystywane także do tworzenia odmian uprawnych w wyniku krzyżowania z winoroślą właściwą. Spożywane są także owoce innych rodzajów, zwłaszcza Ampelocissus i Cayratia oraz liście niektórych gatunków cissusów. Cayratia geniculata jest rośliną włóknistą. Liczne rośliny z różnych rodzajów uprawiane są jako ozdobne[4]. Niektóre gatunki (Ampelopsis japonica, Cissus quadrangularis, Tetrastigma hemsleyanum) są cenionymi roślinami leczniczymi[5].

Morfologia

Kwiatostan Ampelocissus indica
Pokrój
Pnącza, w tym drewniejące (liany), krzewy i niewielkie drzewa. Pędy nierzadko zgrubiałe w węzłach. Wspinają się zazwyczaj za pomocą wąsów czepnych rozmaicie zbudowanych – pojedynczych, rozwidlonych i rozgałęziających się, czasem zakończonych przylgą, wyrastających naprzeciw liści[4].
Liście
Skrętoległe, dwurzędowe, zwykle z parą odpadających przylistków[5], ogonkowe[4], pojedyncze, klapowane lub nie, dłoniasto złożone (czasem trójlistkowe), do pierzasto złożonych pojedynczo, podwójnie lub potrójnie. Często z gruczołkami na krawędzi blaszki[5][4], w różnym stopniu ząbkowanej[5].
Kwiaty
Jednopłciowe lub obupłciowe, promieniste[4], drobne[5]. Zebrane w rozmaite kwiatostany wierzchotkowe, wiechy, rzadko kłosy, wyrastające zwykle naprzeciw liści, rzadziej w ich kącie (Cayratia, Tetrastigma)[4]. Działki kielicha zrośnięte, w liczbie 4 lub 5, rzadziej 7, u Leea z ogruczolonymi ząbkami. Płatków jest 4 lub 5 (u Rhoicissus 7), w różnym stopniu zrośnięte, choć zwykle tylko u nasady. Pręcików jest tyle ile płatków i wyrastają naprzeciw nich. Ich nitki dochodzą do nasady pylników pękających podłużnymi szczelinami. U nasady pręcików znajduje się różnie zbudowany dysk miodnikowy[4]. Zalążnia jest górna, powstaje zwykle z dwóch[5] lub trzech owocolistków[4], w każdej z komór rozwijają się dwa zalażki. Szyjka słupka jest krótka lub długa, zwieńczona jest główkowatym, dyskowatym lub (rzadko, tylko u Tetrastigma) czterołatkowym znamieniem[4][5].
Owoce
Jagody jedno- do czteronasiennych, soczyste lub dość suche[4].

Systematyka

Pozycja i podział rodziny według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina w ujęciu APweb jest jedynym rodzajem w obrębie monotypowego rzędu winoroślowców Vitales. Dzielona jest na dwie podrodziny, podnoszone w niektórych systemach (np. Reveala z lat 1994-1999 i Takhtajana z roku 1997) do rangi rodziny (Reveal w propozycji klasyfikacji okrytonasiennych z 2007 tak jak APweb łączy obie grupy w obrębie jednej rodziny).

Podział i relacje filogenetyczne w obrębie rodziny[6][3]
←

Leeoideae


Viticoideae

Ampelopsideae





Cisseae



Cayratieae





Parthenocisseae



Viteae






Podrodzina Leeoideae Burmeister (syn. Leeaceae Dumortier)

  • Leea L. – nałużyn

Podrodzina Viticoideae Eaton:

plemię Ampelopsideae

  • Ampelopsis Michx. – winnik
  • Clematicissus Planch.
  • Nekemias Rafinesque
  • Rhoicissus Planch. – rojcissus

plemię Cayratieae

  • Acareosperma Gagnep.
  • Causonis Rafinesque
  • Cayratia Juss.
  • Cyphostemma (Planch.) Alston
  • Tetrastigma (Miq.) Planch.

plemię Cisseae

  • Cissus L. – cissus

plemię Parthenocisseae

plemię Viteae

Pozycja w systemie Reveala (1994-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Vitanae Takht. ex Reveal, rząd winoroślowce (Vitales Reveal), rodzina winoroślowate Vitaceae Juss.[7]. W ujęciu z lat 1994-1999 Reveal oddzielał rodzaj Leea w odrębną rodzinę Leeaceae.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-08-01] (ang.).
  3. ↑ a b List of Genera in VITACEAE, [w:] Vascular plant families and genera [online], Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2021-10-11] (ang.).
  4. ↑ a b c d e f g h i j k Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 244-247. ISBN 978-1-842466346.
  5. ↑ a b c d e f g h Zhiduan Chen, Hui Ren, Jun Wen: Vitaceae. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-10-11].
  6. ↑ Vitaceae (ang.). Royal Botanic Gardens, Kew, Vascular Plant Families and Genera. [dostęp 2009-07-12].
  7. ↑ Crescent Bloom: Vitaceae (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-07-12].

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Vitis vinifera - Köhler–s Medizinal-Pflanzen-145.jpg
Weinrebe. A blühender, B fruchtender Zweig in natürl. Grösse; 1 geschlossene und 2 aufgeblühte Blüthe mit abgehobener Krone, vergrössert; 3 Blüthe ohne Krone, desgl.; 4 Staubgefässe, desgl.; 5 Pollen, desgl.; 6 Stempel im Längsschnitt, desgl.; 7 derselbe im Querschnitt; 8 u. 9 Frucht im Längs- und Querschnitt, natürl. Grösse; 10 Same, desgl.; 11 derselbe von verschiedenen Seiten, vergrössert; 12 u. 13 derselbe im Längsschnitt, von verschiedenen Seiten, desgl.; 14 derselbe im Querschnitt.
Ampelocissus indica (L.) Planch. 1.JPG
Autor: Anuragl19, Licencja: CC BY-SA 4.0
Endemic to Peninsular India
Grozd refoška.JPG
(c) Svetina D z słoweńskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0
Grozd trte refošk, iz katerega bo kmalu nastal teran.