Witold Chodźko

Witold Chodźko

Data i miejsce urodzenia	1 listopada 1875 Piotrków Trybunalski, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci	17 stycznia 1954 Warszawa, Polska
Minister zdrowia publicznego (p.o)
Okres	od 13 grudnia 1918 do 19 stycznia 1919
Poprzednik	utworzenie ministerstwa
Następca	Tomasz Janiszewski
Minister zdrowia publicznego[1]
Okres	od 13 grudnia 1919 do 26 maja 1923
Poprzednik	Tomasz Janiszewski
Następca	Jerzy Bujalski (p.o.)
Odznaczenia

Grób Witolda Chodźki na cmentarzu Powązkowskim

Witold Chodźko herbu Kościesza (ur. 1 listopada 1875^[2] w Piotrkowie Trybunalskim, zm. 17 stycznia 1954 w Warszawie) – polski lekarz psychiatra i neurolog, społecznik, polityk, minister zdrowia publicznego i opieki społecznej, wolnomularz^[3].

Rodzina Chodźków herbu Kościesza

Witold Chodźko był synem Leonarda i Zofii z domu Jasińskiej^[2]. Rodzina Chodźków była znana i rozgałęziona na Litwie. W Polskim Słowniku Biograficznym umieszczono życiorysy ośmiu Chodźków zasłużonych dla nauki i literatury polskiej. Dziad Witolda, Jan Chodźko gospodarzył na roli w majątku Wilejkowicze w parafii Żodziszki, miał kilkoro dzieci, z których najstarszy Tyburcy Chodźko, za udział w powstaniu styczniowym został w 1864 zesłany do Wiatki, gdzie przebywał 27 lat. Drugi i najmłodszy syn Leonard, ojciec Witolda, ukończył gimnazjum w Wilnie i w 1865 znalazł się w Piotrkowie Trybunalskim, gdzie został współwydawcą czasopisma „Tydzień”, do którego pisywał artykuły wstępne i literackie. Następnie założył księgarnię. W 1883 przerwał pracę z powodu gruźlicy płuc, przeniósł się do rodziny na Litwę, gdzie zmarł^[4].

Ojciec Aleksandry, filologa klasycznego – żony Zbigniewa Domaniewskiego (muzyka) oraz Marii (architekta) – żony architekta Jana Zachwatowicza, wybitnego konserwatora zabytków. Dziadek Krystyny Zachwatowicz (scenografa) – żony Andrzeja Wajdy (reżysera) i Joanny Katarzyny Zachwatowicz-Jasieńskiej (muzyka) – żony Ksawerego Jasieńskiego (spikera Polskiego Radia).

Edukacja

W 1894 został przyjęty na Wydział Lekarski Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie uzyskał dyplom lekarski w 1899. Następnie wyjechał za granicę, aby kształcić się w neurologii.

W Paryżu odbywał staż w klinice Alexisa Joffroya w Hôpital de la Pitié-Salpêtrière.

Był także asystentem na oddziale neurologicznym dr Józefa Babińskiego, pod którego kierunkiem napisał pracę Przyczynek do kwestii objawu ruchu paluchowego Babińskiego, opartą na zbadaniu przeszło tysiąca chorych i zdrowych.

Z Paryża wyjechał do Grazu do Kliniki Neurologicznej Gabriela Antona.

Praca naukowa i zawodowa

Po powrocie do kraju i wobec niemożności uzyskania płatnego etatu w szpitalach warszawskich, osiadł w osadzie Zaręby Kościelne koło Małkini jako lekarz wolno praktykujący. Zaistniała możliwość zatrudnienia go w Lublinie, gdzie Władysław Olechnowicz miał prywatną lecznicę dla chorych psychicznie. Przeniósł się do Lublina i został jego asystentem w 1901. W 1902 nadetatowym (bezpłatnym) asystentem w Szpitalu św. Wincentego a Paulo w Lublinie. W 1903 został przeniesiony na stanowisko ordynatora do Szpitala św. Jana Bożego w Lublinie. W tym szpitalu prowadził już samodzielnie, jako młodszy ordynator oddział psychiatryczny w 1907. Następnie otrzymał stanowisko dyrektora Szpitala dla Psychicznie i Nerwowo Chorych w Kochanówce koło Łodzi. Posadę tę objął w 1907 i sprawował ją do 1914. Po wyjeździe z Kochanówki objął w latach 1914–1915 kierownictwo psychiatrycznego zakładu dla psychicznie chorych w Czerwonym Borze pod Radzyminem. Od 1915 był ordynatorem Oddziału Psychiatrycznego w Szpitalu Św. Jana Bożego w Warszawie i pracował tam do 1918 roku. W 1914 ożenił się z Heleną Witkowską^[2].

Działalność ministerialna

Tymczasowa Rada Stanu powołała go 15 lutego 1917 na stanowisko kierownika Referatu Zdrowia Publicznego w Departamencie Spraw Wewnętrznych. Następnie z referatu stworzono wydział, potem sekcję i Dyrekcję Służby Zdrowia Publicznego. Był dyrektorem Służby Zdrowia, Opieki Społecznej i Ochrony Pracy Spraw Wewnętrznych Rady Regencyjnej do 1918. Kierował kolejno wszystkimi szczeblami organizacyjnymi zarówno w Radzie Stanu, jak i w Radzie Regencyjnej za czasów premiera rządu Jana Kucharzewskiego.

4 kwietnia 1918 Rada Regencyjna wyłączyła dział zdrowia z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i przekazała Ministerstwu Opieki Społecznej i Ochrony Pracy^[5]. Chodźko dalej kierował tam departamentem. Rada Regencyjna wydzieliła 30 października 1918 z tego ministerstwa nowy resort, tzn. Ministerstwo Zdrowia Publicznego i Opieki Społecznej^[6].

Naczelnik Państwa Józef Piłsudski mianował Chodźkę 13 grudnia 1918 podsekretarzem stanu w tym Ministerstwie, powierzając mu jednocześnie kierownictwo tego resortu^[7].

Przy zmianie gabinetu ministrem zdrowia został mianowany 16 stycznia 1919 doc. higieny Tomasz Janiszewski z ramienia PSL „Piast”, który pozostawał na tym stanowisku do 9 grudnia 1919. Przez ten czas Chodźko nadal był podsekretarzem stanu. W grudniu 1919 roku został mianowany na stanowisko kierownika resortu w stopniu podsekretarza stanu.

Witold Chodźko był zwolennikiem eugeniki. Podczas piastowania stanowiska ministra zdrowia odgrywał istotną rolę w propagowaniu działań i metod eugenicznych. Innymi osobami, które należąc do ruchu eugenicznego pełnili funkcje ministerialne byli: Tomasz Janiszewski, Leon Wernic, Stefan Kramsztyk, Edward Loth.

We wrześniu 1945 roku znalazł się w składzie organu doradczego ministra zdrowia, Państwowej Rady Zdrowia^[8].

Działalność zawodowa (Warszawa)

• 1919-1923 przewodniczący Rady Wychowania Fizycznego i Kultury Cielesnej
• 1921 Nadzwyczajny Komisarz do Walki z Epidemiami
• 1924–1926 dyrektor Polskiego Komitetu Pomocy Dzieciom i lekarz neurolog w studenckiej Kasie Chorych
• 1926–1939 kierownik Państwowej Szkoły Higieny przy ul. Chocimskiej 24
• 1928–1933 prezes Związku Zakładu Ubezpieczeń Pracowników Umysłowych
• 1929–1931 rządowy komisarz Ogólnopaństwowego Związku Kas Chorych
• 1928–1933 wiceprzewodniczący, a od 1934 roku komisarz Scalonego Zakładu Ubezpieczeń Pracowników Umysłowych

Działalność w Lidze Narodów

Był delegatem Rządu Polskiego w Lidze Narodów:

• 1920 – w Międzynarodowym Urzędzie Higieny Publicznej w Genewie,
• 1920 – w Radzie LN,
• 1921 – powołany przez Radę LN na stałego członka Komitetu Higieny LN,
• 1922 – drugi delegat na III Zgromadzenie Ogólne LN,
• 1928 – z-ca delegata na IX Zgromadzenie Ogólne LN,
• 1929 – z-ca delegata na X Zgromadzenie LN,
• 1930 – od tego roku delegat do Komisji Doradczej LN,
• 1930 – powołany przez Komitet Higieny LN na przewodniczącego Komisji ds. Ośrodków Zdrowia,
• 1930 – członek Komisji Doradczej LN ds. Opieki nad Dziećmi i Młodzieżą,
• 1930 – z-ca delegata na XI Zgromadzenie LN,
• 1931 – do Komisji Doradczej LN do Walki z Handlem Narkotykami,
• 1931 – przewodniczący Delegacji Rządu na Międzynarodową Konferencję w sprawie ograniczenia fabrykacji narkotyków i przewodniczący jej komisji technicznej,
• 1931 – z-ca delegata na XII Zgromadzenie Ogólne LN,
• 1933 – delegat do Rady Administracyjnej przy Wysokim Komisarzu do spraw uchodźców z Niemiec,
• 1934 – delegat na XV Zgromadzenie Ogólne LN,
• 1936 – przewodniczący Komisji Opiumowej LN,
• 1938 – przewodniczący Komitetu Przygotowawczego do konferencji międzynarodowej w sprawie ograniczenia produkcji opium.

Działalność polityczna

Członek Ligi Państwowej Polskiej. Od 1917 należał do Centrum Narodowego. Był członkiem Stronnictwa Postępowej Demokracji.

Był członkiem Rady Najwyższej Loży Masońskiej „Prawda”. Z tego powodu Leon Chajn uważał, że profesorowie Uniwersytetu Warszawskiego nie wysunęli jego kandydatury do Nagrody Nobla.

Działalność społeczna

Był członkiem Towarzystwa Lekarskiego Lubelskiego, brał udział w Komisji do Spraw Przemysłu Lekarskiego T.L.L., został członkiem Oddziału Lubelskiego Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego. Brał czynny udział w Towarzystwie Oświatowo-Kulturalnym „Światło”, którego przewodniczącym był Stefan Żeromski, a Witold Chodźko jego zastępcą. Był współzałożycielem i przewodniczącym do chwili wyjazdu z Lublina Towarzystwa „Kropla Mleka”. Przewodniczył Polskiemu Towarzystwu Psychiatrycznemu. Był wiceprezesem i prezesem Polskiego Komitetu Walki z Handlem Kobietami i Dziećmi (1923); prezesem Federacji Polskich Stowarzyszeń Ligi Narodów (1925), wiceprezesem Centralnego Komitetu Społecznego Ofiarom Powodzi (1925), członkiem Rady Głównej Ligi Obrony Powietrznej Państwa (1927), prezesem Naczelnej Izby Lekarskiej (1929–1934^[9]), członkiem Polskiej Akademii Umiejętności (od 1930)^[10], prezesem Rady Fundacji im. Jakuba Potockiego i prezesem Polskiego Towarzystwa Medycyny Zapobiegawczej (1935–1936).

Działalność w okresie okupacji hitlerowskiej

Działał w zakresie spraw zdrowotnych w Polskim Komitecie Opiekuńczym miasta stołecznego Warszawy i był zastępcą prezesa Stołecznego Komitetu Samopomocy Społecznej. Był pracownikiem biblioteki Państwowej Szkoły Higieny i naczelnym lekarzem Grodziskiego Oddziału Polskiego Czerwonego Krzyża

Działalność po II wojnie światowej

• 1945 prezes Zarządu Warszawskiego Towarzystwa Pomocy Lekarskiej i Opieki nad Umysłowo i Nerwowo Chorymi
• 1945 członek Tymczasowego Zarządu Naczelnej Izby Lekarskiej
• 1945 członek Państwowej Rady Zdrowia.
• 1945 profesor nadzwyczajny Katedry Higieny Ogólnej na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• 1947 profesor zwyczajny i kierownik Katedry Higieny Ogólnej i Społecznej Wydziału Lekarskiego UMCS
• 1951 inicjator i jeden z założycieli Zespołu Naukowo-Badawczego dla Chorób Zawodowych Wsi, przekształconego następnie w Instytut Medycyny i Higieny Wsi w Lublinie (obecnie Instytut Medycyny Wsi im. Witolda Chodźki).

Wspomnienia

Witold Chodźko zmarł 17 stycznia 1954 roku w Warszawie. Pochowany jest na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 170, rząd 2, miejsce 6)^[11].

Maria Zachwatowiczowa:

S. Żeromski w liście do Chodźki pisał o działalności doktorostwa w Lublinie:

Prof. J. Brzozowski na uroczystym posiedzeniu w Lublinie ku uczczeniu pamięci Chodźki mówił m.in.:

Publikacje

• Organizacja i służby zdrowia publicznego w mieście st. Warszawie, Warszawa 1916.
• Szpitalnictwo i sprawy sanitarne w budżecie miasta st. Warszawy na r. 1917, Warszawa 1917.
• Organizacja państwowej służby i zdrowia w Królestwie Polskim w przeszłości i chwili obecnej', Warszawa 1917.
• Polskie prawodawstwo sanitarne w rozwoju historycznym, Warszawa 1917.

Odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1922)^[12]
• Krzyż Komandorski Legii Honorowej
• Krzyż Wielki Orderu Korony Italii
• Krzyż Wielki Orderu Korony Rumunii
• Order św. Sawy II klasy
• Złoty Krzyż Zasługi I klasy

Upamiętnienie

• W Lublinie powstała ulica nazwana jego imieniem, wokół której znajdują się budynki dydaktyczno-naukowe i szpitale kliniczne Uniwersytetu Medycznego.
• Fundacja Salus Publica im. prof. Witolda Chodźki na Rzecz Zdrowia Publicznego powstała w 2009 roku w Krakowie^[13]. Jej cele statutowe są w części zainspirowane ideami Patrona.

Przypisy

Bibliografia

• Piotr Szarejko, Słownik lekarzy polskich XIX wieku, tom III, Warszawa 1995.
• Słownik biograficzny miasta Lublina, pod red. Tadeusza Radzika, Jana Skarbka i Adama A. Witusika, Lublin 1993, s. 54–55 (55-56 w przeglądarce)
• Eufemiusz Herman, Historia neurologii polskiej, Ossolineum, Wrocław 1975.

Linki zewnętrzne

• Witold Chodźko – audycja Rody uczone, nadana w programie BIS Polskiego Radia S.A. w 1997 opublikowana w miesięczniku Forum Akademickie w 1999.