Witold Zglenicki

Witold Leon Julian Zglenicki

Витольд Згленицкий

Data i miejsce urodzenia	6 stycznia 1850 Wargawa, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci	6 lipca 1904 Baku, gubernia bakijska, Imperium Rosyjskie
Zawód, zajęcie	geolog, hutnik, nafciarz
Odznaczenia

Herb Prus II Wilczekosy

Pomnik Witolda Zglenickiego przy rafinerii PKN Orlen w Płocku

Współsfinansowany przez Zglenickiego Kościół św. Marii w Baku; zniszczony w 1931

Witold Leon Julian Zglenicki, ros. Витольд Згленицкий, herbu Prus II (ur. 6 stycznia 1850 w Starej Wargawie koło Kutna, zm. 6 lipca 1904 w Baku) – polski wynalazca, geolog, hutnik, nafciarz i filantrop, uczeń Dmitrija Mendelejewa. Określany mianem „ojca nafty bakijskiej” czy „polskiego Nobla”.

Główny filantrop nauki polskiej – darczyńca ówczesnej Kasy im. Mianowskiego (zlikwidowanej w 1951, reaktywowanej w 1991) oraz Uniwersytetu Warszawskiego.

Życiorys

Pobierał nauki w Gimnazjum Gubernialnym w Płocku (1859–1866), następnie w latach 1866–1870 studiował na Wydziale Matematyczno-Fizycznym Szkoły Głównej Warszawskiej (obecnie Uniwersytet Warszawski) i w latach 1870–1875 w Instytucie Górniczym (ros. Горный институт) w Petersburgu^[1].

W czasie studiów postanowił poświęcić się górnictwu, widząc w przemyśle naftowym ważny czynnik rozwoju. Początkowo (1875 r.) pracował w Zakładach Górniczych Królestwa Polskiego w Suchedniowie oraz w Zakładach Hutniczych w Mroczkowie (1876–1884), gdzie zajmował się eksploatacją i modernizacją wielkich pieców do wytopu żelaza. W latach 1884–1890 prowadził prywatne kuźnice.

Łączenie funkcji państwowej z prowadzeniem własnego, udanego biznesu spowodowało złożenie na niego donosu do Ministerstwa Skarbu. Zglenicki został oskarżony o przywłaszczenie dóbr państwowych i odwołany z Mroczkowa oraz zawieszony w pełnieniu obowiązków urzędnika. W następnych latach walczył o przywrócenie do służby. W roku 1890 został zatrudniony w Urzędzie Probierczym w Rydze; natomiast rok później, w 1891 r., przeniesiono go do podobnego urzędu w Baku, gdzie pracował do końca życia. Początkowo proponowano mu pracę w prestiżowym Zagłębiu Donieckim, ale po jego odmowie przeniesiono go do podrzędnego ówcześnie Baku^[2].

Ponieważ pasjonował się geologią, wolny czas i fundusze inwestował w tę działalność, poszukując złóż ropy naftowej i nowych metod jej wydobycia. Zaprojektował też urządzenie do podmorskich wierceń i wydobycia ropy naftowej (platformę wiertniczą), stając się w tej dziedzinie absolutnym światowym pionierem. Opracował i podarował nafciarzom urządzenie do pomiaru krzywizn szybów^[2] oraz przyrząd do pomiarów prostopadłości wiercenia otworów górniczych. Wyznaczył podmorskie działki naftowe, określając ich zasobność oraz ustalił złoża naturalne na tym terenie. Świetnie oceniła jego dokonania jedna z gazet: „Człowiek, który uczynił z Baku naftowe Eldorado”. Szach Persji Mozaffar ad-Din Szah Kadżar za odkrycia geologiczne na terenie tego kraju wyróżnił go około roku 1900 Orderem Lwa i Słońca. Dostrzegły go również władze rosyjskie, awansując go w roku 1901 do stopnia radcy kolegialnego (odpowiednik wojskowego stopnia pułkownika).

Dzięki inżynierowi Zglenickiemu powstały w Baku wodociągi, wspierał naukę pomagając Bibliotece Bakińskiego Oddziału Imperatorskiego Rosyjskiego Towarzystwa Technicznego oraz pośmiertnie (w latach 1909–1912) współfinansował wraz z rodziną Rylskich budowę kościoła rzymskokatolickiego (pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny), notabene zniszczonego w 1938 roku^[3].

W swoich poczynaniach partner braci Nobel (Alfreda, Ludwiga i Roberta) oraz rodziny Rothschild.

Zmarł w Baku, przewieziony wagonem salonką do Warszawy, pochowany w Woli Kiełpińskiej koło Zegrza pod Warszawą^[4]. Jego prace kontynuował w okolicach Baku inny Polak – Paweł Potocki^[5].

Testament

Dowiedziawszy się niespodziewanie o swojej śmiertelnej chorobie – cukrzycy, która w tamtym czasie była nieuleczalna – sporządził testament, zapisując na naukę polską (częściowo też rosyjską) i inne cele charytatywne dochody ze swoich pól naftowych.

Paragraf 8 testamentu przewidywał utworzenie fundacji – „Kasie imienia Mianowskiego w Warszawie, w celu utworzenia kapitału żelaznego, z zastrzeżeniem, by procenty od tego kapitału były przeznaczone na wydawanie nagród, według uznania Zarządu Kasy, za najlepsze dzieła dotyczące ogólnoeuropejskiej literatury, sztuki i nauki, w rodzaju noblowskich nagród”. Z funduszy wydano m.in.

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego,
• 15 tomów Poradnika dla samouków,
• 5 tomów Mazowsza Oskara Kolberga,
• Księgę przysłów polskich Samuela Adalberga,
• Pieśni Ludu
• Encyklopedię staropolską Zygmunta Glogera.

Z zapomóg korzystała również Maria Konopnicka. Przez krótki okres Kasa dysponowała dzięki Zglenickiemu kwotami, które przewyższały potrzeby ówczesnej nauki i kultury polskiej.

Niestety, testament został wykonany tylko po części z wolą zmarłego. Po przewrocie bolszewickim w Rosji pola naftowe należące do fundacji Kasy im. Mianowskiego zostały przez bolszewików wywłaszczone bez odszkodowania. W ten sposób przestał istnieć kapitał „Polskiego Nobla”.

Życie prywatne

Syn: Anatol (1896–1960).

Upamiętnienie

• 1963: Nadano imię Zglenickiego ulicy prowadzącej z kombinatu rafineryjno-petrochemicznego w Płocku w kierunku centrum miasta^[6].
• 1973: film „Kaukaski życiorys” reż. Ryszard Badowski^[7]
• 1988: film „Witold Zglenicki i inni” reż. Władysław Wasilewski^[8]
• 2008: film „Polski Nobel” reż. Adam Rogala^[9]

Zobacz też

• Zglenice Duże

Przypisy

Bibliografia

• Chodubski, Andrzej: Witold Zglenicki „Polski Nobel” 1850–1904, Płock 1984
• Chodubski J. A. Górnik, geolog. Witold Zglenicki (1850-1904) „Polski Nobel” Płock 2011

Linki zewnętrzne

• Inżynier Witold Zglenicki i polski Nobel
• Witold Zglenicki
• Kilka miliardów dolarów wart jest polski spadek w Azerbejdżanie