Witraż
Witraż – ozdobne wypełnienie okna, wykonane z kawałków kolorowego szkła wprawianych w ołowiane ramki osadzone między żelaznymi sztabami. Ramki stanowią kontur rysunku, kreskowanie na szkle lub malowanie na nim przeźroczystymi farbami oddaje charakterystyczne elementy (głowę, oczy, ręce, fałdowanie szat, cieniowanie figur). Witraże stosowano głównie w budownictwie sakralnym. Technika witrażu znana była w starożytności, jednak została rozpowszechniona od wczesnego średniowiecza, a rozwinęła się w sztuce gotyckiej. Renesans witrażownictwa nastąpił na przełomie wieków XIX i XX w sztuce secesji[1].
Największy w Europie witraż (212 m2) znajduje się w kościele Najświętszego Serca Jezusa Chrystusa w Rypinie[2].
Historia
Do powstania techniki witrażu najprawdopodobniej przyczyniły się bizantyńskie mozaiki. W Europie pierwsze witraże pojawiły się w średniowieczu, w X wieku w Reims (Francja), a także w Niemczech, skąd pochodzi najstarszy udokumentowany fragment witrażu – tzw. okrąg z Wissenburga datowany na IX wiek. Samo użycie barwnych szkieł w oknach miało miejsce już w VI wieku.[3] Rozkwit witrażownictwa nastąpił w okresie gotyku.
Do Polski technika ta trafiła dopiero w XIV wieku. Jednym z pierwszych i największych ośrodków produkcji witrażu był Toruń, leżący wtedy w państwie krzyżackim. Witraże wyrabiane od lat. 30. XIV w. w warsztatach toruńskich cechowały się wysokim poziomem artystycznym, powstawały też na zamówienie biskupów, władz zakonu krzyżackiego. Do dziś zachowało się tu wiele przykładów wysokiej klasy artystycznej XIV- i XV-wiecznych kwater witrażowych produkcji toruńskiej, m.in. eksponowanych na stałej wystawie Galerii Sztuki Gotyckiej w Ratuszu Staromiejskim (to największy w Polsce zbiór muzealny witraży gotyckich). Najważniejszym ośrodkiem na początku był Kraków, gdzie do dziś zachowały się największe i najcenniejsze zespoły witraży gotyckich w Polsce – m.in. ok. 115 kwater w oknach absydy kościoła Mariackiego, ok. 20 szyb z klasztoru dominikańskiego, 45 szyb z kościoła Bożego Ciała. W Toruniu znajduje się ok. 50 kwater w muzeum w Ratuszu Staromiejskim (pierwotnie w kościołach: franciszkańskim na Starym Mieście, dominikańskim na Nowym Mieście, farnym w Chełmnie), a w katedrze we Włocławku (także z warsztatów toruńskich) ok. 20 kwater[4].
Za najbardziej znanych polskich twórców witraży uznawani są Józef Mehoffer i Stanisław Wyspiański. Pierwszy z nich dzięki wygraniu konkursu na projekt witraży do szwajcarskiej katedry św. Mikołaja we Fryburgu. W XX wieku witraże tworzyli m.in. Jerzy Nowosielski, Adam Stalony Dobrzański, Edward Kwiatkowski, Teresa Maria Reklewska, Wiktor Ostrzołek. Technika konserwacji zabytkowych witraży została opracowana przez Edwarda Kwiatkowskiego na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu i opublikowana w 1956.
Technika
W pierwszym okresie rozwoju witrażownictwa – od X do XVI wieku – posługiwano się szkłem barwionym przez topienie masy szklanej razem z tlenkami metali. Pierwotnie, w okresie antycznym, barwione szkło miało naśladować kamienie szlachetne i półszlachetne, a jego cena była porównywalna z wartością klejnotów[5]. Szklane elementy wycinano za pomocą rozgrzanego metalowego pręta. Proces produkcji szklanych tafli jest w niezmienionej formie stosowany do dzisiaj, a polega na ręcznym wydmuchaniu dużej bańki szkła a następnie rozcięciu jej i rozciągnięciu do odpowiedniego rozmiaru. Szkła wykonywane ręcznie, zwłaszcza te z wczesnego okresu średniowiecza charakteryzują się smugami, niejednorodnością oraz zróżnicowaną grubością tafli. Malowanie ograniczało się do rysowania detali konturem (niskotopliwą nietransparentną farbą) i uzyskiwanie półcieni za pomocą patyn (szarej lub brązowej).
W okresie drugim, od XVI wieku do czasów współczesnych, rozpowszechniło się malowanie szkła farbami szkliwnymi, niskotopliwymi, utrwalanymi poprzez wypalanie farby. Technika ta pozwalała na osiągnięcie pełnej gamy barw oraz precyzyjnego rysunku przedstawienia.
Na przełomie XIX i XX wieku Louis Comfort Tiffany wynalazł nowy rodzaj szkła, tak zwane szkło opakowe (nieprzeźroczyste i pólprzeźroczyste), oraz szkło irydyzowane (słynne szkło Favrile). Na jednej tafli szklanej łączył kilka kolorów, które przenikały się nawzajem i tworzyły smugi. Dzięki temu mógł ograniczyć malowanie szkła, a wiele detali oddawał przez dobór odpowiednich fragmentów szkła. Zabieg ten dodawał lekkości kompozycji witraży, przy zachowaniu głębi koloru wynikającego z barwienia szkła w masie.[6] Tiffany wprowadził także nową, trwalszą i bardziej finezyjną, technikę łączenia szkieł witrażowych – przez owijanie elementów folią miedzianą i lutowanie cyną, którą stosował głównie przy wykonywaniu słynnych lamp Tiffany`ego.
Galeria
Witraż z portretem Marianny Orańskiej w pałacu w Kamieńcu Ząbkowickim
Witraż w kościele w Ścinawce Średniej
Witraż nad głównym wejściem w kościele Matki Bożej Różańcowej w Kłodzku
Nowa Katedra w Linzu: archanioł Michał, święci Agnieszka i Maksymilian, w centrum Maryja
Witraż w kościele Marii Panny w Legnicy
Witraż w kościele Ducha Świętego we Wrocławiu
Witraż w kościele w Radomierzu
Witraż w ratuszu w Kamiennej Górze
Witraż w ratuszu w Rzeszowie
Secesyjny witraż projektu Stanisława Wyspiańskiego z początków XX wieku. Hotel Pollera w Krakowie.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 175. ISBN 83-85001-89-1.
- ↑ St. Kostka, www.stkostka-rypin.pl [dostęp 2017-11-27] .
- ↑ Maria Rzepińska, Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiego, Warszawa: Arkady, 1989, s. 157, ISBN 83-213-3368-0, OCLC 834769983 .
- ↑ Frycz Jerzy, Kwiatkowski Edward: Średniowieczne witraże warsztatów toruńskich, AUNC Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo VI, Toruń 1977
- ↑ Maria Rzepińska, op. cit., s. 158.
- ↑ o, Technika witrażu Louisa C. Tiffany-ego, Tu powstają przedmioty nieobojętne, 12 września 2019 [dostęp 2019-09-21] (pol.).
Linki zewnętrzne
Media użyte na tej stronie
One of four leaded-glass panels featuring a seasonal theme designed by Louis Comfort Tiffany. This panel was on display at Tiffany's Long Island estate Laurelton Hall, and is now in the permanent collection of the Charles Hosmer Morse Museum of American Art.
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Nysa, kościół par. p.w. św. Jakuba Starszego i św. Agnieszki, 1430, XIX, po 1945
Autor:
Jeśli chcesz wykorzystać to zdjęcie, proszę o jego podpisanie w następujący sposób: | ||
autor: Adam Kliczek, http://memoriesstay.com (CC-BY-SA-3.0) | ||
W przypadku zamieszczenia zdjęcia na stronie internetowej, poproszę o przesłanie informacji mailowej z adresem tej strony. | ||
Kontakt ze mną: adam.kliczekgmail.com | ||
|
Witraż w kościele pw św. Wawrzyńca w Rymanowie.
Autor: Aw58, Licencja: CC BY-SA 3.0
Epizod wojen śląskich (1740-1763). Gen. Fougues wzięty do niewoli w czasie bitwy pod Landeshut 23 czerwca 1760 r. - "Pruskie Termopile".
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY 3.0
Radomierz, kościół ewangelicki, ob. rzym.-kat. pw. Matki Bożej Różańcowej, XVIII
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ścinawka Średnia, kościół par. p.w. św. Marii Magdaleny, XIV, 1738
Autor: Wolfgang Sauber, Licencja: CC BY-SA 3.0 at
Linz ( Upper Austria ). New Cathedral: Stained glass windows showing the consecration of church bells by bishop Doppelbauer in 1902 - detail: Maria Immaculata, surrounded by Saints Michael, Maximilian and Agnes.
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Nysa, kościół par. p.w. św. Jakuba Starszego i św. Agnieszki, 1430, XIX, po 1945
Autor: Zygmunt Put, Licencja: CC BY-SA 4.0
Hotel Pollera, witraż I, ok 1900 proj. Stanisław Wyspiański, ul. Szpitalna 30, Stare Miasto, Kraków
Autor: Alt roman, Licencja: CC BY-SA 3.0
Dysputa nad tłumaczeniem Pisma Świętego
Jeden z witraży zdobiących wnętrza muzeum na Zamku książąt Sułkowskich w Bielsku-Białej.
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Kłodzko, kościół klasztorny Minorytów, nast. Franciszkanów, ob. parafialny p.w. MB Różańcowej, XVII, XIX
Autor: Lestat (Jan Mehlich), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Witraż Bóg Ojciec - Stań Się zaprojektowany przez Stanisława Wyspiańskiego znajdujący się w kościele franciszkanów w Krakowie.
Autor: J-k, Licencja: CC BY-SA 3.0
Rzeszów, ratusz, Witraż: "Magistrat".
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY 3.0
Kamieniec Ząbkowicki, zamek, 2 poł. XIX, witraż z Marianną Orańską
Autor: Ayyoubsabawiki, Licencja: CC BY-SA 4.0
Wnętrze Różowego Meczetu w Szirazie, w Iranie. Na fasadzie meczetu znajduje się wiele witraży, które tworzą wspaniałe kolory, gdy przechodzące przez nie światło pada na dywany.
Autor: Zygmunt Put, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kamienica (1905), współczesny witraż projekt. Katarzyna Kost, ul. Piłsudskiego 11, Kraków
Autor: Aw58, Licencja: CC BY-SA 4.0
Wrocław, kościół pw. Ducha Świętego, witraż