Wiwern

Wiwern

Wiwern (wiwerna lub wywerna) – mityczny gad ze średniowiecznego bestiariusza, często utożsamiany ze smokiem.

Nazwa „wiwern” pochodzi z języka angielskiego (wyvern). W Wielkiej Brytanii wiwerny są szczególnie popularne, można je spotkać w ikonografii, legendach oraz w heraldyce. Wizerunki dwunogiego smoka przyniosły na Wyspy Brytyjskie, prawdopodobnie jako godła wojskowe rzymskie legiony, które z kolei przejęły ten symbol od Daków.

Wiwern przedstawiany jest zwykle jako kilkumetrowej długości gad, z jedną parą nóg uzbrojonych w szpony i parą błoniastych skrzydeł, z długą szyją i ogonem, często zakończonym harpunim, jadowitym grotem. Niekiedy z podobnym grotem na końcu przedstawiany jest język wiwerna.

Początkowo wiwerny były tożsame ze smokami, przedstawianymi pierwotnie zawsze z jedną parą nóg.

W średniowiecznej Europie smok, w tym i wiwern, stanowił alegorię szatana. W postaci wiwernów i smoków przedstawiano często biblijne bestie, uosabiające szatana. Imię wiwerna równoważyło się z wojną, grzechem i zarazą (wierzono, że przenosi on dżumę). Wierzono również, że mieszkał w pieczarach, gdzie gromadził ogromne skarby.

Kryptozoologowie wysuwają hipotezy, że smoki i wiwerny w legendach różnych narodów stanowią echo spotkań pierwotnych ludzi z reliktami pterozaurów.

Obecnie, głównie za przyczyną gier RPG i literatury fantasy traktowane są jako osobny gatunek mitycznych bestii, słabszy i mniejszy od smoków właściwych, które przedstawia się jako stwory o czterech łapach.

Wiwerny w heraldyce

Wiwerny są jednym z popularniejszych stworzeń średniowiecznego heraldycznego bestiariusza. Szczególnie popularne są w heraldyce brytyjskiej. Przedstawiane bywają w różnych barwach heraldycznych, w różnych pozycjach. Najczęściej stosowane są jako trzymacze heraldyczne, ale często też jako klejnot herbowy lub godło. W dawnych legendach herbowych trudno znaleźć jednoznaczną odpowiedź, czemu stworzenie uznawane w mitologii za tak złowrogi i szatański symbol tak chętnie przyjmowane było jako element herbu. Popularność wywerna w heraldyce brytyjskiej można wyjaśnić faktem, że wywern stał się symbolem Artura a później całej Walii. W najstarszej ikonografii związanej z legendą o św. Jerzym smok zwykle przedstawiany jest jako wiwern.

Najbardziej znane wiwerny w heraldyce brytyjskiej zachowały się jako emblemat dawnych władców Mercji, złoty wiwern na fladze Wesseksu i wiwerny w herbach rodu Arbuthnott. W Polsce wywern stał się herbem Piastów czerskich^[1]. Pojawienie się wywerna w polskiej heraldyce, sfragistyce i numizmatyce należy łączyć z recepcją legend arturiańskich w średniowiecznej Polsce^[2].

Wiwerny stosowane są również w heraldyce wojskowej, m.in.w godle 43. Dywizji Piechoty z Wessex i 37. US Armor Regiment. Nazwano tak też samolot Westland Wyvern.

• 

  Herb Księstwa Czerskiego

• 

  Herb Nowego Żmigrodu

• 

  Herb Księstwa Mazowieckiego

• 

  Herb Zofii (hrabiny Wesseksu)

• 

  Herb baronetów klanu Arbuthnot z Edynburga

• 

  Emblemat 43. Dywizji Piechoty z Wessex

Zobacz też

• Smok
• Smok piastowski
• Żmij

Przypisy

Bibliografia

• Henry Bedingfeld, Peter Gwynn-Jones: Heraldry, Wingston, 1993
• Wojciech Górczyk, Ślady recepcji legend arturiańskich w heraldyce Piastów czerskich i kronikach polskich, Kultura i Historia,nr 17/2010, UMCS, ISSN 1642-9826 http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/archives/1793
• Tomasz Panfil, Polski zwierzyniec numizmatyczny – Smok, „Biuletyn Numizmatyczny” 2 (322), 2001, s. 13-30.
• Jacek Wiesiołowski, Przemysł-Lancelot, czyli Strażnica Radości nad Wartą, „Kronika Miasta Poznania”, R. 42, 1995, nr 2, s. 123-135.