Wołkowysk

Wołkowysk

Ваўкавыск

Centrum miasta
Herb Flaga
Państwo	Białoruś
Obwód	grodzieński
Populacja (2010) • liczba ludności	44 000[1]
Nr kierunkowy	+375 1512
Kod pocztowy	231900
Tablice rejestracyjne	4
Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego Wołkowysk
Położenie na mapie Białorusi (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Wołkowysk
Położenie na mapie Polski w 1939 r. (c) Lukasb1992 z polskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0 Wołkowysk
53°10′N 24°28′E/53,166667 24,466667
Strona internetowa
Portal Białoruś

Wołkowysk (biał. Ваўкавыск/Vaŭkavysk Waukawysk; ros. Волковыск, Wołkowysk) – miasto na Białorusi, w obwodzie grodzieńskim, stolica rejonu wołkowyskiego, nad Wołkowyją, w pobliżu jej ujścia do Rosi; 44 tys. mieszkańców (2010); przemysł maszynowy, metalowy, elektrotechniczny, mineralny, drzewny, chemiczny, spożywczy; węzeł kolejowy.

Miasto królewskie położone było w końcu XVIII wieku w starostwie grodowym wołkowyskim w powiecie wołkowyskim województwa nowogródzkiego^[2]. Miejsce obrad sejmiku generalnego Wielkiego Księstwa Litewskiego i sejmików ziemskich powiatu wołkowyskiego od XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku^[3].

Historia

Gród został założony przez litewskiego księcia Mendoga. Następnie należał do książąt włodzimiersko-wołyńskich. W XIV wieku ponownie włączony do Wielkiego Księstwa Litewskiego.

W czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów w Wołkowysku mieściło się starostwo grodowe i siedziba powiatu w województwie nowogródzkim. Tu odbywały się sejmiki generalne dla całej Litwy. Do znaczniejszych rodzin Wołkowyska należeli m.in. Gołgowscy i Piotrowicze.

• 1386 – 11 stycznia na zamku w Wołkowysku poselstwo polskiej szlachty zawarło z Władysławem Jagiełłą umowę, na mocy której m.in. Jagiełło miał objąć polską koronę i Jadwigę Andegaweńską za żonę.
• 1507 – nadanie praw miejskich przez króla Zygmunta I Starego.
• 1522 – na zamku przebywał król Polski Zygmunt I Stary.
• 1569 – po unii lubelskiej miasto w Rzeczypospolitej Obojga Narodów
• 1655 – zamek zniszczyły wojska szwedzkie Karola X Gustawa
• 1734 – fundacja klasztoru Jezuitów przez Katarzynę Elżbietę z Ogińskich Puzyninę, kasztelanową mścisławską, przy współudziale Józefa Antoniego i Salomei Katarzyny Kaczanowskich, podkomorstwa powiatu wołkowyskiego
• 1755 – konsekracja drewnianego kościoła Jezuitów (akademickiego)
• koniec XVIII wieku – ukończenie budowy murowanego klasztoru Jezuitów
• 1795 – po III rozbiorze Polski pod zaborem rosyjskim
• 25 czerwca 1800 – spalenie się kościoła Jezuitów^[4]
• 1812 – spalenie miasta podczas walk wojsk Napoleona z wojskami rosyjskimi
• 1815 – kongres wiedeński – potwierdzenie przynależności do Rosji
• 1827 – spalenie się kościoła farnego pw. Św. Mikołaja
• 1863 – w powstaniu styczniowym wzięła udział kompania wołkowyska pod dowództwem Gustawa Strawińskiego
• 1886 – budowa linii kolejowej do Białegostoku
• 1906 – budowa linii kolejowej do Siedlec
• 1919–1939 – Wołkowysk w II Rzeczypospolitej w województwie białostockim; siedziba powiatu wołkowyskiego oraz wiejskiej gminy Biskupice
• 1919 – pod miastem ma miejsce pierwsze starcie wojsk polskich z bolszewikami w wojnie polsko-bolszewickiej
• 24 lipca 1919 – wyparcie sił polskich zajęcie miasta przez bolszewicką 16 Armię^[5].
• 1920 – zdobycie miasta przez polską 3 Dywizję Piechoty Legionów gen. Leona Berbeckiego.
• 1922 – 8 grudnia koszary w mieście zajął 3 Pułk Strzelców Konnych im. Hetmana Polnego Koronnego Stefana Czarnieckiego.
• 1924 – utworzono Dowództwo VIII Brygady Kawalerii.

• Widoki Wołkowyska z czasów II Rzeczypospolitej:
• 

  Panorama

• 

  Rynek

• 

  Ulica Kościuszki

• 

  Ulica Szeroka

• 

  Dworzec kolejowy

• 

  Kościół katolicki pw. św. Stanisława Kostki (zniszczony)

• 

  Kościół św. Wacława

• 

  Starostwo

• 

  Magistrat

• 

  Urząd pocztowy

• 

  Gimnazjum Państwowe im. Króla Stefana Batorego

• 

  Dom Napoleona

• 1939 – w czasie kampanii wrześniowej sformowana została Rezerwowa Brygada Kawalerii „Wołkowysk”.
• 1939–1941 – okupowany przez ZSRR, miejsce przetrzymywania przez Armię Czerwoną jeńców polskich, wywózki Polaków
• 1941–1944 – okupowany przez Niemcy, zagłada ludności żydowskiej
• 1949 – ostatnie walki Armii Krajowej w okolicach miasta
• 1945–1991 – w Białoruskiej SRR
• od 1991 w Republice Białorusi

Zabytki

Wybrane zabytki:

Kościół św. Wacława

Cmentarz żołnierzy polskich poległych w latach 1919–1920

Cmentarz katolicki (na zdj. jeden z polskich przedwojennych nagrobków)

Cerkiew św. Mikołaja

Dom Napoleona/Dom Bagrationa

• Góra Zamkowa (Góry Szwedzkie) z miejscem po zamku z XIV w.
• kościół parafialny pw. św. Wacława z 1841 r.
• cerkiew prawosławna pw. św. Mikołaja z 1847 r.
• cmentarz powstańców styczniowych 1863 r. i żołnierzy Wojska Polskiego poległych w latach 1919–1920
• koszary 3 Pułku Strzelców Konnych
• Dworek, przed wojną tzw. Dom Napoleona, po wojnie tzw. Dom Bagrationa – obecnie muzeum historyczno-wojskowe.

Nieistniejące:

• Kościół farny pw. św. Mikołaja – drewniany, położony na obrzeżach miasta, spłonął w październiku 1827 roku^[6].
• Kościół i klasztor jezuitów – drewniany kościół i klasztor w 1734 roku ufundowali Katarzyna Elżbieta z Ogińskich Puzynina, kasztelanowa mścisławska oraz podkomorzy wołkowyski Józef Antoni Kaczanowski i jego żona Salomea Katarzyna oraz o. Jerzy Linowski. Staraniem rektora słonimskiego, o. Kazimierza Stankiewicza, w r. 1753 na danym przez miasto placu rozpoczęto budowę nowego kościoła pw. Najświętszego Odkupiciela, poświęconego w r. 1755 i konsekrowanego w r. 1757 przez biskupa wileńskiego Jana Zienkowicza. Kościół usytuowany był w centrum miasta, na wschód od rynku. Został wzniesiony z drewna, na murowanych piwnicach i posiadał dwuwieżową fasadę. Świątynia posiadała trzy krypty: jedną pod wielkim ołtarzem, przeznaczoną na pochówek fundatorów i zakonników, oraz dwie pod ołtarzami bocznymi: rodziny Bułharynów oraz dla studentów kolegium i służby. Po kasacie zakonu jezuitów w r. 1773 szkoła jezuitów została podporządkowana Komisji Edukacji Narodowej, jako podwydziałowa, a kościół funkcjonował pod nazwą akademickiego do 25 czerwca 1800 roku, kiedy spłonął^[6]. W 1773 roku obok drewnianego klasztoru na krótko przed kasatą wzniesiono murowany klasztor. Był on parterowy i 7-osiowy^[6].
• Synagoga^[7] – wybudowana w pierwszej połowie XIX wieku. Umiejscowiona została przy Dziedzińcu Szkolnym następnie zmienionym na ul. Berka Joselewicza. Obecnie ul. Lenina. Bożnicę w 1941 spalili Niemcy^[8]. Była także druga synagoga wybudowana w latach 30. XX wieku przy ulicy Zamościańskiej. W latach 60. została rozebrana by uzyskać teren pod budowę kombinatu chlebowego^[9].

Sport

Od czasów II RP w Wołkowysku funkcjonuje klub sportowy Sokół Wołkowysk. Do 1939 roku w mieście funkcjonowały także kluby sportowe WTS Wołkowysk oraz Przyszłość Wołkowysk.

Ludzie związani z Wołkowyskiem

• Barys Batura – białoruski działacz polityczny i sportowy, samorządowiec, członek i przewodniczący Rady Republiki;
• Ludwik Benoit – polski aktor teatralny i filmowy,
• Benjamin Blumenfeld – radziecki szachista,
• Jerzy Bołędź – polski właściciel ziemski i działacz społeczny związany z Grodzieńszczyzną, poseł na Sejm IV kadencji (1935–1938),
• Janusz Brochwicz-Lewiński – polski żołnierz Armii Krajowej w batalionie „Parasol”, generał brygady,
• Aleksandr Diediuszko – rosyjski aktor telewizyjny i filmowy,
• Elijjahu Golomb – twórca żydowskich sił samoobrony w Mandacie Palestyny w latach 1920–1945, architekt Hagany,
• Dawid Janowski – francuski szachista polskiego pochodzenia, uczestnik meczu o mistrzostwo świata z Emanuelem Laskerem,
• Eugeniusz Kabatc – polski prozaik oraz tłumacz literatury^[10],
• Włodzimierz Kalinowski – białoruski działacz społeczny, polityk, prawnik i historyk.
• Maciej Kasperowicz – rosyjski inżynier, działacz mniejszości rosyjskiej w Polsce, senator II RP.
• Tadeusz Kruczkowski – polski historyk, działacz mniejszości, polskiej na Białorusi, prezes Związku Polaków na Białorusi w latach 2000–2005,
• Stanisław Plewa – polski geofizyk, profesor Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie,
• Teresa Torańska – polska dziennikarka i pisarka,
• Zerach Warhaftig – żydowski prawnik i polityk, sygnatariusz Deklaracji Niepodległości Izraela,
• Zofia Wilczyńska – polska aktorka,
• Janina Żejmo – radziecka aktorka

Współpraca

• Gusiew, Rosja
• Siedlce, Polska
• Șoldănești, Mołdawia

Zobacz też

• Synagoga w Rosiu

Przypisy

Bibliografia

• Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. Wyd. 1. T. 1. Warszawa: Bellona, 2010, s. 696. ISBN 978-83-11-11934-5.

Linki zewnętrzne

• Wołkowysk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 875 .
• Dokument króla Zygmunta Starego z Wołkowyska
• zabytki na stronie Radzima.org
• Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona