Wołyń

Wołyń
Godło
Herb
Państwa

 Ukraina

Stolica

Łuck

Ważniejsze miejscowości

Równe, Włodzimierz, Krzemieniec, Kowel, Dubno

Przybliżona lokalizacja Wołynia na tle dzisiejszej Ukrainy
Pierwotny herb Wołynia
Herb Wołynia od 1569

Wołyń (ukr. Волинь) – kraina historyczna w dorzeczu górnego Bugu oraz dopływów Dniepru: Prypeci, Styru, Horynia i Słuczy, obecnie część Ukrainy – obwody wołyński i rówieński, zachodnia część żytomierskiego i północne części tarnopolskiego i chmielnickiego.

Według Jana Długosza nazwa pochodzi od zamku Wołyń nad Bugiem (obecnie Gródek koło Hrubieszowa). Według Nestora nazwa wywodzi się od słowiańskiego plemienia Wołynian.

Patronem Wołynia jest św. Jacek Odrowąż[1].

Główne miasta: Łuck, Kowel, Dubno, Równe, Krzemieniec, Zwiahel, Włodzimierz, Ostróg, Owrucz, Zasław, Starokonstantynów.

Geografia

Klimat

Klimat kontynentalny, ze znaczną różnicą temperatur między upalnym latem a mroźną zimą. Wiosna i jesień bardzo krótkie. W ciągu roku często nagłe skoki temperatury zależne od kierunku wiatrów.

Krainy geograficzne

W części północnej znajduje się Polesie Wołyńskie, natomiast w części południowej właściwy Wołyń. Granica przebiega wzdłuż linii Luboml – Kowel – Równe – Korzec.

Polesie Wołyńskie
Jest to równina płaska, niska, pokryta błotami, bagnami i lasami przecięta płynącymi równolegle ku północy dopływami Prypeci.
Wołyń właściwy
Jest to teren pagórkowaty, a w niektórych częściach górzysty. Gleby urodzajne.
Wzgórza wododziałowe o przebiegu północno-wschodnim (Bug / Stochód) ciągną się od rzeki Bug (Uściług) po Styr, tworząc lewy, urwisty brzeg tej rzeki. Najwyższe wzniesienia dochodzą do 281 m.
Wzgórza Krzemienieckie (Awratyńskie) o przebiegu równoleżnikowym stanowią przedłużenie Woroniaków i ciągną się między Radziwiłłowem a Zdołbunowem. Najwyższe wzniesienie to Góra Bony pod Krzemieńcem 407 m.
Góry Pełczańskie
Góry Dermańskie

Rzeki

Wołyń w większości leży w zlewisku Morza Czarnego za pośrednictwem Prypeci. Niewielka część znajduje się w zlewisku Morza Bałtyckiego za pośrednictwem Bugu, który stanowi zachodnią granicę Wołynia. Bug na obszarze Wołynia ma brzeg płaski, miejscami bagnisty. Jedynym dopływem jest Ług, która wpływa do Bugu w rejonie Uściługa. Prypeć wypływa na północ od Opalina. Ma płaskie, bagniste brzegi. Wszystkie rzeki Wołynia są jej dopływami lub dopływami dopływów.

Historia

Prehistoria i starożytność

W okresie neolitu na terenie Wołynia pojawiła się kultura pucharów lejkowatych, a po niej kultura amfor kulistych. W epoce brązukultura strzyżowska. W epoce żelaza południe Wołynia znajdowało się w orbicie wpływów kultury celtyckiej, promieniującej z obszaru łuku Karpat (Kotynowie, Peucyni). Rdzeń terytorialny tych ziem zamieszkany był przez Neurów, budowniczych grodów na bagnach prypeckich. W czasach rzymskich południowe i zachodnie kresy Wołynia zasiedlili Goci i ich pobratymcy.

Średniowiecze

We wczesnym średniowieczu zamieszkany przez słowiańskie plemiona Bużan i Dulebów. Po podziale dzielnicowym Rusi Kijowskiej od 1199 roku na ziemiach Wołynia istniało księstwo włodzimierskie ze stolicą we Włodzimierzu. Najwybitniejszym jego władcą był w latach 1201–1264 Daniel Halicki (od roku 1253 król Rusi), który doprowadził do połączenia księstwa włodzimierskiego z księstwem halickim, tworząc Ruś Halicko-Wołyńską.

Po najazdach mongolskich 1240–1241 Wołyń stał się terenem postępującej rywalizacji polsko-litewskiej. Ostatecznie został podzielony między Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie. Pod koniec lipca 1366 roku król Kazimierz Wielki rozpoczął zajmowanie terytorium Wołynia, gdzie w Bełzie poddał mu się Jerzy Narymuntowicz, co przypieczętowano dokumentem pokojowym z października tego samego roku, przekazującym Kazimierzowi stołeczny Włodzimierz Wołyński. Narymuntowicz został lennikiem króla z ziemi bełzkiej i chełmskiej, a ziemię włodzimierską jako polskie lenno otrzymał Aleksander Koriatowicz. Podział Wołynia sprecyzował dodatkowy traktat sojuszniczy Kazimierza i księcia Lubarta Dymitra. Po śmierci króla, Kazimierza Wielkiego w 1370 roku ziemie te opanowali Litwini pod wodzą Kiejstuta. W 1377 roku wyruszyła odwetowa wyprawa oddziałów polsko-węgierskich, w wyniku której odzyskano Wołyń. W 1375 została powołana rzymskokatolicka diecezja włodzimierska, a ok. 1404 diecezja łucka. Obie diecezje połączono w roku 1425. W 1429 w Łucku odbył się zjazd monarchów europejskich. W XV w. prawa miejskie otrzymały m.in. Włodzimierz, Krzemieniec, Łuck, Równe i Dubno. W 1491 siły polsko-litewskie rozgromiły pod Zasławiem czambuł tatarski, a w 1512 pokonały kilkakrotnie silniejszychTatarów w bitwie pod Łopusznem.

Województwo wołyńskie I Rzeczypospolitej

     Województwo wołyńskie w 1619

W 1566 zostało utworzone województwo wołyńskie ze stolicą w Łucku. W 1569 roku na mocy unii lubelskiej Wołyń został przyłączony w całości przez króla Zygmunta II Augusta do Korony Królestwa Polskiego. Obejmował tereny województwa wołyńskiego i część kijowskiego prowincji małopolskiej. Około 1580 książę Konstanty Wasyl Ostrogski założył Akademię Ostrogską. Na Wołyniu zostały założone także ordynacje: Ołycka Radziwiłłów w 1586 i Ostrogska książąt Ostrogskich w 1609.

Łuck, stolica Wołynia, w XVIII w.

Z Wołynia wywodziły się polskie rody magnackie: Ostrogscy, Zasławscy, Zbarascy, Czartoryscy, Wiśniowieccy, Koreccy, Wielhorscy, Czetwertyńscy, Woronieccy, Sanguszkowie, Poryccy. Na Wołyniu część dzieciństwa spędził król Polski, Michał Korybut Wiśniowiecki. Łuck, Kowel, Krzemieniec i Włodzimierz były miastami królewskimi Korony Królestwa Polskiego[2], a prywatnymi miastami szlacheckimi były m.in. Równe, Ostróg, Zbaraż, Zasław i Zwiahel.

W czasie powstania kozackiego Bohdana Chmielnickiego najdalej na zachód wysunięty teren penetracji kozackiej. W 1648 Polacy pod wodzą Jeremiego Wiśniowieckiego odnieśli zwycięstwo w bitwie pod Konstantynowem, a w 1651 doszło do zwycięskiej dla wojsk Rzeczypospolitej wielkiej bitwy pod Beresteczkiem.

W 1772 w wyniku I rozbioru Polski południowy fragment znalazł się w zaborze austriackim.

W 1783 Józef Klemens Czartoryski założył w Korcu manufakturę porcelany, jedną z pierwszych w Polsce.

W wojnie w obronie Konstytucji 3 maja 18 czerwca 1792 Polacy pod wodzą Józefa Poniatowskiego odnieśli zwycięstwo nad Rosjanami w bitwie pod Zieleńcami. Dla uczczenia tego zwycięstwa król Stanisław August Poniatowski ustanowił Order Virtuti Militari. Pierwsze ordery zostały wręczone 25 czerwca w Ostrogu. W lipcu 1792 Tadeusz Kościuszko odparł pod Włodzimierzem liczniejsze wojsko rosyjskie.

Po II rozbiorze podzielony nową granicą między Rzecząpospolitą a Cesarstwem Rosyjskim. Pozostała część w granicach Rosji po III rozbiorze w 1795, jako gubernia wołyńska ze stolicą w Żytomierzu.

Pod zaborami

Krzemieniec z zabudowaniami Liceum Krzemienieckiego w XIX w.

W 1805 Tadeusz Czacki założył w Krzemieńcu na południowym Wołyniu Liceum Krzemienieckie – jedno z najsłynniejszych i najbardziej zasłużonych polskich liceów. W 1809 także w Krzemieńcu przyszedł na świat Juliusz Słowacki.

W 1812 Polacy zwyciężyli Rosjan w bitwie o Uściług na zachodnich krańcach Wołynia.

Teren działalności powstańczej w czasie powstania styczniowego. Naczelnikiem wojennym Wołynia w powstaniu był Edmund Różycki, który poprowadził tu Polaków do zwycięstwa w bitwie pod Salichą. Na Wołyniu walczył także m.in. oddział gen. Józefa Wysockiego.

Wielkim ciosem dla polskości Wołynia były represje jakie spadły na polską ludność po powstaniach: listopadowym i styczniowym. Rząd Rosji zamknął polskie szkoły, klasztory, parafie i zmuszał katolików do konwersji na prawosławie. Nastąpiło wynarodowienie dziesiątków tysięcy polskich rodzin[3]. W 1839 roku rząd rosyjski zlikwidował diecezję łucką ze strukturami Kościoła unickiego, którego wyznawcy i parafie zostali przejęci przez Rosyjski Kościół Prawosławny.

Zasław w 1910

W latach 1914–1918 obszar ten przechodził burzliwy okres: na początku I wojny światowej, w latach 1915–1916, zachodnia część Wołynia została zajęta przez Austriaków, ale w roku 1916 Rosjanie odbili te tereny. W okresie I wojny światowej w latach 1915–1916 na terenie Wołynia toczyły się ciężkie walki pozycyjne. Uczestniczyły w nich I, II i III Brygada Legionów Polskich, m.in. pod Kostiuchnówką. W 1917 r. wojska rosyjskie stacjonujące na obszarze Wołynia opowiedziały się najpierw za rewolucją lutową, a później październikową. W następnym roku, po podpisaniu traktatu brzeskiego doszło do niemieckiej interwencji na Ukrainie, wskutek czego cały ten kraj, podobnie jak i Wołyń, znalazł się pod kontrolą Niemców oraz marionetkowego wobec nich hetmanatu Pawło Skoropadskiego. Z czasem jednak siły Niemców oraz hetmana zostały wyparte z Kijowa przez wojska wierne atamanowi Semenowi Petlurze. Wojska te opanowały również środkową i wschodnią część kraju.

Wkroczenie I Brygady Legionów Polskich do Kowla w 1915 r.

W 1916 w Kościuchnówce na Wołyniu został założony jeden z najpopularniejszych polskich klubów piłkarskichLegia Warszawa.

Początków polsko-ukraińskiego konfliktu o Wołyń można upatrywać w wydarzeniach listopada 1918 r., w czasie, gdy trwały już polsko-ukraińskie walki we Lwowie. Pierwsze walki polsko-ukraińskie toczyły się o Włodzimierz, który w okresie listopad 1918 – styczeń 1919 parokrotnie przechodził z rąk do rąk, kolejnym ważnym etapem wojny były starcia mające na celu opanowanie Kowla, z którego ewakuowali się Niemcy. Po opanowaniu linii Włodzimierz – Kowel, strona polska ograniczała się głównie do utrzymania panowania nad tym obszarem, a zarazem do powstrzymywania działań wojsk ukraińskich, które miały na celu usunięcie Polaków z zajmowanych miejscowości. Latem 1919 r. na obszarze Wołynia doszło do otwarcia frontu kolejnej wojny, tym razem polsko-bolszewickiej.

Okres międzywojenny

Krzyż Wołynia

Po zakończeniu I wojny światowej zachodnia część Wołynia na mocy traktatu ryskiego z 18 marca 1921 została prawnie przyłączona do Polski, lecz faktycznie należała do RP od maja 1919. Administrowany był przez Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich do czasu utworzenia odrębnego województwa wołyńskiego ze stolicą w Łucku, co nastąpiło w 1921. Powstałe wówczas województwo istniało do końca II RP. Wschodnia część Wołynia pozostała w ZSRR, gdzie w 1923 utworzono trzy wołyńskie okręgi: korosteński, nowogrodzki, szepetowski.

Cmentarz żołnierzy polskich z 1920 w Równem

W województwie dominowali Ukraińcy, stanowiący ponad 2/3 ludności. Wołyń w latach 20. i 30. XX wieku zamieszkiwany był w 70% przez Ukraińców. Byli oni przeważnie rolnikami, 87% ludności mieszkało na wsi. Województwo było zacofane cywilizacyjne, co wynikało z uprzedniej polityki rosyjskiej. Np. prawie 70% stanowili analfabeci, rolnictwo można porównać jedynie z poleskim. W latach 20. istniała jeszcze trójpolówka. Brak było sieci szkolnej, drogowej, szpitali. Sytuacja z wolna ulegała poprawie. Liczba analfabetów w 1931 r. spadła o 20%. Z punktu widzenia państwa Wołyń miał duże znaczenie strategiczne (z punktu widzenia militarnego, w tym możliwości mobilizacyjnych).

Kwestia ukraińska na Wołyniu była bardzo mocno powiązana z sytuacją wewnętrzną w ZSRR i jego polityką ukraińską. W 1920 roku powołano w Pradze Ukraińską Organizację Wojskową, do której należało dokonywanie ataków o charakterze terrorystycznym na obszarze Polski i Związku Sowieckiego z głównym zamierzeniem odzyskania niepodległości. Najbardziej spektakularnymi akcjami UWO były próby zabicia Józefa Piłsudskiego w 1921 czy prezydenta Stanisława Wojciechowskiego w 1924. W 1929 roku UWO zostało formalnie przyłączone jako autonomiczne ramię zbrojne do nowo powstałej nielegalnie działającej Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów, ukierunkowanej na utworzenie niepodległego państwa Ukraińskiego od Małopolski po Don. Przeciwnikiem politycznym OUN-u było Ukraińskie Zjednoczenie Narodowo-Demokratyczne, które było największym ukraińskim legalnie działającym ugrupowaniem politycznym w II Rzeczypospolitej i opowiadało się za współpracą z Polską.

Konieczne jest rozróżnienie podejścia władz polskich i podejścia samych Ukraińców do kwestii niepodległości w Galicji i na Wołyniu. Ukraińcy mieszkający na terenie Galicji byli w znacznej mierze grekokatolikami, a kościół greckokatolicki był jednym z podstawowych czynników kształtujących ich świadomość narodową. Możliwe było również powstawanie struktur narodowych, co zaowocowało w latach 1918–1919 powstaniem Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej, która upadła po kilku miesiącach krwawych walk z państwem polskim, rozbudzając jednak wśród młodego pokolenia Ukraińców pragnienie niepodległości.

Urząd Wojewódzki w Łucku w 1930
II Rzeczpospolita, skład narodowościowy

Na Wołyniu stosunki między Polakami a Ukraińcami przynajmniej początkowo po I wojnie światowej nie były zantagonizowane, gdyż nacje te w równym stopniu były uciskane przez zaborcę, a władzom rosyjskim nie zależało na rozbudzaniu świadomości ukraińskiej. Realizowano politykę wynaradawiania, czego przejawem jest wyniszczenie kościoła unickiego i krzewienie wiary prawosławnej. W okresie międzywojennym władze polskie starały się podtrzymywać i pogłębiać różnice, aby zapobiec przenikaniu idei narodowych z Małopolski (Galicji) na Wołyń i Polesie. Przejawiało się to istnieniem tzw. kordonu sokalskiego, przebiegającego wzdłuż dawnej granicy austriacko-rosyjskiej. Na północ od tej linii nie mogły działać istniejące na innych terenach Polski ukraińskie organizacje polityczne, kulturalno-oświatowe i gospodarcze. Dodatkowo w latach 1921–1923 na terenie Wołynia przeprowadzono kolonizację za pomocą osadników wojskowych (w całym okresie międzywojennym na Kresach powstało w ten sposób 7,9 tys. osad, do których należało 130 tysięcy ha ziemi)[4]. Nadziały ziemi na rzecz Polaków nie spotkały się z aprobatą ludności ukraińskiej.

Istotną postacią w kreowaniu polskiej polityki względem Ukraińców był dwukrotny wojewoda wołyński Henryk Józewski. Od końca sierpnia 1927 r. szef gabinetu Józefa Piłsudskiego, w grudniu 1928 roku został mianowany wojewodą wołyńskim. W grudniu 1929 r. został ministrem spraw wewnętrznych w rządzie Kazimierza Bartla, a następnie Walerego Sławka. W 1930 r. objął po raz drugi stanowisko wojewody wołyńskiego. Na Wołyniu prowadził politykę zmierzającą do zgodnego współżycia Polaków i Ukraińców. Uważał, że ośrodkiem porozumienia powinien stać się właśnie Wołyń. Twierdził, że ukraiński ruch narodowy musi stanąć przed alternatywą wyboru między Polską a ZSRR. Był zwolennikiem rozwoju samorządu lokalnego w oparciu o urzędników ukraińskich i koncentrował się na zwiększeniu ukraińskich uprawnień w dziedzinie samorządu. W oświacie, w szkołach dwujęzycznych (tzw. utrakwistycznych) wprowadzono jako obowiązkowy język ukraiński. Popierał również rozbudowywanie ukraińskich i polsko-ukraińskich organizacji społecznych, takich jak Wołyńskie Zjednoczenie Ukraińskie, ukraińska partia polityczna założona w 1931 na Wołyniu. Ukraińcy zrzeszeni w tej organizacji wierzyli, że dzięki dobrym układom z rządem sanacyjnym mogą uzyskać znaczną autonomię lub też w przyszłości niepodległość Ukrainy. Wpływ tej partii był jednak niewielki, ograniczał się do terytorium Wołynia, a partia funkcjonowała praktycznie tylko dzięki rządowemu poparciu. Wśród współpracowników Józewskiego znaleźli się liczni działacze państwowi URL (m.in. były adiutant Petlury, Stepan Skrypnyk). Jednocześnie był przy tym przeciwny rozszerzaniu wpływów i działalności niektórych ukraińskich organizacji politycznych i społecznych (np. Proswity) z Galicji na Wołyń. Po śmierci Piłsudskiego pozycja Józewskiego na Wołyniu zaczęła słabnąć. Jego przeciwnicy zarzucali mu, że zbytnio faworyzuje Ukraińców. W kwietniu 1938 został odwołany ze stanowiska wojewody wołyńskiego. Eksperyment wołyński Józewskiego był największą, najbardziej konsekwentną i kompleksową próbą rozwiązania kwestii ukraińskiej w II Rzeczypospolitej.

Na jego miejsce mianowano 13 kwietnia 1938 roku Aleksandra Hauke-Nowaka, byłego wojewodę łódzkiego, który był protegowanym marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza. Jego nominacja związana była ze zmianą polityki wobec Ukraińców dokonaną przez obóz sanacyjny (utworzenie Obozu Zjednoczenia Narodowego i próba zbliżenia do środowisk i haseł endecji). W kwietniu 1938, na Wołyniu rozpoczęły się represje skierowane przeciw ludności ukraińskiej (m.in. przymusowa akcja konwersji na rzymski katolicyzm), wielu ukraińskich działaczy było więzionych w obozie w Berezie Kartuskiej. Nowak wojewodą był do wybuchu II wojny światowej.

Łuck był ważnym ośrodkiem kulturalnym i oświatowym. Działały tam dwa zawodowe teatry: polski i ukraiński, dwa gimnazja, muzeum, biblioteka. W 1937 r. powstało Wołyńskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. W Krzemieńcu od 1920 działało znane Liceum Krzemienieckie z osobnym statutem i osobowością prawną (założone w 1805, zlikwidowane przez władze rosyjskie po powstaniu listopadowym).

Największymi miastami Wołynia w granicach II RP w 1931 były kolejno Równe, Łuck, Kowel, Włodzimierz, Krzemieniec, Ostróg i Dubno.

1939–1945 – okupacja wojenna

Ośrodki polskiej samoobrony na Wołyniu w 1943

Po agresji wojsk ZSRR z 17 września 1939 Wołyń włączono do Ukraińskiej SRR (utworzono obwody: łucki i rówieński). W lutym, kwietniu i czerwcu 1940 miały miejsce masowe wywózki ludności polskiej i uznawanej przez komunistów za „niebezpieczną klasowo” na Syberię. Na mocy umów między III Rzeszą a ZSRR ludność niemiecką wysiedlono do Rzeszy.

Po ataku III Rzeszy na ZSRR w roku 1941 Wołyń został zajęty przez wojska niemieckie. Niemcy razem z kolaborantami ukraińskimi wymordowali ok. 150 tysięcy Żydów[5]. W Równem ustanowiono stolicę Komisariatu Rzeszy „Ukraina”. Region stał się terenem aktywnej działalności OUN i UPA, dążących do utworzenia państwa ukraińskiego pod protektoratem Niemiec. Dążenia te były bezskuteczne, gdyż Niemcy kwestię ukraińską traktowali instrumentalnie. Z zamiarem utworzenia jednolitego etnicznie regionu nacjonaliści ukraińscy przy bierności Niemców przystąpili do eksterminacji ludności polskiej. Od lutego 1943 do stycznia 1944 – ze szczególnym nasileniem w lecie 1943 – dochodziło do czystek etnicznych, czyli zorganizowanego ludobójstwa na ludności polskiej – wymordowano ok. 50–60 tys. Polaków.

Na Wołyniu istniały zorganizowane struktury Polskiego Państwa Podziemnego: Okręgowa Delegatura Rządu RP na Kraj, i Armia Krajowa (SZP-ZWZ-AK). Najsilniejszym związkiem taktycznym AK była 27. Wołyńska Dywizja Piechoty, która wspierała samoobronę organizowaną przez ludność polskich miejscowości broniącą się przed terrorem UPA. Wiosną 1944 r. 27 WDP wystąpiła jako zwarta jednostka (ok. 8 tys. żołnierzy) i walcząc z Niemcami i nacjonalistami ukraińskimi dotarła w Lubelskie. Działała również partyzantka sowiecka.

od 1945 – okres powojenny

Od 1945 Wołyń znajdował się w Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej – części składowej ZSRR. Po II wojnie światowej ocaleni Polacy (ok. 200 tysięcy) zostali wysiedleni przez sowieckie władze ukraińskie, głównie na Śląsk i Ziemie Odzyskane. Na ich miejsce osadzano ludność ukraińską wysiedlaną z terenów wschodnich województw RP: rzeszowskiego i lubelskiego, a także ze wschodniej i centralnej Ukrainy. Czesi natomiast w większości repatriowali się do Czechosłowacji[6]. Ukraińcy mieli nadzieję na administracyjne przyłączenie do Wołynia południowych rejonów dawnego województwa poleskiego z Brześciem, co jednak nie nastąpiło.

W latach 80. uruchomiono na Wołyniu dwie elektrownie atomowe: Rówieńską w Waraszu i Chmielnicką w Niecieszynie.

Od 1991 w niepodległej Ukrainie. Obszar przedwojennego województwa wołyńskiego obejmuje obecnie dwa obwody: wołyński ze stolicą w Łucku i rówieński ze stolicą w Równem, i część tarnopolskiego (Krzemieniec). Z geograficznego punktu widzenia, oprócz Wołynia właściwego obejmują one również południowy skraj Polesia. Wschodnia część Wołynia (przed II wojną światową w ZSRR) należy natomiast do obwodów żytomierskiego i chmielnickiego. Tam też przetrwała znaczna mniejszość polska.

Architektura

Zamki

Charakterystycznym elementem krajobrazu Wołynia są zamki (część w ruinie), które pełniły funkcje obronne (głównie przed najazdami ze wschodu) oraz administracyjne i rezydencjonalne (rzadziej jako ośrodki lokalnych władz, częściej jako siedziby wołyńskich rodów magnackich, a z czasem także rodów wywodzących się z innych regionów Polski).

Pałace

Kościoły i klasztory

Przykładowe kościoły i klasztory z okresu I Rzeczypospolitej:

Inne zabytki z czasów I Rzeczypospolitej

Zabytki z czasów zaborów

Wybrane zabytki z okresu, gdy Wołyń znajdował się pod zaborami rosyjskim i austriackim, z wyłączeniem pałaców:

Zabytki z czasów II Rzeczypospolitej

Największe miasta

Najludniejsze miasta Wołynia i ich przynależność administracyjna:

miastopopulacja
(2016)[7]
obwód
1.Równe248 307rówieński
2.Łuck217 450wołyński
3.Kowel69 235wołyński
4.Zwiahel56 155żytomierski
5.Nowowołyńsk52 970wołyński
6.Szepetówka42 858chmielnicki
7.Warasz41 849rówieński
8.Włodzimierz Wołyński39 306wołyński
9.Dubno38 023rówieński
10.Niecieszyn37 014chmielnicki
11.Sławuta36 054chmielnicki
12.Starokonstantynów35 288chmielnicki
13.Kostopol31 681rówieński
14.Sarny29 019rówieński
15.Zdołbunów24 882rówieński
16.Krzemieniec21 524tarnopolski
17.Połonne21 488chmielnicki
18.Krasiłów19 397chmielnicki
19.Wołoczyska19 359chmielnicki
20.Zasław17 002chmielnicki
21.Ostróg15 779rówieński
22.Kiwerce14 316wołyński
23.Zbaraż14 052tarnopolski
24.Bereźne13 373rówieński
25.Rożyszcze13 149wołyński

Ludzie związani z Wołyniem

Zobacz też

Przypisy

  1. ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski: Matka Boża Jagodna. Niezależna, 15 sierpnia 2013. [dostęp 2013-08-09].
  2. „Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt”, t. XVI, Halle 1782, s. 12–14.
  3. Władysław Filar, Przebraże bastion polskiej samoobrony na Wołyniu, Warszawa 2007.
  4. Marek Koprowski, Kresy w II Rzeczypospolitej.
  5. Władysław Filar, Antypolskie akcje nacjonalistów ukraińskich.
  6. Michał Jarnecki, Czesi na polskim Wołyniu w latach międzywojennych, „Sprawy Narodowościowe”, 32, 2008, s. 133.
  7. http://ukrstat.gov.ua/druk/publicat/kat_u/2016/zb/06/zb_chnnu2016pdf.zip

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

1. Замок Острозьких.jpg
Autor: Neovitaha777, Licencja: CC BY-SA 4.0
To jest zdjęcie miejsca lub budynku wpisanego do Państwowego Rejestru Zabytków Nieruchomych Ukrainy pod numerem: 68-108-0001
Old zaslav 1910.jpeg
A view in Old Town.
Головпочтамт.JPG
Autor: Slavomirp, Licencja: CC BY-SA 3.0
To jest zdjęcie miejsca lub budynku wpisanego do Państwowego Rejestru Zabytków Nieruchomych Ukrainy pod numerem: 07-101-0031
Kremenets cropped.jpg
Kremenets; Bichebois, Alphonse (1801-1850)
ID 56-103-0215(ZAMOK).JPG
Autor: GAK81, Licencja: CC BY-SA 4.0
To jest zdjęcie miejsca lub budynku wpisanego do Państwowego Rejestru Zabytków Nieruchomych Ukrainy pod numerem: 56-103-0215
Olyka 08.jpg
Autor: Сергій Криниця (Haidamac), Licencja: CC BY-SA 3.0
To jest zdjęcie miejsca lub budynku wpisanego do Państwowego Rejestru Zabytków Nieruchomych Ukrainy pod numerem: 07-218-0118
Славута . Церква Святої Дороти. 04.JPG
Autor: Vlad2003, Licencja: CC BY-SA 3.0
Хмельницька обл. Славута . Церква Святої Дороти
Чайчинці. Палац Вишневецьких.png
Літній палац Вишневецьких у Чайчинцях. Архітектор Паоло Фонтана. Близько 1740 року.
Henryk Rzewuski.PNG
Henryk Rzewuski
РАЭС. Украина.JPG
Autor: Дьяков Владимир Леонидович, Licencja: CC BY 3.0
Ровенская АЭС. Украина. 2006 год.
Dubno synagogue.jpg
Autor: SvartKat, Licencja: CC BY-SA 3.0
To jest zdjęcie miejsca lub budynku wpisanego do Państwowego Rejestru Zabytków Nieruchomych Ukrainy pod numerem: 56-103-0232
Miroslaw H.jpg
Cosmonaut Mirosław Hermaszewski, first Polish national in space
Ukraine-Volhyn.png
Autor: Alex Tora, Licencja: CC BY-SA 3.0
Volhynia (yellow)
З'їзд європейських монархів у Луцьку.1429 рік.jpg
Autor: Артур Орльонов, Зубанов Володимир Олександрович, Licencja: CC BY-SA 4.0
Congress of European monarchs in Lutsk (Ukraine). 1429
Zbarazh castle.jpg
Autor: Petro Vlasenko, Licencja: CC BY-SA 3.0
Zbarazh Castle
Рівне.Костел..jpg
Autor: Neovitaha777, Licencja: CC BY-SA 4.0
To jest zdjęcie miejsca lub budynku wpisanego do Państwowego Rejestru Zabytków Nieruchomych Ukrainy pod numerem: 56-101-0116
Castle in Dubno Ukraine.jpg
Autor: Pavlo Boyko from Kiev, Ukraine, Licencja: CC BY-SA 2.0
Castle in Dubno, Ukraine / Замок, Дубно
Gabriela Zapolska.PNG
Gabriela Zapolska
Білокриничний палац.JPG
Autor: Користувач:Alecs, Licencja: GFDL
Палац у селі Білокриниця, вид ззаду
Дубно. Центр города..jpg
Autor: Борис Мавлютов, Licencja: CC BY-SA 3.0
Дубно.Центр города
Костёл Петра и Павла, фасад.JPG
Autor: Artemka, Licencja: CC BY-SA 4.0
костёл Петра и Павла,
Антоніни.Палац Потоцьких.1914.png
Pałac Potockich w Antoninach, zniszczony przez bolszewików w 1919 r.
Alex Volhynia.svg
Gules a cross patty argent
Coat of Arms of Volhynian Oblast.png
Coat of arms of Volhynian Oblast (Ukraine)
Mitskievich Zbarazh-24-9-15-.jpg
Autor: Бучач-Львів, Licencja: CC BY-SA 4.0
Пам'ятник А. Міцкевичу до відновлення, Збаразький парк коло замку, осінь 2014
LawraPoczajowska2.JPG
Autor: Tomasz Leśniowski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ławra Poczajowska
POL województwo wołyńskie II RP COA.svg

Herb województwa wołyńskiego II Rzeczypospolitej

Uwaga ta grafika jest wzorowana na projektowanym herbie województwa z 1928 r. Ostateczne projekty autorstwa Zygmunta Lorenca zostały opracowane w 1929 r. Jeśli masz do nich dostęp bardzo proszę o kontakt Poznaniak
Wkroczenie I Brygady Legionów Polskich do Kowla (1915).jpg
Wkroczenie I Brygady Legionów Polskich do Kowla. Na koniu por. Włodzimierz Koniczny.
ІконаІгнатія.jpg
Ікона святого Ігнатія, фрагмент:
Iziaslav Palace 1.jpg
Ізяслав. Палац Сангушків.
Cross of Wolhynia.PNG
Autor: Maciej Szczepańczyk, Licencja: CC BY 3.0
Cross of Wolhynia
Kremenets. Castle 2..jpg
Autor: Baranov, Licencja: CC BY-SA 3.0
To jest zdjęcie miejsca lub budynku wpisanego do Państwowego Rejestru Zabytków Nieruchomych Ukrainy pod numerem: 61-107-0001
East Galicia and Volhynia 1939.png
Autor: Gryffindor, Licencja: CC0
Map of the south-eastern part of Poland, within the borders of 1921-1939, as well as the eastern part of Volhynia. Highlighted in orange colour are the three Polish voivodeships of Lwów, Stanisławów, and Tarnopol which form the eastern part of Galicia. Areas in grey are other Polish voivodeships. In blue the Polish voivodeship of Wołyń, with the black border separating the eastern part which was part of the Ukrainian Soviet Socialist Republic. Both parts form the historical region of Volhynia. The internal borders in blue in Volhynia are the old pre-war districts with their capital towns.

Abbreviations of towns in Volhynia:
W. W.: Włodzimierz Wołyński
Novohrad-V.: Novohrad-Volynskyi
Os.: Ostróg
Staro.: Starokostiantyniv

Krem.: Krzemieniec
Палац Ледуховських у Смордві.jpg
Палац Ледуховських. Смордва.
Poland1937linguistic.jpg
Autor: Mariusz Paździora, Licencja: CC BY 3.0
Polska 1937: języki
Battle of Zieleńce 1792.PNG
Battle of Zieleńce 1792
The dwelling house Twins in Kremenets (2).jpg
Autor:
This file was created and uploaded by User:Bulka UA
Цей файл був створений і/або доданий вікіпедистом:Bulka UA
Bulka UA


Wikipedia-logo-v2-en.svg English Wikipedia

Commons-logo-en.svg Wikimedia Commons
Wikipedia-logo-v2-uk.svg Українська Вікіпедія
Wikimedia-logo.svg Bulka's upload list
, Licencja: CC BY 3.0
The dwelling house "Twins" in Kremenets.
Острог. Замок..jpg
Autor: Борис Мавлютов, Licencja: CC BY-SA 3.0
Сторожевая башня
Ignacy Daszyński 1915.jpg
Ignacy Daszyński (1866-1936) - Polish socialist politician
Zamek w Warkowiczach od strony frontu.jpg
Autor: Mefisto82, Licencja: CC BY-SA 4.0
palace in Warkowicze, Belarus,
Клеванський замок (1).JPG
Autor: Posterrr, Licencja: CC BY-SA 3.0
To jest zdjęcie miejsca lub budynku wpisanego do Państwowego Rejestru Zabytków Nieruchomych Ukrainy pod numerem: 56-246-0088
Poland Voivodeships adminstrative division 1930 Volhynian Voivodeship.svg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Krzysztof (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC-BY-SA-3.0
Wolyn samoobrona.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ośrodki samoobrony w województwie wołyńskim w 1943
Lutsk urzad wojew.jpg
Луцьк. Воєводська адміністрація, 1930-ті роки
Моя Леман.jpg
Autor: kotykS, Licencja: CC BY 3.0
To jest zdjęcie miejsca lub budynku wpisanego do Państwowego Rejestru Zabytków Nieruchomych Ukrainy pod numerem: 07-101-0009
Juliusz Słowacki 1.PNG
Juliusz Słowacki
Вишнівецький палац.JPG
Autor: Helen Owl, Licencja: CC BY-SA 4.0
To jest zdjęcie miejsca lub budynku wpisanego do Państwowego Rejestru Zabytków Nieruchomych Ukrainy pod numerem: 61-224-9002
Палац Валевських.JPG
Autor: Katya talash4uk, Licencja: CC BY-SA 3.0
This is a photo of a natural heritage site in Ukraine, id: 56-212-5016
Токи - замок-1.jpg
Autor: Demmarcos, Licencja: CC BY-SA 4.0
To jest zdjęcie miejsca lub budynku wpisanego do Państwowego Rejestru Zabytków Nieruchomych Ukrainy pod numerem: 61-246-0051