Wołyńska Brygada Kawalerii

Wołyńska BK w 1938

Wołyńska Brygada Kawalerii (Woł. BK) – wielka jednostka kawalerii Wojska Polskiego II RP.

Utworzenie i skład

1 kwietnia 1937 Brygada Kawalerii „Równe” została przemianowana na Wołyńską Brygadę Kawalerii. Pierwszym dowódcą Wołyńskiej BK został dotychczasowy dowódca BK „Równe”, płk dypl. Adam Korytowski, który w marcu 1938 awansował na generała brygady. W czerwcu 1939 na stanowisko dowódcy brygady został wyznaczony płk dypl. Julian Filipowicz, dotychczasowy dowódca 3 Pułku Strzelców Konnych w Wołkowysku.

Organizacja pokojowa w latach 1937-1939

• dowództwo Wołyńskiej Brygady Kawalerii w Równem
• 19 pułk Ułanów Wołyńskich im. gen. Edmunda Różyckiego w Ostrogu
• 21 pułk Ułanów Nadwiślańskich w Równem
• 2 pułk strzelców konnych w Hrubieszowie
• 2 dywizjon artylerii konnej im. gen. Józefa Sowińskiego w Dubnie
• 8 szwadron pionierów w Równem
• 4 szwadron łączności w Równem

Pokojowa obsada personalna dowództwa brygady

Dowódcy brygady

• gen. bryg. Adam Korytowski (31 III 1930 – 5 VII 1939 → zastępca dowódcy OK IV)
• płk dypl. kaw. Julian Filipowicz (VII - IX 1939)

Szefowie sztabu

• mjr dypl. kaw. Stanisław II Krogulski (VI 1930^[1] - XI 1932 → Sztab Główny^[2])
• ppłk dypl. kaw. Janusz Bokszczanin (1 XI 1932^[3] - 22 XII 1934 → zastępca dowódcy 7 puł.)
• rtm. dypl. Feliks Guzowski (od 22 XII 1934^[4])
• mjr dypl. kaw. Wilhelm Lewicki (1937 - IX 1939)

I oficerowie sztabu

• kpt. dypl. art. Stanisław Koszutski (do VIII 1939 → kwatermistrz brygady

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939 roku^[5][a]

• dowódca brygady – gen. bryg. Adam Korytowski
• szef sztabu – mjr dypl. Wilhelm Lewicki
• I oficer sztabu – kpt. dypl. art. Stanisław Paweł Koszutski
• II oficer sztabu – rtm. Bogdan Possart
• dowódca łączności – kpt. łączn. Izydor Stanisław Malinowski
• oficer intendentury – kpt. int. Mieczysław Parniewski

Udział w wojnie obronnej 1939

Pomnik Wołyńskiej Brygady Kawalerii upamiętniający bitwę pod Mokrą.

Brygada walczyła w składzie Armii „Łódź”

11 Batalion Strzelców brygady brał udział w walkach

Wołyńska Brygada Kawalerii pod dowództwem płk. dypl. Juliana Filipowicza wchodziła w skład Grupy Operacyjnej „Piotrków” w Armii „Łódź”. Dowódcy brygady podporządkowano 12 pułk Ułanów Podolskich ze składu Kresowej Brygady Kawalerii, którego pokojowym garnizonem była Białokrynica k. Krzemieńca.

1 września udanie broniła się w lasach na północ od Kłobucka pod wsiami Mokra, Mokra II i Mokra III przed natarciem niemieckiej 4 Dywizji Pancernej gen. por. Georga Hansa Reihardta (bitwa pod Mokrą). Tego dnia brygada straciła ok. 400 ludzi i 5 dział, niszcząc około 150 pojazdów nieprzyjaciela, w tym 76 czołgów. Walka ta uchroniła czasowo 7 Dywizję Piechoty od jej okrążenia od strony północnej przez niemiecką 4 Dywizję Pancerną.

2 września – po wycofaniu się – Brygada stawiła całodzienny opór niemieckiej 4 Dywizji Pancernej pod Ostrowami, znów ponosząc duże straty.

3 września wycofała się na główną linie obrony do obszaru Łękińsko – Łękawa – Janów, skąd w nocy z 3 na 4 września wykonała udany wypad siłami 2 Pułku Strzelców Konnych na Kamieńsk, gdzie zniszczono kilkanaście cystern niemieckiej 1 Dywizji Pancernej i zabito około 100 żołnierzy wroga.

5 września oddziały Brygady zdobyły Wolę Krzysztoporską po dojściu do Jeżowa, ale wobec przewagi niemieckiej musiały się wycofać.

7 września Brygada wyparta została z bronionych przez nią pozycji pod Zamościem i Żerominem przez oddziały niemieckiej 18 Dywizji Piechoty gen. mjr. Friedricha Carla Cranza. Następnie rozpoczęła odwrót na Andrespol.

8 września otrzymała zadanie osłony Armii pod Wolą Cyrusową, gdzie stoczyła całodzienny, ciężki bój z nacierającymi oddziałami niemieckimi. Brygada powoli ustępowała, raz po raz kontratakując.

9 września stanęła w lasach pod Chlebowem. Następnie, nie chcąc zostać okrążoną, samowolnie (bez informowania gen. Thommée) wycofała się przez Miedniewice, Szymanów i Kampinos do Puszczy Kampinoskiej, gdzie dotarła 10 września.

11 września bez walki przekroczyła Wisłę pod Nowym Dworem Mazowieckim.

13 września razem z Nowogródzką Brygadą Kawalerii ruszyła do natarcia na Mińsk Mazowiecki. Wstępnym bojem zdobyła wieś Cyganka i obsadziła linię Cyganka – Choszczówka. Gdy napór nieprzyjaciela wzmógł się, atak Brygady nie tylko został zatrzymany, ale i utraciła ona wieś Cygankę. Było to ostatnia bitwa, w której Wołyńska Brygada Kawalerii występowała jako zwarta jednostka. Dalej część 12 pułku ułanów i 21 pułku ułanów wzięła udział w obronie Warszawy w ramach Zbiorczej Brygady Kawalerii do kapitulacji stolicy 28 września.

Pozostałe oddziały Brygady weszły w skład Frontu Północnego gen. Stefana Dęba-Biernackiego. 22 września weszły na niemiecką 68 Dywizję Piechoty płk. Georga Brauna pod Suchowolą. Następnie walczyły pod Krasnobrodem i Hutą Różaniecką.

Organizacja wojenna brygady we wrześniu 1939 roku

• Kwatera Główna Wołyńskiej Brygady Kawalerii
• 19 pułk ułanów
• 21 pułk ułanów
• 2 pułk strzelców konnych
• 2 dywizjon artylerii konnej
• dyon pancerny nr 21
• bateria artylerii przeciwlotniczej motorowa nr 82 – dowódca ppor. Józef Jahołkowski
• szwadron kolarzy nr 4 – dowódca por. Stefan Suchodolski
• szwadron pionierów nr 8
• szwadron łączności nr 4 – dowódca por. Jan Kiśluk
• samodzielny pluton karabinów maszynowych nr 4 – dowódca ppor. rez. Kazimierz Kamler
• pluton konny żandarmerii nr 4 – dowódca ppor. mgr Mieczysław Halardziński
• poczta polowa nr 28
• sąd polowy nr 40 – szef mjr Józef Hoszowski
• drużyna parkowa uzbrojenia nr 241
• park intendentury nr 241
• pluton sanitarny konny nr 86 – dowódca por. rez. Eupacher
• kolumna taborowa kawalerii nr 241
• kolumna taborowa kawalerii nr 242
• kolumna taborowa kawalerii nr 243
• kolumna taborowa kawalerii nr 244
• kolumna taborowa kawalerii nr 245
• kolumna taborowa kawalerii nr 246 – ppor. Wacław Bielawski
• warsztat taborowy nr 241 – dowódca ppor. rez. Eugeniusz Gozda

Pododdziały przydzielone:

• 12 pułk ułanów
• 11 batalion strzelców
• IV batalion 84 pułku Strzelców Poleskich – dowódca mjr Wacław Jakub Sokol
• batalion karabinów maszynowych i broni towarzyszącej nr 7 – dowódca kpt. Karol Stanisław Charków
• pociąg pancerny nr 53 – dowódca kpt. Mieczysław Malinowski
• II pluton 66 eskadry obserwacyjnej – dowódca kpt. obs. Leonid Rochowski

Obsada personalna Kwatery Głównej

Obsada personalna Kwatery Głównej Wołyńskiej Brygady Kawalerii^[7]

• dowódca brygady – płk dypl. kaw. Julian Filipowicz
• oficer ordynansowy - por. Tomasz Starnawski
• szef sztabu - mjr dypl. kaw. Wilhelm Lewicki
• oficer operacyjny - por. dypl. Marian Mieczysław Rozwadowski
• pomocnik oficera operacyjnego – por. Michał Paciorek
• oficer informacyjny - kpt. art. Wojciech Rankowicz
• oficer informacyjny - rtm. Bogdan Possart
• dowódca łączności - kpt. łącz. Izydor Stanisław Malinowski
• kwatermistrz – kpt. dypl. art. Stanisław Koszutski
• oficer intendentury – kpt. int. Mieczysław Parniewski
• oficer transportowy – rtm. Leopold Baranowski
• oficer uzbrojenia – por. Antoni Ciałowicz
• naczelny lekarz – mjr lek. dr Franciszek Majkowski
• naczelny lekarz weterynarii – mjr lek. wet. dr Tadeusz Górka
• komendant Kwatery Głównej – mjr Kajetan Jaroszewski
• dowódca szwadronu sztabowego – ppor. Stanisław Gołębski

Żołnierze Brygady (w tym OZ) – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[8]

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Mieczysław Bielski: Grupa Operacyjna „Piotrków” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1991. ISBN 83-11-07836-X.
• Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie : krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 7, Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939 : organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. Warszawa : Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1975.
• Kazimierz Józef Skrzesiński: „Wołyńska Brygada Kawalerii - Żelazna Brygada” ,KJS/EKO-DOM 2012, ISBN 978-83-932030-1-7
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.