Wodzianka

Wodzianka – prosta zupa znana na Śląsku[1] i w Polsce Środkowej[2]. Wodzianka występuje w wielu odmianach, ale w każdej podstawą są chleb i wrzątek. Maciej E. Halbański w swoim Leksykonie sztuki kulinarnej podał następującą definicję wodzianki: zupa przyrządzona z czerstwego chleba pokrajanego w kostkę, zalanego wrzątkiem, z dodatkiem roztartego z solą czosnku i tłuszczu, najlepiej smalcu ze skwarkami[3].

W Niemczech wodzionka znana jest jako Brotsuppe (Brot „chleb” i Suppe „zupa”).

Śląsk

Niezabielana wodzionka

Wodzionka/wodzianka[1][4] (śl. wodźůnka), inaczej sznelka[1][4] (z niem. schnell = szybko, prędko[4]), snelka[4] , kura górnicza[1][4] albo brotzupa (z niem. Brotsuppe) stanowiła dawniej jedno z podstawowych dań śląskiej kuchni[1].

Wodzionkę przyrządza się z czerstwego chleba, roztartego czosnku, czasem też cebuli i pietruszki, oraz tłuszczu zwierzęcego (masła, smalcu lub słoniny, niekiedy też śmietany)[1]. Dawniej wykorzystywano też łój wołowy lub sadło[4]. Składniki, po rozdrobnieniu, zalewane są wrzątkiem, najczęściej bezpośrednio w naczyniu (talerzu), z którego zupę się spożywa[1]. Współcześnie wodzianka bywa doprawiana przyprawami typu Maggi, co zostało odnotowane w specyfikacji wpisanej na Listę produktów tradycyjnych wodzionki z województwa opolskiego[4]. Zupę tę często serwuje się z podanymi osobno bratkartoflami, czyli ugotowanymi i usmażonymi ziemniakami.

Popularność wodzionki wiąże się z tradycją niewyrzucania a wykorzystywania każdego czerstwego pieczywa – symbolizowała śląską skromność oraz oszczędność[1]. Była bardzo popularnym daniem, spożywanym na co dzień, o różnych porach dnia, w rodzinach o różnym statusie materialnym[1]. Późną jesienią i zimą jadało się ją często na śniadanie[4]. Była też popularnym daniem postnym[1]. W XIX i na początku XX wieku uchodziła za synonim śląskiej biedy[1].

Śląskie wodzianki wpisane na Listę produktów tradycyjnych prowadzoną przez polskie Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi:

  • „Wodzionka” (woj. opolskie) wpisana 6 lutego 2007[4].
  • „Wodzionka / wodzianka” (woj. śląskie) wpisana 15 lutego 2007[1].

Polska Środkowa

„Kapłonek (wodzianka) z Gałkowa”

W Polsce środkowej wodzianka znana była też jako kapłonek[2]. Inne, podobne nazwy to: kapłon (w Łęczyckiem), kapłun (w Łowickiem) i kapłanek (w Łowickiem)[5]. W niektórych regionach Polski nazywana była rosołem na siekierze[2]. W Brzezińskiem zwana była ślepym rosołem względnie rosopitkiem, w Łowickiem i na innych terenach Polski środkowej rosołkiem lub gapim rosołem[2].

Kapłonek (wodzianka) jest przykładem zup gotowanych z najtańszych i najłatwiej dostępnych składników, popularnych w czasach ogólnie panującej biedy[2]. Był codzienną potrawą jadaną w Polsce środkowej, często na śniadanie[2]. W czasie postu spożywano wodziankę nieokraszoną słoniną czy skwarkami[2] .

26 stycznia 2009 produkt o nazwie „Kapłonek (wodzianka) z Gałkowa” został wpisany na polską Listę produktów tradycyjnych[2]. Produkt wytwarzany jest w miejscowości Gałków Duży w gminie Koluszki[5]. Była to potrawa ubogich na przednówku, stąd tradycyjna receptura jest skromna[2]. Według oficjalnej charakterystyki „kapłonek (wodzianka) z Gałkowa” jest gęstą, zawiesistą, słodko-kwaśną zupą z czerstwego chleba ze skwarkami[2]. Tradycyjnie gotuje się ją na skórce słoniny, z liściem laurowym, włoszczyzną lub kminkiem[2]. Zastosowanie czerstwego chleba żytniego z dobrze wypieczoną skórką nadaje potrawie charakterystyczny aromat i lekko kwaskowy smak[2]. Dodatkowo zupę zabiela się śmietaną[2]. Potrawę przyprawia się jedynie solą i pieprzem[2].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l Wodzionka / wodzianka. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. śląskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [zarchiwizowane z [brak tego adresu] (2017-04-21)]. UWAGA: Celowo podano tu link do strony archiwalnej (z 2017 roku) - zawiera ona więcej informacji oraz zdjęcie.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Kapłonek (wodzianka) z Gałkowa. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. łódzkie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2022-03-20].
  3. ↑ [hasło] „wodzianka”. W: Maciej E. Halbański: Leksykon sztuki kulinarnej. Warszawa: Wydawnictwo „Watra”, 1987, s. 205. ISBN 83-225-0106-4.
  4. ↑ a b c d e f g h i Wodzionka. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. opolskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2022-03-20]. Zobacz też: stara wersja strony, ze zdjęciem, zarchiwizowana 2017-08-27.
  5. ↑ a b Kapłonek (wodzionka) z Gałkowa. [w:] Produkty tradycyjnego pochodzenia [on-line]. Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Społeczności Lokalnej „Mroga” (mrogapoleca.pl), 2014-09-11. [dostęp 2022-03-19].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Wodzionka.png
Autor: Nomenon, Licencja: CC BY-SA 4.0
zupa wodzionka
Kaplonek (wodzianka) (cropped).jpg
Autor: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Licencja: CC BY 3.0 pl
„Kapłonek (wodzianka) z Gałkowa” – zupa z chleba wpisana 26 stycznia 2009 na Listę produktów tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi w kategorii „Gotowe dania i potrawy w woj. łódzkim”. Gęsta, zawiesista zupa ze skwarkami. Produkt wytwarzany w miejscowości Gałków Duży w gminie Koluszki w województwie łódzkim.