Wodzisław
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
 Kościół św. Marcina | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Prawa miejskie | 1366–1870, 2021 | ||
| Burmistrz | Dominik Łukasik | ||
| Powierzchnia | 7,93[1] km² | ||
| Populacja (2022) • liczba ludności • gęstość | |||
| Strefa numeracyjna | 41 | ||
| Kod pocztowy | 28-330[2] | ||
| Tablice rejestracyjne | TJE | ||
Położenie na mapie gminy Wodzisław _location_map.png "Mapa lokalizacyjna gminy Wodzisław") | |||
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |||
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu jędrzejowskiego  | |||
 50°31′12″N 20°11′26″E/50,520000 20,190556 | |||
| TERC (TERYT) | 2602094 | ||
| SIMC | 0279686 | ||
| Strona internetowa | |||
Wodzisław – miasto w Polsce położone w województwie świętokrzyskim, w powiecie jędrzejowskim, siedziba miejsko-wiejskiej gminy Wodzisław[3][4]. Leży w widłach rzeki Mozgawy i jej dopływu Mozgawki, przy drodze ekspresowej S7.
Prawa miejskie od 1366[5], zdegradowany do rangi wsi 13 stycznia 1870[6]. Status miasta odzyskał 1 stycznia 2021[7].
W latach 1867–1954 siedziba zbiorowej gminy Wodzisław, w latach 1954–1972 gromady Wodzisław[8], a od 1973 ponownie gminy Wodzisław[9]. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie kieleckim.
Części wsi
W obszar miejscowości wchodzą również:
| Identyfikator SIMC | Nazwa miejscowości | Rodzaj miejscowości |
|---|---|---|
| 0279060 | Brzezie | część miasta Wodzisław |
| 1016635 | Piaski Wodzisławskie | część miasta Wodzisław |
| Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200) | ||
Historia
Miejscowość powstała w XIV w. za czasów panowania Władysława Łokietka. Początkowo nosiła ona nazwę Włodzisław. Dokładna data nadania Wodzisławowi praw miejskich nie jest znana, ale przyjmuje się, że nastąpiło to ok. 1317. Wodzisław był własnością królewską. Według Janka z Czarnkowa 3 listopada 1370 umierający król Kazimierz Wielki w swoim testamencie zapisał miasto Zbigniewowi, Przedborowi i Pakosławowi, synom Zbigniewa. Nie ma pewności co do tego czy zapis ten został wykonany przez króla Ludwika i królową Elżbietę.
W XVI w. miasto, które nosiło już współczesną nazwę Wodzisław należało do rodu Lanckorońskich nazywanych również Wodzisławskimi. W 1581 płaciło ono 16 florenów szosu od 3 łanów miejskich, 1 koła młyńskiego, 8 komorników, 2 krawców, 2 kuśnierzy, 4 tkaczów, 4 szewców, 2 kowali, 2 rzeźników, 1 kołodzieja, 1 bednarza, 1 miecznika, 1 balwierza oraz 4 piekarzy. Wodzisław był więc niewielką osadą o charakterze rzemieślniczym. W 1595 roku miasto położone w powiecie ksiąskim województwa krakowskiego było własnością łowczego sandomierskiego Hieronima Lanckorońskiego[10].
Miasto jako centrum małopolskiego kalwinizmu
W 1551 dziedzic miasta oddał miejscowy drewniany kościół kalwinistom. Funkcję pastora pełnił w Wodzisławiu Marcin Krowicki, który za pomocą perswazji i zręcznego postępowania nawrócił większość mieszkańców na kalwinizm. Miasteczko było jednym z prężniejszych ośrodków kalwinizmu w Małopolsce i miejscem obrad dwudziestu prowincjonalnych synodów kalwińskich: w 1557, 1558, 1559, 1560 (dwukrotnie), 1561, 1566, 1583, 1589, 1590, 1595, 1597 (dwukrotnie), 1599, 1601, 1604, 1606, 1607, 1609, 1610, 1611 i 1612 (te dwa ostatnie dystryktowe).
Dzięki energicznemu przywództwu Stanisława Sarnickiego i patronów z rodziny Lanckorońskich, bracia polscy nie rozszerzyli się tutaj. Informacje o ich zbórze w mieście nie mają potwierdzenia w źródłach[11][12]. Wodzisław pozostał drugim obok Secemina głównym miastem Małopolski z silną społecznością kalwińską.
Pastorami kalwińskimi byli:
- 1555–1557 – Marcin Krowicki
- 1557–1560 – Marcin z Lublina
- 1560–1561 – Marcin Albinus
- 1561–1565 – Stanisław Sarnicki
- 1566–1591 – Jan Castoreus
- 1591–1597 – Franciszek Stankar (młodszy)
- 1597 – Bartłomiej Sokół
- 1597–1601 – Wincenty
- 1601–1602 – Jan Cutenus Domicki
- 1602–1603 – Jan z Mstowa
- 1603–1606 – Wojciech Salinarius
- 1606–1609 – Wojciech Borovius
- 1609–1613 – Jan Petricius Starszy.
Zbór zniósł w 1613 Samuel Lanckoroński, który po klęsce Rokoszu Zebrzydowskiego przeszedł na katolicyzm. Ufundował on nowy, murowany kościół katolicki pw. św. Marcina. Nakazał także kalwińskim mieszkańcom opuszczenie miasta albo przejście na katolicyzm.
Historia od XVII w.
W połowie XVI w. zamek pod miastem wzniósł Jan Lanckoroński. Został on w późniejszym okresie przerobiony na pałac. W tym samym czasie w miasteczku zaczęła się osiedlać ludność żydowska. W 1720 wybudowano wodzisławską synagogę. Po pożarze kościoła w 1746 odbudował go w 1787 Maciej Lanckoroński.
Według spisu z 1827 znajdowało się tu 191 domów. Miasto zamieszkane było przez 1760 mieszkańców. W 1857 było tu 321 domów (121 murowanych) i 2081 mieszkańców, w tym 1463 Żydów. W 1865 pożar zniszczył niemal całą osadę.
W 1869 Wodzisław utracił prawa miejskie. W 2. połowie XIX w. osada liczyła ok. 4000 mieszkańców, w tym ok. 3000 Żydów. Znajdowało się tu ok. 350 domów. W początkach XX w. miejscowość liczyła już ponad 6,4 tys. mieszkańców, niemal tyle samo co stolica powiatu Jędrzejów (6,5 tys.), czym kwalifikowała się do jednych z większych w guberni kieleckiej[13].
Do gminy żydowskiej w Wodzisławiu należeli wierni ze Słomnik. W 1897 zostali oni od niej odłączeni i utworzyli odrębny kahał w Słomnikach[14].
Pod koniec listopada 1944 roku radziecki oddział partyzancki pod dowództwem Wasyla Łukianowicza Tichonina (ps. „Wasyl”) uderzył na miasto. W wyniku ataku stacjonujący tu garnizon hitlerowski stracił kilkunastu zabitych[15].
Ostatnim dziedzicem Wodzisławia był Antoni Lanckoroński[16][17].
W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie kieleckim.
Odzyskanie statusu miasta
O przywrócenie miejscowości statusu miasta zabiegało lokalne stowarzyszenie Towarzystwo Przyjaciół Wodzisławia. Na jego wniosek 15 lipca 2019 r., Rada Gminy podjęła decyzję w sprawie wszczęcia procedury administracyjnej i przeprowadzenia konsultacji społecznych w celu wystosowania do Rady Ministrów odpowiedniego wniosku[18].
31 lipca 2020 r. w Dzienniku Ustaw opublikowano rozporządzenie Rady Ministrów, gdzie zarządzono przywrócenie praw miejskich miejscowości od dnia 1 stycznia 2021 r.[19] 29 grudnia tego samego roku, Wójt Gminy, Dominik Łukasik, odebrał z rąk premiera Mateusza Morawieckiego Akt Nadania Statusu Miasta dla miejscowości[20]. Gminie przyznano z tej okazji również środki z Rządowego Funduszu Inwestycji lokalnych[21]. Z nich oraz z budżetu gminy mają zostać sfinansowane inwestycje z okazji odzyskania praw miejskich. Mają to być między innymi modernizacja oświetlenia ulicznego, remonty ulic, rozbudowa sieci wodociągowej, instalacja monitoringu Rynku, adaptacja budynku na Centrum Aktywności Lokalnej oraz rozbudowa świetlicy środowiskowej[21][22].
Wyniki konsultacji pośród mieszkańców[23]
W konsultacjach, przeprowadzonych między 11 września a 31 października 2019 r., głosowało 40% uprawnionych, tj. 2372 z 5928 pełnoletnich mieszkańców gminy. „Za” wystosowaniem wniosku zagłosowało 81,61%, „przeciw” 13,61%, a „głos na 0” oddało 4,78%. Z tego, pośród mieszkańców samego Wodzisławia, procent głosujących „za” był wyższy, sięgając 91,52% przy frekwencji w sołectwie wynoszącej 57%.
Zabytki
- Kościół św. Marcina, wzniesiony w latach 1621–1624 w stylu renesansowym; pod koniec XVIII w. przebudowany w stylu barokowym.
- Kościół oraz dzwonnica z 1815 r. są wpisane do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.170/1-2 z 16.10.1956 i z 11.02.1967)[24].
- Synagoga z przełomu XVI/XVII w., przebudowana w XVIII w. (nr rej.: A.171 z 23.06.1967)[24].
- Kapliczka św. Jana Nepomucena z 1903.
- Pozostałości po cmentarzu żydowskim, między drogą ekspresową S7 a starodrożem drogi krajowej nr 7.
Sport
W miejscowości działa klub piłki nożnej, Partyzant Wodzisław, założony w 1929 roku.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku, Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1470 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ Dymitrow M., 2015, Pojęcie miejskości w świetle reformy gminnej w Polsce międzywojennej, [in] Krzysztofik R., Dymitrow M. (Eds), Degraded and restituted towns in Poland: Origins, development, problems / Miasta zdegradowane i restytuowane w Polsce. Geneza, rozwój, problemy, University of Gothenburg, Gothenburg, s. 61–63 / 65–115.
- ↑ Postanowienie z 7 (19) listopada 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 425)
- ↑ (Dz.U. z 2020 r. poz. 1332) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 lipca 2020 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta, zmiany nazwy gminy oraz siedziby władz gminy.
- ↑ Uchwała Nr 13b/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu jędrzejowskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 20 grudnia 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 31 grudnia 1954 r., Nr. 15, Poz. 104)
- ↑ Uchwała Nr XVII/80/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 8 grudnia 1972 w sprawie utworzenia wspólnych rad narodowych dla miast nie stanowiących powiatów i gmin w województwie kieleckim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 9 grudnia 1972, Nr 26, Poz. 174)
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 111.
- ↑ Czesław Tadeusz Zwolski, Ponidzie. Busko Zdrój Jędrzejów Kazimierza Wielka Pińczów Staszów. Przewodnik turystyczny, Warszawa 1971, s. 29.
- ↑ Wodzislaw św. Marcina b.w.
- ↑ J. Swajdo, Między Wisłą a Pilicą. Dzieje podziałów administracyjnych w regionie kielecko-radomskim do 1975 roku, Kielce 2005, s. 26.
- ↑ Jewish Families from Słomniki, Poland. geni.com. [dostęp 2020-08-26].
- ↑ Józef Bolesław Garas „Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942–1945” Wydawnictwo MON 1971, str. 402
- ↑ Antoni Lanckoroński. pauart.pl. [dostęp 2018-10-02].
- ↑ Agnieszka Dziarmaga: Niezwykłe pomniki Lanckorońskich. niedziela.pl, 2015. [dostęp 2018-10-02].
- ↑ Wodzisław znowu miastem?, ugwodzislaw.pl [dostęp 2021-01-08].
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 lipca 2020 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta, zmiany nazwy gminy oraz siedziby władz gminy, Dz.U. 2020 poz. 1332, ISAP Internetowy System Aktów Prawnych, 31 lipca 2020 [dostęp 2021-01-08].
- ↑ Wodzisław otrzymał akt nadania statusu miasta, ugwodzislaw.pl [dostęp 2021-01-08].
- ↑ a b Gmina Wodzisław otrzyma 1.724.647 zł z Rządowego Funduszu Inwestycji Lokalnych, ugwodzislaw.pl [dostęp 2021-01-08].
- ↑ Wodzisław 1 stycznia 2021 roku znów będzie miastem. Od razu czekają go wielkie zmiany!, echodnia.eu, 21 lipca 2020 [dostęp 2021-01-08].
- ↑ Protokół zawierający wyniki konsultacji społecznych odbytych w Gminie Wodzisław od dnia 11 września do dnia 31 października 2019 roku w sprawie wniosku o nadanie statusu miasta miejscowości Wodzisław, ugwodzislaw.pl [dostęp 2021-01-08].
- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022, s. 12 [dostęp 2015-10-21].
Bibliografia
- Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880
Linki zewnętrzne
- Wodzisław, dawniej Włodzisław, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 732.
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Świętokrzyskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 51.4 N
- S: 50.1N
- W: 19.6 E
- E: 22 E
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
Autor: Jakub Hałun, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Kościół św. Marcina w Wodzisławiu
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Jędrzejów County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
- N: 50.88 N
- S: 50.43 N
- W: 19.77 E
- E: 20.60 E
Autor: Jakub Hałun, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Ruiny synagogi w Wodzisławiu