Wojciech Korfanty

Wojciech Korfanty

Kolorowana fotografia sprzed 1939 roku
Data i miejsce urodzenia	20 kwietnia 1873 Sadzawki (obecnie Siemianowice Śląskie), Królestwo Prus, Cesarstwo Niemieckie
Data i miejsce śmierci	17 sierpnia 1939 Warszawa, Polska
Miejsce spoczynku	Katowice, cm. przy ul. Francuskiej
Odznaczenia

Wojciech Korfanty (ur. jako Adalbert Korfanty 20 kwietnia 1873 w osadzie Sadzawki^[1], zm. 17 sierpnia 1939 w Warszawie) – polski przywódca narodowy Górnego Śląska, związany z chrześcijańską demokracją. Jedna z najważniejszych postaci Śląska i jego walki o przyłączenie do Polski^[2][3][4]. Jeden z ojców niepodległej Polski^[5].

Życiorys

Młodość

Wpis Wojciecha Korfantego do księgi Towarzystwa Akademików Górnoślązaków we Wrocławiu (1896)

Urodził się 20 kwietnia 1873^[6]. Jego rodzicami byli Karolina z domu Klecha i Józef, górnik kopalni „Fanny”^[7], którzy w życiu rodzinnym pielęgnowali i rozwijali wartości polskiego języka, katolickiej wiary i śląskiego obyczaju^[8]. Miał czwórkę rodzeństwa^[9].

W 1879 rozpoczął naukę w niemieckiej szkole ludowej w Siemianowicach, następnie, od 1885, uczęszczał do katowickiego Gimnazjum Królewskiego (w budynku obecnie mieści się Liceum Ogólnokształcące im. Marii Skłodowskiej-Curie^[10]), gdzie poznał Konstantego Wolnego. W szkole tej założył tajne koło, którego celem było szerzenie kultury polskiej i znajomości literatury. Nawiązał kontakty z działaczami z Wielkopolski. Brał udział w propolskich zebraniach. Negatywnie wyrażał się o Ottonie von Bismarcku, za co został relegowany 14 sierpnia 1895 z klasy maturalnej^[11]. Szkołę średnią ukończył w grudniu 1895, po interwencji Józefa Kościelskiego, posła do Reichstagu z Wielkopolski, jako ekstern i jeszcze w tym samym roku rozpoczął studia na politechnice w Charlottenburgu^[12].

Jesienią 1896 przeniósł się na Królewski Uniwersytet we Wrocławiu (Königliche Universität zu Breslau)^[13]. Mieszkał w pokoju wynajętym przy Ottostraße 19 (dziś ul. Kazimierza Jagiellończyka), studiował na Wydziale Filozoficznym i zaliczył dwa semestry roku akademickiego 1896/1897. Należał do studenckiej korporacji założonej przez Górnoślązaków studiujących na wrocławskich uczelniach – Towarzystwa Akademików Górnoślązaków, które w 1899 roku zostało rozwiązane przez władze. Studia przerwał na dwa lata, podczas których jako korepetytor u litewskiego arystokraty Zygmunta Jundziłły, któremu towarzyszył podczas podróży po Europie^[9]. Dzięki korepetycjom zarobił pieniądze na dalsze studia. Podjął studia na tym samym wydziale, miał m.in. zajęcia z ekonomii politycznej u profesora Wernera Sombarta, z którym utrzymywał kontakty jeszcze przez wiele lat. Mieszkał w tym czasie w pensjonacie przy Neue Junkerstrasse 5c (ul. Jana Kilińskiego). W maju 1901 przeniósł się na ostatni semestr do Berlina, gdzie w sierpniu zakończył studia.

11 września 1902 uczestniczył w spotkaniu mającym na celu reaktywację Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Katowicach. Na zebraniu większością głosów wybrano go na prezesa tej organizacji^[14][15]. Korfanty udzielał się w „Sokole” również po 1918 r. Zwłaszcza w okresie przygotowań do powstań śląskich i plebiscytów^[16]. W 1921 r. brał udział w I Zlocie Sokolstwa Polskiego w Warszawie.

Wojciech Korfanty w początkach kariery politycznej, 1905

Działalność polityczna

W latach 1901–1908 był członkiem Ligi Narodowej, w ramach której współpracował z Romanem Dmowskim. Od 1901 był redaktorem naczelnym „Górnoślązaka”^[17]. W 1901 został aresztowany i stanął przed poznańskim sądem^[18]. Podczas procesu bronił swoich racji argumentując, że artykuły kierowane były do szowinistów^[13]. Odmówiono mu zwolnienia za kaucją^[13]. Został skazany na cztery miesiące więzienia^[19]. Przebywał w więzieniu we Wronkach za publikację artykułów pt. Do Niemców i Do moich braci Górnoślązaków^[18]. Władze niemieckie zwolniły go z aresztu w maju 1902^[19]. W 1907 lub 1908 odszedł z Endecji.

W maju 1909 uczestniczył w Poznaniu w powołaniu filii Polskiego Towarzystwa Demokratycznego, którego celem miało być zespolenie żywiołów demokratycznych ku obronie bytu narodowego oraz pracy nad rozwojem żywiołu polskiego w Rzeszy niemieckiej^[20]. Do rady głównej weszli z Poznania m.in.: Antoni Chłapowski, Bernard Chrzanowski, Jan Zabłocki, ze Śląska poseł Wojciech Korfanty, a z wychodźstwa Stanisław Kochowicz. W latach 1909–1914 jego osobistym sekretarzem był Leon Nawrocki z Krotoszyna (Wielkopolska), brat Władysława Nawrockiego^[21].

Wojciech Korfanty przed I wojną światową^[22]

W latach 1903–1912 i 1918 poseł do Reichstagu oraz pruskiego Landtagu (1903–1918)^[23], gdzie przystąpił do Koła Polskiego, podczas gdy śląscy Polacy przystępowali do tej pory do klubu parlamentarnego Niemieckiej Partii Centrum (Zentrum)^[24]. W 1905 zainicjował w Katowicach wydawanie organu prasowego górnośląskiej endecji pt. „Polak”, którego był redaktorem naczelnym oraz właścicielem^[25]. Pismo wychodziło trzy razy w tygodniu^[26][27].

Z powodu ataków przeciwników politycznych i własnego środowiska zrezygnował z kandydowania w wyborach do Reichstagu w 1912^[28].

6 czerwca 1918 wygrał wybory uzupełniające do Reichstagu niemal dwukrotną przewagą^[29]. Konkurując z Benno Nehlertem, zyskał nawet poparcie Niemców, mimo że opowiadał się za oderwaniem od Cesarstwa Niemieckiego Śląska, Wielkopolski i części Pomorza. 25 października 1918 wystąpił w Reichstagu z głośnym żądaniem przyłączenia do państwa polskiego wszystkich ziem polskich zaboru pruskiego i Górnego Śląska^[30]. W latach 1918–1919 był członkiem Naczelnej Rady Ludowej stanowiącej rząd Wielkopolski podczas powstania wielkopolskiego.

Wojciech Korfanty z czołowymi działaczami Polskiego Komisariatu Plebiscytowego na Górnym Śląsku

W 1920 był Polskim Komisarzem Plebiscytowym na Górnym Śląsku. Wielokrotnie występował publicznie na wiecach, agitując za Polską. W jednym ze swoich wystąpień rzekomo obiecał każdemu rolnikowi krowę za oddanie głosu za Polską. Od tego wydarzenia sprawa zyskała nazwę „krowy Korfantego”^[31]. Po niekorzystnej dla Polaków interpretacji wyników plebiscytu, przeprowadzonego zresztą w atmosferze wzajemnego zastraszenia, terroru i obustronnej manipulacji (np. po stronie niemieckiej sprowadzenie 180 000 wyborców niezwiązanych bezpośrednio z Górnym Śląskiem), proklamował i stanął na czele III powstania śląskiego^[32]. Tego okresu dotyczą poważne kontrowersje związane z jego osobą, albowiem Korfanty nie wierzył w szanse powodzenia powstania, widząc w nim jedynie zbrojną manifestację ludu górnośląskiego, która miała polegać na zwróceniu uwagi Komisji Międzysojuszniczej mającej dokonać podziału terenu plebiscytowego między Polskę a Niemcy. Dlatego też zarządził wstrzymanie walk jeszcze w czasie, gdy inicjatywa na froncie należała do Polaków. Obrońcy Korfantego wskazują, że Polacy mieli przewagę w starciach z nacjonalistycznymi bojówkami, ale nie mieliby żadnych szans z regularną armią niemiecką, zaś ostateczną decyzję w sprawie Górnego Śląska i tak podjęła Komisja Międzysojusznicza niezależnie od wyniku walk, które mogły stanowić jedynie posiłkowy argument. Jednak utrata inicjatywy powstańców na froncie nastąpiła dopiero po decyzjach dyktatora. W lipcu 1921 opuścił Górny Śląsk, desygnując na stanowisko swego następcy Józefa Rymera, który wkrótce został przewodniczącym Naczelnej Rady Ludowej na Górnym Śląsku.

Pszczyna, restauracja Białasa w Domu Ludowym, 29 czerwca 1922 (dzień głównej uroczystości powrotu ziemi pszczyńskiej do Polski). Stoją w drugim rzędzie w środku od lewej: poseł Wojciech Korfanty, gen. broni Stanisław Szeptycki, b. komendant POW G.Śl. na powiat pszczyński ppor. Stanisław Krzyżowski, ks. prałat Jan Kapica, wojewoda śląski Józef Rymer. Siedzą w środku od lewej: starosta katowicki Jan Mildner, starosta pszczyński dr Franciszek Lerch, burmistrz Pszczyny Jan Figna

Wojciech Korfanty jako poseł na Sejm RP

W odrodzonej Polsce w latach 1922–1930 sprawował mandat posła na Sejm I i II kadencji. Związany był z Chrześcijańską Demokracją (ChD). W Sejmie Rzeczypospolitej Polskiej I kadencji był członkiem klubu Chrześcijańsko-Narodowego Stronnictwa Pracy^[33]. W obliczu niepowodzenia misji stworzenia gabinetu Artura Śliwińskiego, 14 lipca 1922 został desygnowany przez Komisję Główną Sejmu RP na premiera. Wkrótce skompletował skład swojego gabinetu^[34][35]. Jednak wobec protestu swojego przeciwnika, naczelnika państwa Józefa Piłsudskiego i groźby przeprowadzenia strajku generalnego przez PPS, nie rozpoczął formowania rządu, a 29 lipca komisja wycofała jego desygnację. Od października do grudnia 1923 był wicepremierem w rządzie Wincentego Witosa i jego doradcą z ramienia ChD^[36]. 11 września 1924 kupił od Ignacego Paderewskiego dziennik „Rzeczpospolita”. Za pożyczone pieniądze uruchomił także dziennik „Polonia”^[37]. Był członkiem rady nadzorczej w zarządzie Banku Wzajemnych Ubezpieczeń „Vesta” w Poznaniu^[38].

Artykuł Stanisława Krzyżowskiego w obronie Wojciecha Korfantego, „Polonia”, 7 listopada 1927

19 września 1927 poseł Antoni Langer z PSL „Wyzwolenie” zwrócił się do Marszałka Sejmu RP o postawienie Korfantego przed Sądem Marszałkowskim^[39]. Sprawa Korfantego, która zawierała dużo oszczerstw ciężkiego kalibru, była rozpatrywana przed tym trybunałem 19–28 listopada 1927 i zakończyła się tylko częściowym uwolnieniem go od zarzucanych mu czynów, co spowodowało, że wydał on broszurę pt. Odezwa do ludu śląskiego^[40], w której odparł wszystkie zarzuty^[41]. Jesienią 1927 Sąd Marszałkowski Sejmu RP rozpatrywał także sprawę o zniesławienie z oskarżenia Korfantego przeciw Langerowi^[42].

Ostatnie lata

Ulotka wzywająca do głosowania na Katolicki Blok Ludowy i uwolnienia Wojciecha Korfantego z więzienia w Brześciu

Korfanty był atakowany przez obóz rządzący również w Sejmie Śląskim. Na przykład 23 czerwca 1930 posłanka sanacyjna Maria Kujawska kilka razy nietaktownie przerwała mu przemówienie, na co zareagował bardzo kurtuazyjnie. Mimo to jej mąż po kilku dniach uderzył go w głowę w kawiarni ogrodowej hotelu Savoy w Katowicach, za co dostał od niego dotkliwą nauczkę^[43]. Po rozwiązaniu Sejmu Śląskiego Korfanty został 26 września 1930 aresztowany^[44] i wraz z posłami Centrolewu osadzony w Twierdzy Brzeskiej, gdzie był maltretowany fizycznie i psychicznie^[45], jednak z samego procesu brzeskiego został wyłączony^[46]. Przyczynę jego prześladowania ówcześni mu sympatycy upatrywali w tym, że stał on na gruncie katolickim^[47]. Po uwolnieniu powrócił na Górny Śląsk, gdzie jednak jako polityczny przeciwnik wojewody Michała Grażyńskiego był stale zagrożony następnym aresztowaniem. Zasiadał w Sejmie Śląskim oraz Senacie RP III kadencji^[48]. Wiosną 1935 w obawie przed represjami udał się na emigrację do Pragi w Czechosłowacji^[49]. Do kraju nie mógł wrócić nawet w 1938 na pogrzeb swego syna Witolda, gdyż rząd premiera Sławoja Składkowskiego odmówił wydania mu listu żelaznego^[50]. Po aneksji Czechosłowacji na mocy układu monachijskiego wyjechał przez Niemcy do Francji^[51]. Był jednym z założycieli Frontu Morges, a później organizatorem i prezesem Stronnictwa Pracy (połączenie Chadecji i Narodowej Partii Robotniczej). W kwietniu 1939 po wypowiedzeniu przez III Rzeszę układu o nieagresji i niestosowaniu przemocy, wrócił do Polski, jednak mimo chęci walki z Niemcami został aresztowany i osadzony na Pawiaku^[52]. Mimo protestów opinii publicznej spędził tam prawie 3 miesiące. W tym czasie stan jego zdrowia ciągle się pogarszał. Niemal co tydzień lekarze stawiali nowe diagnozy: uszkodzenie wątroby, zapalenie pęcherzyka żółciowego, anemia, nadciśnienie tętnicze, zapalenie opłucnej. 20 lipca 1939 sędzia śledczy podjął decyzję o zwolnieniu Korfantego – prawdopodobnie z obawy, by nie zmarł w więziennej celi^[53]. Zaraz po uwolnieniu został natychmiast przewieziony do szpitala św. Józefa przy ul. Hożej.

Przeprowadzona 11 sierpnia operacja nie przyniosła znaczącej poprawy, a lekarze stwierdzili znaczące uszkodzenie wątroby. Z luźno wypowiedzianej refleksji jednego z chirurgów, którzy operowali Korfantego wynika, iż owrzodzenia wątroby przypominały uszkodzenia typowe dla zatrucia arszenikiem. (zeznanie płka dra Bolesława Szareckiego Londyn 1940^[54]).

Sześć dni po operacji, nad ranem 17 sierpnia 1939 roku, Wojciech Korfanty zmarł w szpitalu św. Józefa przy ul. Hożej w Warszawie^[55]. Tuż przed najazdem Niemiec na Polskę. 20 sierpnia 1939, po mszy w kościele Świętych Apostołów Piotra i Pawła przy udziale biskupa Stanisława Adamskiego i po pogrzebie gromadzącym ok. 5 tys. ludzi, został pochowany w grobowcu rodzinnym na Cmentarzu przy ul. Francuskiej w Katowicach^[56].

Życie prywatne

Grób Wojciecha Korfantego na cmentarzu katolickim przy ul. Francuskiej w Katowicach

Portret Korfantego autorstwa Witkacego

Narzeczoną Wojciecha Korfantego była ekspedientka z bytomskiego domu towarowego braci Barasch, Elżbieta Szprotówna. Termin ślubu wyznaczono na 1 lipca 1903 w kościele pw. Świętej Trójcy^[57]. Niespodziewanie w przeddzień proboszcz Reinhold Schirmeisen zwrócił mu ofiarę i uzależnił udzielenie ślubu od przeproszenia krytykowanych przez Wojciecha Korfantego proniemieckich księży (m.in. odmawiali Polakom rozgrzeszenia za czytanie propolskiej prasy). Inspiratorem odmowy mógł być władający diecezją wrocławską kardynał Georg Kopp. Korfanty odmówił przeprosin, wyjechał z narzeczoną za granicę – do Krakowa. Tam, po dopełnieniu obowiązku sześciu tygodni zamieszkania w monarchii habsburskiej, udzielono mu ślubu w kościele pw. św. Krzyża 5 października 1903 przy poparciu kleru krakowskiego^[58].

Ze związku tego urodziło się czworo dzieci: Witold (ur. 1910, zm. 1938), Zbigniew (ur. 1905, zm. 18 lipca 1970 w Dallas), Halżka Kozłowska (zm. 1990 w Bostonie) i Maria Ullman (ur. 25 marca 1908 w Katowicach, zm. 6 października 1996 w Nowym Jorku)^[59][60]. Korfantowie mieli także pięcioro wnuków: Teresa i Maria Rupp córki Haiżki, Wojciech i Feliks Korfanty synowie Zbigniewa i Wojciech Ullmann syn Marii^[61]. Rodzina opuściła Polskę w 1939 i zamieszkała m.in. w Kanadzie i w Wlk. Brytanii. Maria Ullman przekazała w testamencie wiele pamiątek rodzinnych do Muzeum Archidiecezjalne w Katowicach ^[60]. Żona W. Korfantego, Elżbieta wróciła do Polski po wojnie w 1945 i zamieszkała w Katowicach u swoich sióstr^[62]. Zmarła 8 stycznia 1966 i została pochowana w grobowcu obok męża^[63].

W. Korfanty miał braci: Andrzeja (1879–1973) i Jana (ur. 1883, zm. w grudniu 1947)^[63].

Ordery i odznaczenia

• Order Orła Białego – 1997 (pośmiertnie)^[64]
• Krzyż Walecznych – czterokrotnie (1922^[65])

Upamiętnienie

• Korfanty (pociąg pancerny) – III powstanie śląskie (1921)
• Korfanty (samochód pancerny)
• Korfantów (miasto na terenie województwa opolskiego)
• Plac Wojciecha Korfantego w Wodzisławiu Śląskim, w Miliczu i w Tychach
• Aleja Wojciecha Korfantego w Katowicach, w Gliwicach i w Zabrzu
• Ulice Korfantego w Bełchatowie, Bieruniu, Bydgoszczy, Bytomiu, Częstochowie, Gierałtowicach, Gorzowie Wielkopolskim, Jastrzębiu-Zdroju, Jaworze, Kędzierzynie-Koźlu, Knurowie, Krakowie, Legnicy, Mysłowicach, Nysie, Opolu, Piekarach Śląskich, Poznaniu, Prudniku, Pszczynie, Radlinie, Rybniku, Rudzie Śląskiej, Siemianowicach Śląskich, Szczecinie, Świętochłowicach, Tarnowskich Górach, Koszęcinie, Toruniu, Warszawie, Wrocławiu, Zbrosławicach i Żorach
• Osiedle Korfantego w Żorach
• Pomnik Wojciecha Korfantego w Warszawie, odsłonięty w 2019^[66]
• Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa
• Osiedle Korfantego w Siemianowicach Śląskich
• Tablica na budynku lecznicy przy ul. Emilii Plater w Warszawie
• Tablica w archikatedrze św. Jana w Warszawie
• Pomnik we Wrocławiu przy ul. Orlej
• W 1992 wyemitowano z jego wizerunkiem polską monetę kolekcjonerską o nominale 100 000 zł. Moneta ta została wykonana ze srebra próby 750 w nakładzie 30 000 egzemplarzy, miała średnicę 32 mm i wagę 16,5 g, rant gładki^[67]
• Nagroda im. Wojciecha Korfantego nadawana od 1993 przez Związek Górnośląski^[68]
• W pogardzie i chwale. Wojciech Korfanty (fabularyzowany dokument z 2009)
• Międzynarodowy Port Lotniczy w Katowicach^[69]
• W rozwoju kolęd aktualizowanych wyróżniono okres rozwoju tej odmiany gatunkowej kolęd, określany mianem "korfantyzmu" w kolędach aktualizowanych^[70].
• Rok 2009 został ustanowiony przez Sejmik Województwa Śląskiego Rokiem Korfantego^[71].
• Uchwałą Sejmu RP IX kadencji z 22 lipca 2022 zdecydowano o ustanowieniu roku 2023 Rokiem Wojciecha Korfantego^[72].

Miejsca pamięci

• 

  Pomnik Wojciecha Korfantego w Katowicach

• 

  Pomnik Wojciecha Korfantego w Siemianowicach Śląskich

• 

  Pomnik Wojciecha Korfantego w Warszawie

• 

  Tablica pamiątkowa na budynku Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii UWr przy ul. Uniwersyteckiej

• 

  Tablica pamiątkowa w Bytomiu

• 

  Tablica pamiątkowa w Poznaniu

• 

  (c) Luděk Kovář, Wikimedia Commons, CC BY-SA 4.0

  Tablica pamiątkowa w Pradze.

Zobacz też

• Linia Korfantego
• Portret Wojciecha Korfantego – rysunek Witkacego
• Bronisław Korfanty – wnuk Jana Korfantego, brata Wojciecha
• Publikacje Wojciecha Korfantego w serwisie Polona.pl

Przypisy

Bibliografia

• Edward Balawajder: Myśl katolicko-społeczna i działalność. Katowice: Księgarnia św. Jacka, 2001. ISBN 83-7030-370-6.
• StanisławS. Krzyżowski StanisławS., Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII, Pszczyna 1931 .
• Jan F. Lewandowski: Wojciech Korfanty. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2013. ISBN 978-83-06-03351-9.
• Jadwiga Lipońska-Sajdak: Korfanty w anegdocie. Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2009. ISBN 978-83-87727-69-7.
• AndrzejA. Trojnar AndrzejA., Wojciech Korfanty w życiu politycznym II Rzeczypospolitej, „Śląskie Miscellanea”, t. 7, Katowice 1994 .
• Halżka A.H.A. Kozłowska Halżka A.H.A., Wspomnienie Halżki Rupp-Kozłowskiej o swoim ojcu Wojciechu Korfantym, „Śląsk” (9), 2009, s. 15 .
• BarbaraB. Szmatloch BarbaraB., Losy [wojenne i powojenne] rodziny Wojciecha Korfantego, „Śląsk” (9), 2009, s. 10–14 .
• Grzegorz Bębnik, Sebastian Rosenbaum, Mirosław Węcki, Wojciech Korfanty, Wyd. Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2018, ISBN 978-83-8098-475-2, wersja zdigitalizowana.

Linki zewnętrzne

• OPAC Biblioteki Narodowej
• W pogardzie i chwale. Wojciech Korfanty, w reż. Aleksandry Fudala i Macieja Muzyczuka z 2009 r., biograficzny film dokumentalny o Wojciechu Korfantym (film udostępniony przez twórców w serwisie TVP VOD)
• Kolekcja poświęcona Wojciechowi Korfantemu w bibliotece Polona