Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. dra Witolda Bełzy w Bydgoszczy

Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna
Symbol zabytku nr rej. 283 z 3 września 1953
Ilustracja
Budynek Stary Rynek 24
Państwo

 Polska

Miejscowość

Bydgoszcz

Adres

Stary Rynek 24, ul. Długa 41

Styl architektoniczny

Rokoko, klasycyzm

Kondygnacje

3

Rozpoczęcie budowy

1774

Ukończenie budowy

1778

Ważniejsze przebudowy

1876, 1908

Pierwszy właściciel

Królestwo Prus

Obecny właściciel

Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna

Położenie na mapie Bydgoszczy
Mapa konturowa Bydgoszczy, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Ziemia53°07′16″N 18°00′01″E/53,121111 18,000278
Strona internetowa
Widok od strony Starego Rynku
Budynek ulica Długa 41
Tablica pamiątkowa na ścianie budynku biblioteki ku czci Józefa Wybickiego - związanego z Bydgoszczą twórcy polskiego hymnu narodowego

Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. dr Witolda Bełzy w Bydgoszczy – samorządowa jednostka kultury w Bydgoszczy, mieszcząca się w zabytkowych budynkach położonych między Starym Rynkiem, a ul. Długą. Jest najstarszą istniejącą nieprzerwanie (1903) biblioteką w województwie kujawsko-pomorskim. Od 2002 r. nosi imię Witolda Bełzy.

Biblioteka

Charakterystyka

Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna jest ważną placówką kulturalną miasta i regionu bydgoskiego zajmującą się gromadzeniem zbiorów bibliotecznych oraz upowszechnianiem czytelnictwa. Cel ten jest realizowany przez udostępnianie zbiorów, organizowanie wystaw, spotkań autorskich, lekcji i spotkań bibliotecznych oraz licznych konkursów i imprez skierowanych do różnych grup wiekowych. W 2010 r. przeprowadzono 1,5 tys. imprez kulturalnych z udziałem 20 tys. osób (m.in. 368 konkursów, 183 lekcje biblioteczne, 40 spotkań autorskich, 309 zajęć edukacyjnych, 197 zajęć plastycznych, 8 wystaw, 139 wystawek). Biblioteka posiada na terenie Bydgoszczy 34 filie, w tym 10 dla dzieci, 17 dla dorosłych i 7 dla dorosłych i dla dzieci. Zbiory biblioteczne w 2010 r. wynosiły ponad 1 mln woluminów, w tym 945 tys. książek i 59 tys. czasopism. Posiada 50 tys. zarejestrowanych czytelników, którzy w 2010 r. wypożyczyli 772 tys. pozycji, zaś ze 105 tys. skorzystali na miejscu[1].

Biblioteka posiada Dział Zbiorów Specjalnych, gdzie gromadzone są cenne dzieła, liczne czytelnie (główną, czasopism, bibliograficzną, zbiorów specjalnych, Pracownię Regionalną), Ośrodek Informacji Gospodarczej i Prawnej, a także prowadzi Izbę Pamięci Adama Grzymały-Siedleckiego. Biblioteka posiada cenne starodruki m.in. "Regułę dla wszystkich zakonników" Hieronima Savonaroli z 1489 r., rękopis "Roty" Marii Konopnickiej (1910) oraz Bibliotekę Bernardynów Bydgoskich założoną w 1488 roku[2]. Od 1936 r. Biblioteka Bernardynów eksponowana jest w stylizowanych pomieszczeniach (Sala Królewska i Cela Bernardyńska) zaprojektowanych przez Wiktora Zabielskiego i Jerzego Rupniewskiego z witrażami autorstwa Edwarda Kwiatkowskiego.

Placówka jest prowadzona wspólnie przez samorząd miasta Bydgoszczy (50%) oraz samorząd województwa kujawsko-pomorskiego (50%).

Historia

Biblioteka miejska rozpoczęła swoją działalność w 1903 r. najpierw w nieistniejącym dziś budynku u zbiegu ul. Bernardyńskiej i Jagiellońskiej, a następnie w latach 1904-1906 w nieistniejącym budynku przy ul. Gdańskiej 27[3].

Zrębem zasobów bibliotecznych były ofiarowane niemieckie zbiory prywatne: historyka Fryderyka Raumera, redaktora Henryka Kruse oraz zbiory niemieckich towarzystw naukowych zrzeszonych w Niemieckim Towarzystwie Sztuki i Wiedzy, w tym głównie Towarzystwie Historycznym Obwodu Nadnoteckiego. Organizatorem placówki był jej pierwszy dyrektor Georg Minde-Pouet, który wykazał umiejętność zdobywania niezbędnych środków finansowych na utrzymanie biblioteki oraz rozbudował gmach o skrzydło przy ul. Jana Kazimierza. Kolejny dyrektor Martin Bollert scalił zbiory Biblioteki Miejskiej i Biblioteki Ludowej.

W chwili przekazania gmachu i zasobów bibliotecznych w ręce polskie w kwietniu 1920 r. biblioteka liczyła 75 tys. woluminów, w tym tylko 300 w jęz. polskim. Po objęciu stanowiska dyrektora przez Witolda Bełzę (1920-1939 i 1945-1952), rozpoczęła się polonizacja zbiorów i przekształcenie w placówkę naukową. Do 1939 r. zasób biblioteki wzrósł do 150 tys. woluminów. Na własność biblioteki przeszły m.in. książki i rękopisy dawnej biblioteki bernardynów bydgoskich z XV-XVIII w. oraz zbiór blisko 2,7 tys. dokumentów królewskich, przywilejów, dekretów, rękopisów i autografów. Feliks Nowowiejski ofiarował jedyny zachowany rękopis „Roty”[3], a Adam Grzymała-Siedlecki przekazał kilkanaście książek z poronińskiego księgozbioru Włodzimierza Lenina, co stało się prawdziwą rewelacją[4].

Duże straty poniosła biblioteka w czasie II wojny światowej – zniszczono ok. 20% zbiorów, w tym 326 starodruków i 99 inkunabułów[3]. Dzięki Klarze Sarnowskiej, której udało się ukryć szereg cennych druków, niektóre prace przetrwały[5].

Zbiory Biblioteki Miejskiej W Bydgoszczy uchodziły w okresie międzywojennym za najbogatsze na Kujawach pod względem zgromadzonej literatury pięknej. Po 1946 r. przeważała tendencja gromadzenia literatury naukowej i popularnonaukowej. Najcenniejsze nabytki biblioteki, zebrane w Dziale Zbiorów Specjalnych, wydzielono ze zbioru centralnego w 1953 r. Obejmuje on szereg kolekcji, spośród których cymeliami są: stare druki, w tym „Bibliotheca Bernardina” z 1382 woluminami druków i czterema tomami rękopisów, 4,9 tys. egzemplarzy materiałów kartograficznych, 972 egzemplarze rękopisów takich twórców, jak: Jan Kasprowicz, Maria Konopnicka, Józef Kraszewski, Julian Krzyżanowski, Jan Matejko, Henryk Sienkiewicz, Adam Grzymała-Siedlecki, Leopold Staff, Stanisław Wyspiański, Tadeusz Boy-Żeleński. W 1957 r. włączono do Działu Zbiorów Specjalnych kolekcję medali i plakiet, znaczków pocztowych, materiałów biograficznych działaczy regionalnych, a w 1959 r. - zespół druków drobnych[6].

Od lat 50. do 70. XX w. prowadzono intensywną rozbudowę filii bibliotecznych na terenie całego miasta. W apogeum tego procesu było 29 filii dla dorosłych i 18 dla dzieci. W latach 70. planowano budowę nowego gmachu dla biblioteki, lecz ostatecznie dokonano generalnego remontu istniejącego budynku. W latach 80. w związku z uszkodzeniami budynku dokonywano kilkukrotnych ewakuacji zbiorów.

W 2008 r. księgozbiór liczył ok. 500 tys. woluminów, w tym 10 tys. starodruków z biblioteki bernardynów, 1,38 tys. tomów druków i 14 tomy rękopisów, ok. 700 druków z XVI w., zestaw ponad 200 map i planów Bydgoszczy o okolicy itp. W 1968 r. placówka uzyskała prawa biblioteki naukowej, a w 1975 r. przekształcono ją w wojewódzką[3].

Dyrektorzy

Dyrektorami biblioteki były następujące osoby[7]:

Budynki

Gmach biblioteki składa się z dwóch głównych zespołów zabudowań: gmachu przy Starym Rynku 24 i ul. Długiej 41[10].

Stary Rynek 24

Gmach został zbudowany w latach 1774-1778 w stylu barokowo-klasycystycznym jako siedziba Kamery Wojenno-Domenalnej na Obwód Nadnotecki. W latach 1781-1807 mieścił się w nim ponadto Królewski Zachodnio-Pruski Sąd Nadworny. W okresie Księstwa Warszawskiego (1807-15), w budynku znajdowały się biura departamentu bydgoskiego. Z kolei w latach 1815-1905 mieściły się w nim władze rejencji bydgoskiej (do 1838 r.), Sąd Apelacyjny, następnie Sąd Powiatowy i Urząd Ksiąg Gruntowych. Od 1908 r. w kamienicy znajduje się Biblioteka Miejska. Przed 1908 r. wzdłuż ul. Jana Kazimierza, aż do ul. Długiej dobudowano oficynę boczną, piętrową, niższą od korpusu głównego[10]. W latach 1987-1999 budynek poddano remontowi generalnemu przywracając elementy kompozycyjne fasady.

Budynek reprezentuje architekturę nawiązującą do miejskich rezydencji schyłku rokoka i początku klasycyzmu. Elewacja od strony Starego Rynku jest dziewięcioosiowa o płaskich pilastrach z kapitelami typu jońskiego. Część środkową fasady wieńczy odcinek attyki z wazami, a pod nią znajduje się wejście z dwubiegunowymi schodami. W piwnicy znajdują się sklepienia beczkowe i krzyżowe[10]. W trakcie przebudowy z ok. 1870-1876 zdemontowano attykę oraz zrezygnowano z monumentalnych schodów ujętych tralkową balustradą, przez co budynek zatracił elementy, które kojarzyły go z architekturą pałacową.

22 stycznia 2020, w setną rocznicę defilady Wojska Polskiego zorganizowanej z okazji przyłączenia Bydgoszczy do Polski, odsłonięto tablicę upamiętniajacą odbierającego defiladę generałą Józefa Dowbor-Muśnickiego[11][12].

Długa 41

Obiekt przy ul. Długiej 41 został wzniesiony w 1798 r. na potrzeby Sądu Nadwornego. Do 1903 r. stanowił własność państwa pruskiego i tu do czasu wybudowania gmachu przy Wałach Jagiellońskich odbywały się rozprawy sądowe, a później mieściła Komenda Policji Miejskiej. Pomiędzy zespołem zabudowań biblioteki biegnie ul. Zaułek, ponad którą znajduje się przejście (łącznik)tzw. "most westchnień", wybudowany w 1920 r.

W latach 20. XX w. budynek przejęła Biblioteka Miejska. W oficynie na piętrze znajduje się sala ze zbiorami starodruków zwana Bibliotheca Bernardina[10]. Gmach wzniesiony jest na rzucie litery "L", z oficyną boczną i wejściem głównym na osi elewacji południowej. Budynek nakryty jest dachem mansardowym z powiekami. Elewacje dzielone są pilastrami, a kondygnacje oddzielone gzymsami. Zachowały się piwnice ze sklepieniami beczkowymi[10].

Bibliotheca Bernardina

Od 1907 w Bibliotece Miejskiej w Bydgoszczy zgromadzona jest Biblioteka Bernardynów – największy księgozbiór z okresu staropolskiego zachowany w Bydgoszczy, zebrany przez bernardynów. Od 1936 roku umieszczona jest w specjalnym pomieszczeniu w budynku Biblioteki przy ul. Długiej 41 i należy do Działu Zbiorów Specjalnych WiMBP[13]. Pomieszczenia stylizowane są na średniowieczną czytelnię klasztorną.

Bibliotheca Bernardina obejmuje 1557 dzieł w 1382 woluminach z okresu od 1488 do 1772 roku. W zbiorze znajduje się 98 inkunabułów (dzieł wydanych do 1500 roku). Są wśród nich pozycje szczególnie cenne i unikatowe nawet w skali światowej jak np.[14]: Homiliae św. Jana Chryzostoma (1466), Reguła dla wszystkich zakonników Savonaroli wydana we Florencji (1489), Zwierciadło filozofii (1513), Fizyka Arystotelesa (1519)[14]. Poza tym w zbiorze znajduje się 25 wydań Biblii (w tym dziewięć XV-wiecznych), księgi liturgiczne, zbiory kazań i żywotów świętych, kilka wydań Złotej Legendy – najpoczytniejszej książki średniowiecza, dzieła reformacyjne Marcina Lutra i Filipa Melanchtona i kontrreformacyjne Walentego Wróbla, Stanisława Hozjusza i Stanisława Sokołowskiego, dzieła filozoficzne Arystotelesa, św. Tomasza z Akwinu, Lombarda, Dunsa Szkota, Diogenesa Laertiosa, Boethiusa, kodeksy prawa cywilnego i kanonicznego, fizyka Arystotelesa i św. Alberta Wielkiego, historia Józefa Flawiusza, mowy Izokratesa, podręczniki sztuki wymowy, dzieła medyczne m.in. Kanon medycyny Ibn Sina oraz podręcznik anatomii z 1501 roku, literatura piękna (Owidiusz, Seneka, Wergiliusz, Terencjusz)[13]. Zgromadzone dzieła pochodzą z drukarń polskich i zachodnioeuropejskich, m.in. oficyn Krzysztofa Plantina z Antwerpii, czy też Aldusa Manitiusa w Wenecji[13].

Zwiedzanie odbywa się w zorganizowanych grupach po wcześniejszym umówieniu, a regularnie m.in. podczas Nocy Muzeów.

Przypisy

  1. Sprawozdanie z realizacji polityki kulturalnej Bydgoszczy za 2010 r. – załącznik do Uchwały nr XII/118/11 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 25 maja 2011 r.
  2. Encyklopedia Bydgoszczy, t. 1. praca zbiorowa pod red. Włodzimierza Jastrzębskiego. Rozdział: Książka. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2011. ISBN 978-83-926423-3-6, s. 65-90
  3. a b c d Umiński Janusz: Bydgoszcz. Przewodnik: Bydgoszcz: Regionalny Oddział PTTK „Szlak Brdy”, 1996
  4. w 1945 r. Rada Miejska przekazała je jako dar miasta Bydgoszczy Związkowi Radzieckiemu
  5. Z. Mrozek, Sarnowska Klara (1908 – 1997), cmentarze Bydgoszczy [dostęp 2021-06-11].
  6. Sucharska Anna: Kultura w Bydgoszczy w latach 1945-1980. [w.] Bydgoszcz wczoraj i dziś 1945-1980. Praca zbiorowa pod red. Stanisława Michalskiego. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Państwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa-Poznań 1988
  7. Pietrzak Zofia: Jak rodził się bydgoski księgozbiór. [w.] Kalendarz Bydgoski 1996
  8. Dyrektorka Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Bydgoszczy przechodzi na emeryturę
  9. Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Bydgoszczy ma nowego dyrektora
  10. a b c d e Parucka Krystyna. Zabytki Bydgoszczy – minikatalog. „Tifen” Krystyna Parucka. Bydgoszcz 2008
  11. Generał Dowbor-Muśnicki ma swoją tablicę w Bydgoszczy
  12. Tablica ku czci generała Dowbor-Muśnickiego zawisła na ścianie biblioteki przy Starym Rynku
  13. a b c Biblioteka Bernardynów. Najstarszy i największy z zachowanych w mieście księgozbiorów. Broszura informacyjna Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej im. dr Witolda Bełzy w Bydgoszczy
  14. a b Franciszek Mincer: Biblioteka bernardynów bydgoskich i jej ofiarodawcy [w:] Kronika Bydgoska XI (1989). Bydgoszcz 1991

Zobacz też

Linki zewnętrzne

Bibliografia

  • Parucka Krystyna. Zabytki Bydgoszczy – minikatalog. „Tifen” Krystyna Parucka. Bydgoszcz 2008
  • Pietrzak Zofia: Jak rodził się bydgoski księgozbiór. [w.] Kalendarz Bydgoski 1996
  • Umiński Janusz: Bydgoszcz. Przewodnik: Bydgoszcz: Regionalny Oddział PTTK „Szlak Brdy”, 1996
  • Umiński Janusz: Bydgoszcz. Przewodnik: Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Turystyki i Hotelarstwa, 2004

Media użyte na tej stronie

Bydgoszcz location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa Bydgoszczy, Polska
Kuyavian-Pomeranian Voivodeship location map.svg
(c) SANtosito, CC BY-SA 4.0
Location map of Kuyavian-Pomeranian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.83 N
  • S: 52.28 N
  • W: 17.16 E
  • E: 19.88 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Bdg StaryRynek WiMBP 1 07-2013.jpg
Autor: Pit1233, Licencja: CC0
Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Bydgoszczy, budynek przy Starym Rynku
Bdg StaryRynek WiMBP 3 07-2013.jpg
Autor: Pit1233, Licencja: CC0
Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Bydgoszczy, budynek przy Starym Rynku
Dluga 41 in Bydgoszcz (2).jpg
Autor: Krzysztof Golik, Licencja: CC BY-SA 4.0
Building at Długa 41 in Bydgoszcz, Kuyavian-Pomeranian Voivodeship, Poland
Tablica J Wybickiego na bibliotece.jpg
Tablica pamiątkowa Józefa Wybickiego na ścianie budynku Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej na Starym Rynku w Bydgoszczy
Bdg BibliotekaBernardynow7 5-2017.jpg
Autor: Pit1233, Licencja: CC0
Biblioteka Bernardynów Bydgoskich (XV-XVIII w.) na terenie Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Bydgoszczy