Województwo kaliskie (I Rzeczpospolita)

Województwo kaliskie
Palatinatus Calisiensis
	1314–1793
	Herb
	Sentencja: Gentes frenantur superbae
Państwo	I Rzeczpospolita
Prowincja	wielkopolska
Data powstania	1314
Siedziba wojewody	Kalisz
Wojewoda	zobacz: wojewodowie kaliscy
Siedziba sejmiku	Środa Wielkopolska
Popis	pod Pyzdrami
Powierzchnia	16 523 km²
Populacja (1790); • liczba ludności	; 188 405
Podział administracyjny
Liczba powiatów	6
Liczba reprezentantów
Liczba senatorów	8
	Położenie na mapie Rzeczypospolitej;
	Portal Polska

Województwo kaliskie (łac. Palatinatus Calisiensis) – województwo Korony Królestwa Polskiego istniejące w latach 1314–1793 ze stolicą w Kaliszu; do 1768 największe województwo prowincji wielkopolskiej.

Województwo kaliskie dzieliło się na 6 powiatów. Siedzibą wojewody był Kalisz, a sejmiki ziemskie odbywały się w Środzie (obecnie Środa Wielkopolska). Województwo kaliskie wspólnie z województwem poznańskim obierały starostę generalnego Wielkopolski.

Herbem województwa kaliskiego była głowa tura w koronie z pierścieniem w nozdrzach na tle biało-czerwonej szachownicy.

Terytorium

Powierzchnia województwa wynosiła ok. 15 320 km², po wyłączeniu województwa gnieźnieńskiego w 1768 ok. 7810 km².

Powiaty województwa kaliskiego według Adolfa Pawińskiego^[5]
Powiat	Powierzchnia w mil²	Powierzchnia w km²
powiat kaliski	60,27	3318,82
powiat gnieźnieński	50,89	2802,51
powiat kcyński	42,93	2364,38
powiat nakielski	56,35	3103,02
powiat koniński	39,34	2166,69
powiat pyzdrski	50,27	2768,20
Razem (województwo) Σ	300,05	16523,21

Miasta grodowe w województwie kaliskim to: Kalisz, Gniezno, Konin, Kcynia, Nakło, Pyzdry, Złotów.

Znaczniejsze miasta

Kalisz – miasto stołeczne,
Gniezno,
Mogilno – opactwo benedyktyńskie,
Trzemeszno – opactwo kanoników regularnych św. Augustyna,
Ląd i Wągrowiec – opactwo cysterskie.

Urzędy

Sejmiki województwa kaliskiego zbierały się w Środzie, w kolegiacie Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej (razem z województwem poznańskim). W województwie kaliskim zbierał się również wielkopolski sejmik generalny w Kole, w klasztorze bernardynów przy kościele Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny.

Posiadało 8 senatorów w tym 4 większych tzw. krzesłowych i 4 mniejszych (drążkowych). Senatorami krzesłowymi byli arcybiskup gnieźnieński, wojewoda kaliski, kasztelan kaliski i kasztelan gnieźnieński. Senatorowie drążkowi to kasztelanowie: lądzki, nakielski, biechowski oraz kamieński.

Wojewoda kaliski urzędował na Zamku Królewskim w Kaliszu.

Powiaty (do 1768):

kaliski, Kalisz
koniński, Konin
pyzdrski, Pyzdry
gnieźnieński, Gniezno
kcyński, Kcynia
nakielski, Nakło

Powiaty (po 1768):

kaliski, Kalisz
koniński, Konin
pyzdrski, Pyzdry

Zobacz też

Kaliskie

Przypisy

↑ Stefan Krzysztof Kuczyński, Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993, s. 214.
↑ Volumina Legum, t. II, Petersburg 1859, s. 28.
↑ Andrzej Kamieński, Podziały administracyjne Wielkopolski i związki powiatu z ustrojem kasztelańskim na przestrzeni XVI–XVIII w., w: Studia Administracyjne nr 4, Szczecin 2012, s. 70.
↑ Tabela: Summaryusz Generalny wszelkich dochodów Rzeczypospolitey tak w Koronie iako i w Litwie z kalkulacyą mil kwadratowych, tak со do dymów, podatków, iako i ludzi, w: Dziennik rządowo-ekonomiczno handlowy. Zaymuiący różne Wiadomości, Rządowe, Handlowe, Ekonomiczne, Fabryczne, Kontraktowe na Dobra, Summy, i Produkta. Zajmujący 3 miesiące kwiecień may czerwiec 1790. R.5. T. II. Warszawa 1790.
↑ Adolf Pawiński: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 1: Wielkopolska. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1883, s. 50.

Bibliografia

Gloger Z., Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Kraków 1903; rozdział: Województwo Kaliskie i Gnieźnieńskie

Linki zewnętrzne

Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000 (mapa kartograficzna I Rzeczypospolitej z II połowy XVI wieku), autorzy, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin: Atlas Fontium: (1) http://atlasfontium.pl/index.php?article=corona (mapa i indeks do pobrania); (2) http://hgisb.kul.lublin.pl/azm/pmapper-4.2.0/map_default.phtml?config=korona&language=pl&resetsession=ALL
Stan Wielkopolski tuż po rozbiorach (mapa Gilly’ego: zabór pruski pod koniec XVIII w.): https://terrasiradiensis.jimdofree.com/mapy/mapa-gilly-ego/

[1] Stefan Krzysztof Kuczyński, Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993, s. 214.

[2] Volumina Legum, t. II, Petersburg 1859, s. 28.

[3] Andrzej Kamieński, Podziały administracyjne Wielkopolski i związki powiatu z ustrojem kasztelańskim na przestrzeni XVI–XVIII w., w: Studia Administracyjne nr 4, Szczecin 2012, s. 70.

[4] Tabela: Summaryusz Generalny wszelkich dochodów Rzeczypospolitey tak w Koronie iako i w Litwie z kalkulacyą mil kwadratowych, tak со do dymów, podatków, iako i ludzi, w: Dziennik rządowo-ekonomiczno handlowy. Zaymuiący różne Wiadomości, Rządowe, Handlowe, Ekonomiczne, Fabryczne, Kontraktowe na Dobra, Summy, i Produkta. Zajmujący 3 miesiące kwiecień may czerwiec 1790. R.5. T. II. Warszawa 1790.

[Pawiński-5] Adolf Pawiński: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 1: Wielkopolska. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1883, s. 50.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne