Województwo katowickie (1950–1975)

Województwo katowickie

Województwo stalinogrodzkie (1953–1956)

— województwo —
1950–1975
Państwo	PRL
Data powstania	6 lipca 1950
Data likwidacji	1 czerwca 1975
Siedziba wojewody i sejmiku	Katowice[1] (w latach 1953–1956 Stalinogród)
Wojewoda	Jerzy Ziętek (ostatni)
Powierzchnia (1973)	9550[2] km²
Populacja (31 XII 1974) • liczba ludności	3 910 327
• gęstość	409,46 os./km²
Urbanizacja	78,33%
Tablice rejestracyjne	1950–1956: 60-69[3] od 1956: S[4]
Podział administracyjny (31 XII 1974[5])
Liczba powiatów miejskich 19 Liczba powiatów 33 Liczba gmin miejskich 75 Liczba gmin wiejskich 112
Położenie na mapie Polski
50°15′N 19°00′E/50,250000 19,000000
Portal Polska

Województwo katowickie – dawne województwo w południowej Polsce, z siedzibą władz w Katowicach (w latach 1953–1956 pod nazwą województwo stalinogrodzkie), istniejące w latach 1950–1975 na obszarze dzisiejszych województw śląskiego i opolskiego. Powstało z podziału województwa śląskiego (nazywanego również śląsko-dąbrowskim) na województwo katowickie (do którego dołączono miasto i powiat częstochowski) i województwo opolskie. W latach 1953–1956 dla upamiętnienia Józefa Stalina nosiło nazwę województwo stalinogrodzkie. Powierzchnia województwa wynosiła w 1973 9550 km², ludność w 1974 – 3 910 327 osób (ponad 78% w miastach). W wyniku reformy administracyjnej w 1975 znacznie zmniejszono jego terytorium, tworząc z północnej części województwo częstochowskie, a z południowej bielskie, jednocześnie przyłączając część obszaru województw opolskiego i krakowskiego.

Geografia i warunki naturalne

Województwo katowickie leżało w południowej Polsce; graniczyło z województwami opolskim, łódzkim, kieleckim i krakowskim oraz na południu z Czechosłowacją^[1]. Rozciągało się pomiędzy 49°31' i 51°06' N (rozciągłość z południa na północ – 175 km) oraz 18°15' i 19°46' na wschód od Greenwich (rozciągłość z zachodu na wschód – 98 km)^[6]. Obejmowało prawie całą Wyżynę Śląską (część środkowa i północno-zachodnia) oraz części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej (część północno-wschodnia), Kotliny Oświęcimskiej, Pogórza Karpackiego i Beskidów Zachodnich (część południowa)^[1][7].

Większą część województwa zajmowała Wyżyna Śląska, zbudowana ze skał paleozoicznych (głównie piaskowców i łupków karbońskich), pokrytych utworami permskimi (piaskowce, iły, zlepieńce), a w części północnej także triasowymi (m.in. wapienie, margle, piaskowce, iły), zaś w południowej – trzeciorzędowymi; na powierzchni występowały osady czwartorzędowe (piaski, żwiry, gliny)^[1]. Sięgała tu, rozciągająca się wzdłuż Małej Panwi Równina Opolska – lesista i piaszczysta część Niziny Śląskiej^[1]. Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, której tylko północna część leżała na obszarze województwa katowickiego, zbudowana była głównie z utworów górnojurajskich, zalegających na skałach młodszego paleozoiku; opadała ona na zachód stromo (krawędź denudacyjna), a na wschód łagodnie^[1]. Między Wyżyną Śląską a Pogórzem Karpackim ciągnęło się obniżenie tektoniczne – Kotlina Oświęcimska, stanowiąca zachodnią część pasa obniżeń podkarpackich^[1]. Ponad nią ciągnął się pas łagodnych wzgórz – Pogórze Śląskie, które dalej na południe przechodziło w pasma Beskidu Małego i Śląskiego, zbudowane głównie z piaskowców i pokryte lasami^[1]. Najwyższym punktem województwa katowickiego było Skrzyczne (1257 m. n. p. m.), najwyżej położonym stale zamieszkanym punktem – schronisko na Skrzycznem (1250 m. n. p. m.), najwyżej położoną miejscowością – Magurka k. Wilkowic (913 m. n. p. m.), najniższym punktem – wieś Lelity nad Wartą (182 m. n. p. m.)^[6].

Klimat województwa charakteryzował się wyższą od obszarów sąsiednich roczną sumą opadów (od 650 mm na północy i południowym wschodzie do ponad 1000 mm w Beskidzie Śląskim). Średnia temperatura powietrza wynosiła w styczniu –2,5 °C na zachodzie i północy, poniżej –3 °C na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej i –5 °C na kulminacjach beskidzkich; w lipcu – od 17,5 do 18 °C (na kulminacjach beskidzkich – ok. 16 °C). Pokrywa śnieżna zalegała 2-3 miesiące, w górach ponad 5 miesięcy. Okres wegetacyjny trwał na Pogórzu Śląskim i w Kotlinie Oświęcimskiej ok. 215 dni, na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej poniżej 210 dni^[1].

Gleby województwa były na ogół mało urodzajne. W części północnej i środkowej przeważały gleby bielicowe i brunatne wytworzone z piasków oraz glin i iłów; na południe od Żor i Pszczyny aż po Pogórze Śląskie występowały bardziej urodzajne gleby płowe i brunatne wytworzone z lessów i utworów lessowatych, w dolinach rzecznych zaś – mady. W części południowej występowały gleby górskie i brunatne. Na wychodniach skał węglanowych spotykano rędziny. Znaczny procent obszaru województwa stanowiły gleby zniszczone przez industrializację, tzw. industrisole^[1].

Województwo katowickie leżało na dziale wodnym Wisły i Odry. Brały tu początek Wisła i dopływy Odry: Warta, Mała Panew, Kłodnica i Olza. Środkową część województwa odwadniały mniejsze rzeki: Liswarta (dopływ Warty), Mała Panew, Kłodnica (dopływy Odry) i Przemsza (dopływ Wisły). Taki układ sieci rzecznej powodował stały niedobór wody, zwłaszcza pitnej, w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym; dla jego wyrównania wybudowano wokół GOP-u szereg sztucznych zbiorników wodnych (największym było Jezioro Goczałkowickie na Wiśle, o powierzchni 32 km² i pojemności 163 mln m³), z których doprowadzano wodę rurociągami (najdłuższy poprowadzono z Jeziora Czanieckiego na Sole)^[1][7].

Lasy w 1972 zajmowały 30,2% obszaru województwa. Największe kompleksy leśne znajdowały się w powiecie lublinieckim i w północnej części tarnogórskiego, pszczyńskim i zachodniej części gliwickiego oraz w Beskidzie Śląskim. Przeważały drzewostany iglaste (ponad 90%), głównie sosnowe, w górach – świerkowe^[1].

Przemiany administracyjne

Województwo katowickie zostało utworzone 6 lipca 1950 ze wschodniej części wcześniejszego województwa śląskiego (półoficjalnie nazywanego również śląsko-dąbrowskim^[8]), do której dołączono z województwa kieleckiego powiat częstochowski i stanowiące powiat miejski miasto Częstochowa^[9]. Z powierzchnią 8950 km² było to najmniejsze województwo pod względem terytorium (poza województwami miejskimi)^[10][11]. W chwili utworzenia składało się z 24 powiatów (w tym 11 miejskich), które dzieliły się dalej na 40 miast i 190 gmin^[12]:

• powiaty miejskie Będzin, Bielsko, Bytom, Chorzów, Częstochowa, Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Katowice, Sosnowiec, Zabrze i Zawiercie;
• powiaty będziński, bielski, bytomski, cieszyński, częstochowski, dobrodzieński, gliwicki, katowicki, lubliniecki, pszczyński, rybnicki, tarnogórski i zawierciański.

Już w niecałe pół roku po powstaniu, tj. 1 stycznia 1951, województwo katowickie powiększyło się kosztem województwa krakowskiego o część zlikwidowanego powiatu bialskiego wraz ze stanowiącą powiat miejski Białą Krakowską (połączoną równocześnie z Bielskiem w Bielsko-Białą)^[13] i o gminę Kroczyce z powiatu olkuskiego^[14]. 1 lipca 1952 do województwa katowickiego przyłączono z województwa łódzkiego fragmenty powiatów radomszczańskiego i wieluńskiego^[15]. 12 września 1953 do województwa (przemianowanego pół roku wcześniej na stalinogrodzkie) przyłączono z województwa krakowskiego osiedle Jęzor (z miasta Jaworzno w powiecie chrzanowskim), które stało się częścią Sosnowca^[16]. 1 stycznia 1956 województwo stalinogrodzkie przejęło od województwa krakowskiego gromady Giebło, Ogrodzieniec (równocześnie przekształconą w osiedle^[17]), Podzamcze i Ryczów, a od województwa opolskiego gromadę Krupski Młyn^[18]. 1 stycznia 1957 województwo katowickie pomniejszyło się natomiast o skrawek powiatu myszkowskiego (przysiółek Gaiska), przyłączony do województwa kieleckiego^[19]. 1 stycznia 1958 wchłonęło gromadę Borowno z województwa łódzkiego^[20] i wieś Biała Błotna z województwa kieleckiego^[21]. 30 czerwca 1963 przyłączono do województwa katowickiego fragment miasta Ujazd w województwie opolskim^[22]. 1 stycznia 1969 województwo katowickie powiększyło się o wieś Borowiany z powiatu strzeleckiego w województwie opolskim^[23]. 27 maja 1975, na pięć dni przed wejściem w życie wielkiej reformy wprowadzającej podział kraju na 49 województw i likwidującej powiaty, do Raciborza (stanowiącego powiat miejski w województwie opolskim) włączono sołectwo Bzie nad Odrą z gminy Kornowac w powiecie rybnickim^[24].

Jesienią 1954 zreformowano najniższy szczebel podziału terytorialnego Polski, zastępując gminy gromadami i wprowadzając nową kategorię jednostek stopnia podstawowego, pośrednią między miastami i wsią – osiedla^[25][26]. Pod koniec 1956 w województwie katowickim istniały 53 miasta, 27 osiedli i 361 gromad^[27]. Do końca 1972, kiedy zniesiono gromady i osiedla przywracając gminy (z dniem 1 stycznia 1973), liczba miast wzrosła do 76, zaś liczba osiedli spadła do 15, a gromad do 256 – szereg miejscowości uzyskało prawa miejskie, natomiast część najmniejszych i najsłabszych gromad zniesiono^[28][29][11]. Reformę administracyjną z 1975 poprzedziła akcja łączenia (od 1973) mniejszych miast i gmin z większymi jednostkami^[11]. Krótko przed wejściem w życie reformy zniesiono na obszarze województwa katowickiego 22 miasta i 17 gmin^[11]. Sztandarowym przykładem tej operacji były Tychy, które wchłonęły 6 miast i gmin^[11][24][30].

Z dniem 1 czerwca 1975, na podstawie ustawy z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw, województwo katowickie otrzymało nowy kształt terytorialny^[31][32][11]:

• z północnej części województwa katowickiego utworzono województwo częstochowskie, w skład którego weszła Częstochowa oraz byłe powiaty częstochowski, kłobucki, lubliniecki i myszkowski;
• na południu powstało województwo bielskie, które objęło dotychczasowe powiaty miejskie Bielsko-Biała i Cieszyn oraz większość gmin dawnych powiatów bielskiego i cieszyńskiego (z Ustroniem i Wisłą);
• do województwa katowickiego przyłączono natomiast obszar powiatu raciborskiego z miastem Racibórz (z województwa opolskiego) oraz powiat miejski Jaworzno i część powiatów chrzanowskiego, olkuskiego i oświęcimskiego z Chrzanowem, Olkuszem, Trzebinią-Sierszą i Brzeszczami (z województwa krakowskiego).

Od 1999 obszar województwa katowickiego z lat 1950–1975 wchodzi w skład województwa śląskiego, z wyjątkiem gminy Dobrodzień, która przynależy do województwa opolskiego^[33].

Ważniejsze zmiany administracyjne

• 1 stycznia 1951:
  • zniesiono powiat bialski (w województwie krakowskim). Gminy Biała, Bestwina, Bystra-Wilkowice i Szczyrk włączono do powiatu bielskiego w województwie katowickim^[13],
  • powiat miejski Bielsko został połączony z powiatem miejskim Biała Krakowska (w województwie krakowskim) w powiat miejski Bielsko-Biała^[13],
  • utworzono powiat miejski w Rybniku^[34];
• 1 kwietnia 1951^[35]:
  • zniesiono powiat bytomski, a jego obszar włączono do Bytomia, Zabrza i powiatu tarnogórskiego,
  • zniesiono powiat dobrodzieński, a jego obszar włączono do powiatu lublinieckiego,
  • zniesiono powiat katowicki. Część jego obszaru włączono do Bytomia, Katowic i Zabrza, z pozostałej części utworzono powiaty miejskie w Mysłowicach, Nowym Bytomiu, Rudzie, Siemianowicach Śląskich, Szopienicach i Świętochłowicach,
  • utworzono powiat miejski w Czeladzi;
• 14 kwietnia 1951 utworzono powiat miejski w Cieszynie^[36];
• 1 lipca 1952 utworzono powiat kłobucki z części powiatu częstochowskiego^[37];
• 9 marca 1953 dla uczczenia pamięci Józefa Stalina zmieniono nazwę miasta Katowice na Stalinogród, zaś województwa katowickiego na województwo stalinogrodzkie^[38];
• 1 października 1954:
  • utworzono powiat tyski z części powiatu pszczyńskiego^[39],
  • utworzono powiat wodzisławski z części powiatu rybnickiego^[40];
• 1 stycznia 1956:
  • utworzono powiat myszkowski z części powiatu zawierciańskiego^[18],
  • utworzono powiat miejski w Tychach^[41];
• 20 grudnia 1956 przywrócono województwu i jego stolicy poprzednie nazwy^[42];
• 1 stycznia 1959 powiaty miejskie Nowy Bytom i Ruda połączono w nowy powiat miejski w Rudzie Śląskiej^[43];
• 31 grudnia 1959 włączono powiat miejski w Szopienicach do Katowic^[44].

Podział administracyjny

Powiaty (1973)

Powiat	Powierzchnia (km²)[45]	Liczba ludności 31 XII 1972[46]		Miasta[47]		Gminy[47]	Siedziba[47]
		ogółem	na km²	ogółem	w tym posiadające wspólną radę narodową z gminami
Będzin (miejski)	14	42 575	3041	1	nd.	nd.	Będzin
będziński	359	125 489	350	7	1	5
bielski	409	114 055	279	2	0	9	Bielsko-Biała
Bielsko-Biała (miejski)	50	108 806	2176	1	nd.	nd.
Bytom (miejski)	55	189 081	3438	1	nd.	nd.	Bytom
Chorzów (miejski)	34	152 962	4499	1	nd.	nd.	Chorzów
Cieszyn (miejski)	13	26 025	2002	1	nd.	nd.	Cieszyn
cieszyński	718	106 991	149	4	2	9
Czeladź (miejski)	16	33 283	2080	1	nd.	nd.	Plik:POL Czeladź COA old.svg Czeladź
Częstochowa (miejski)	93	192 163	2066	1	nd.	nd.	Częstochowa
częstochowski	985	115 947	118	1	0	10
Dąbrowa Górnicza (miejski)	33	63 074	1911	1	nd.	nd.	Dąbrowa Górnicza
Gliwice (miejski)	91	174 393	1916	1	nd.	nd.	Gliwice
gliwicki	715	92 177	129	2	1	7
Katowice (miejski)	100	308 729	3087	1	nd.	nd.	Katowice
kłobucki	891	79 999	90	2	1	11	Kłobuck
lubliniecki	1050	89 238	85	4	1	7	Lubliniec
Mysłowice (miejski)	30	45 603	1520	1	nd.	nd.	Mysłowice
myszkowski	499	67 473	135	3	2	8	Myszków
pszczyński	508	73 671	145	1	0	7	Pszczyna
Ruda Śląska (miejski)	77	144 113	1872	1	nd.	nd.	Ruda Śląska
rybnicki	583	227 154	390	7	0	11	Rybnik
Rybnik (miejski)	40	44 415	1110	1	nd.	nd.
Siemianowice Śląskie (miejski)	25	68 545	2742	1	nd.	nd.	Siemianowice Śląskie
Sosnowiec (miejski)	43	146 077	3397	1	nd.	nd.	Sosnowiec
Świętochłowice (miejski)	13	57 217	4401	1	nd.	nd.	Świętochłowice
tarnogórski	527	190 955	362	6	0	7	Tarnowskie Góry
Tychy (miejski)	59	74 860	1269	1	nd.	nd.	Tychy
tyski	449	143 212	319	9	4	7
wodzisławski	335	174 093	520	4	0	6	Wodzisław Śląski
Zabrze (miejski)	81	197 549	2439	1	nd.	nd.	Zabrze
zawierciański	630	67 271	107	4	3	8	Zawiercie
Zawiercie (miejski)	25	40 216	1609	1	nd.	nd.

Miasta i gminy według powiatów (1974)

Źródło: Ludność miast i gmin w powiatach województwa katowickiego w 1974 roku. Stan w dniu 31 XII. Katowice: Wojewódzki Urząd Statystyczny – Oddział Statystyki Społecznej, marzec 1975.

Powiat	Siedziba powiatu	Liczba miast	Liczba gmin	Miasta (wytłuszczone) i gminy (w nawiasach liczba ludności jednostek na dzień 31 XII 1974)
Będzin (miejski)	Będzin	1	nd.	Będzin (48 681)
będziński	Będzin	7	5	Grodziec (10 093) • Kazimierz Górniczy (19 131) • Klimontów (10 698) • Strzemieszyce Wielkie (13 933) • Wojkowice (9565) • Zagórze (14 050) • Ząbkowice (8055) • Bobrowniki (12 292) • Łosień (5608) • Psary (11 309) • Wojkowice Kościelne (5336) • Ząbkowice (1839)
bielski	Bielsko-Biała	2	9	Czechowice-Dziedzice (28 097) • Szczyrk (4992) • Bestwina (8712) • Buczkowice (9011) • Jasienica (11 163) • Komorowice (11 040) • Kozy (8742) • Ligota (6743) • Stare Bielsko (5517) • Wapienica (12 471) • Wilkowice (10 737)
Bielsko-Biała (miejski)	Bielsko-Biała	1	nd.	Bielsko-Biała (116 946)
Bytom (miejski)	Bytom	1	nd.	Bytom (193 865)
Chorzów (miejski)	Chorzów	1	nd.	Chorzów (155 050)
Cieszyn (miejski)	Cieszyn	1	nd.	Cieszyn (30 627)
cieszyński	Cieszyn	4	9	Skoczów (9178) • Strumień (2396) • Ustroń (11 900) • Wisła (10 396) • Brenna (7410) • Chybie (7369) • Dębowiec (4402) • Goleszów (11 041) • Haźlach (7254) • Istebna (9293) • Skoczów (9322) • Strumień (6673) • Zebrzydowice (9878)
Czeladź (miejski)	Plik:POL Czeladź COA old.svg Czeladź	1	nd.	Czeladź (34 393)
Częstochowa (miejski)	Częstochowa	1	nd.	Częstochowa (196 449)
częstochowski	Częstochowa	1	10	Blachownia (9549) • Gnaszyn Dolny (17 897) • Janów (6901) • Kamienica Polska (7792) • Konopiska (15 135) • Mstów (9621) • Mykanów (12 845) • Olsztyn (6363) • Poczesna (12 517) • Przyrów (5522) • Rędziny (12 342)
Dąbrowa Górnicza (miejski)	Dąbrowa Górnicza	1	nd.	Dąbrowa Górnicza (64 975)
Gliwice (miejski)	Gliwice	1	nd.	Gliwice (181 083)
gliwicki	Gliwice	2	7	Pyskowice (23 893) • Toszek (4879) • Kamieniec (8944) • Poniszowice (6299) • Rudziniec (9215) • Sośnicowice (13 755) • Toszek (7820) • Wielowieś (6924) • Żernica (11 703)
Katowice (miejski)	Katowice	1	nd.	Katowice (321 903)
kłobucki	Kłobuck	2	11	Kłobuck (12 847) • Krzepice (4183) • Kamyk (5440) • Krzepice (5030) • Lipie (6523) • Miedźno (7193) • Opatów (6274) • Panki (5098) • Popów (6184) • Przystajń (6074) • Truskolasy (4479) • Węglowice (4817) • Wręczyca Wielka (4552)
lubliniecki	Lubliniec	4	7	Dobrodzień (4694) • Kalety (8633) • Lubliniec (21 180) • Woźniki (4378) • Ciasna (8065) • Dobrodzień (7535) • Herby (8798) • Kochanowice (6130) • Koszęcin (10 529) • Pawonków (6721) • Psary [z siedzibą w Lubszy] (4798)
Mysłowice (miejski)	Mysłowice	1	nd.	Mysłowice (46 991)
myszkowski	Myszków	3	8	Koziegłowy (2983) • Myszków (21 001) • Żarki (3987) • Koziegłowy (4413) • Koziegłówki (5209) • Mrzygłód (4740) • Niegowa (6277) • Pińczyce (3607) • Poraj (9582) • Przybynów (3553) • Żarki (1463)
pszczyński	Pszczyna	1	7	Pszczyna (19 534) • Bojszowy (8512) • Goczałkowice Zdrój (7656) • Kobiór (7667) • Miedźna (6683) • Pawłowice (9950) • Suszec (7216) • Wisła Wielka (6873)
Ruda Śląska (miejski)	Ruda Śląska	1	nd.	Ruda Śląska (147 557)
rybnicki	Rybnik	7	11	Boguszowice (18 676) • Czerwionka (11 158) • Knurów (34 413) • Leszczyny (10 791) • Niedobczyce (20 425) • Rydułtowy (20 282) • Żory (13 244) • Baranowice (5935) • Bełk (4) • Chwałęcice (3100) • Kornowac (8009) • Lyski (6359) • Ochojec (10 530) • Ornontowice (10 035) • Przyszowice (11 830) • Szeroka (7158) • Świerklany (11 521)
Rybnik (miejski)	Rybnik	1	nd.	Rybnik (62 822)
Siemianowice Śląskie (miejski)	Siemianowice Śląskie	1	nd.	Siemianowice Śląskie (71 240)
Sosnowiec (miejski)	Sosnowiec	1	nd.	Sosnowiec (149 650)
Świętochłowice (miejski)	Świętochłowice	1	nd.	Świętochłowice (58 365)
tarnogórski	Tarnowskie Góry	6	7	Brzeziny Śląskie (21 537) • Miasteczko Śląskie (8533) • Piekary Śląskie (40 520) • Radzionków (33 158) • Strzybnica (9609) • Tarnowskie Góry (43 191) • Krupski Młyn (3658) • Nakło (4198) • Stolarzowice (5389) • Świerklaniec (6021) • Tąpkowice (5074) • Tworóg (7103) • Zbrosławice (8519)
Tychy (miejski)	Tychy	1	nd.	Tychy (85 554)
tyski	Tychy	9	7	Bieruń Stary (6802) • Imielin (8269) • Kostuchna (7101) • Lędziny (14 155) • Łaziska Górne (19 085) • Mikołów (23 511) • Murcki (5999) • Orzesze (10 955) • Wesoła (6404) • Bieruń Stary (4850) • Gardawice (6180) • Imielin (5222) • Kostuchna (5257) • Mokre (6346) • Wesoła (7487) • Wyry (5951)
wodzisławski	Wodzisław Śląski	4	6	Jastrzębie Zdrój (72 193) • Pszów (17 690) • Radlin (21 535) • Wodzisław Śląski (34 907) • Godów (10 228) • Gorzyce (15 797) • Lubomia (7540) • Marklowice (5190) • Mszana (7131) • Ruptawa (8139)
Zabrze (miejski)	Zabrze	1	nd.	Zabrze (202 009)
zawierciański	Zawiercie	4	8	Łazy (6750) • Ogrodzieniec (4386) • Poręba (8632) • Siewierz (5014) • Kroczyce (6309) • Kromołów (6300) • Łazy (4872) • Mierzęcice (6965) • Ogrodzieniec (4935) • Siewierz (4075) • Włodowice (5156) • Wysoka (5689)
Zawiercie (miejski)	Zawiercie	1	nd.	Zawiercie (41 733)

Demografia

Województwo katowickie pod względem liczby ludności zajmowało pierwszą pozycję w Polsce^[1].

Dzięki rozwojowi przemysłu zaludnienie województwa rosło szybciej niż przeciętnie w Polsce, pomimo jednych z najniższych w kraju współczynników przyrostu naturalnego (w 1972 wyniósł on 6,4‰ i był – poza miastami wydzielonymi z województw – najniższy w Polsce, w skali całego kraju wyniósł 9,4‰) i emigracji części mieszkańców do Niemiec, za sprawą liberalizacji polityki paszportowej w II połowie lat 50. i układu z RFN z 1970 (w okresie od stycznia 1954 do stycznia 1959 do Niemiec – zachodnich i wschodnich – wyjechało ponad 60 tys. mieszkańców województwa, a w latach 70. – kolejne 137 tysięcy)^[65][66]. Ludność napływała do województwa katowickiego głównie z ościennych województw: krakowskiego, kieleckiego, łódzkiego i opolskiego, ale także rzeszowskiego i wrocławskiego^[47].

Województwo katowickie wykazywało najwyższą gęstość zaludnienia spośród 17 ówczesnych województw^[7]. Najgęściej zaludniona była centralna część województwa, obejmująca Górnośląski Okręg Przemysłowy, gdzie kilkadziesiąt sąsiadujących ze sobą miast (w tym 7 mających powyżej 100 tys. mieszkańców) tworzyło największą w Polsce aglomerację, liczącą na początku lat 70. ponad 2 miliony mieszkańców^[47]. Mniejsze skupiska ludności występowały w Rybnickim Okręgu Węglowym oraz w okolicach Bielska-Białej i Częstochowy^[66]. Słabo zaludnione były natomiast północno-zachodnia część województwa oraz jego krańce południowe – obszary rolnicze i zalesione^[47][67].

Województwo katowickie było najbardziej zurbanizowane w Polsce, wykazywało też najwyższy w kraju (poza województwami miejskimi) odsetek ludności pozarolniczej (1972: 94,5%)^[67][47][7]. Zatrudnienie w liczbach bezwzględnych w przemyśle, handlu oraz transporcie i łączności plasowało region na pierwszym miejscu w kraju^[66].

Według danych z 1950 około 5% ówczesnych mieszkańców stanowili przymusowi polscy wysiedleńcy z Kresów Wschodnich^[68][69].

Liczba ludności (1974)

Liczba ludności (dane z 31 grudnia 1974):

Źródło:^[64]

Gospodarka

Województwo katowickie miało charakter wybitnie przemysłowy i pod względem uprzemysłowienia zajmowało pierwszą lokatę w Polsce^[70]. W 1950, u progu planu sześcioletniego, województwo katowickie wytwarzało 36,5% produkcji przemysłowej kraju i skupiało 31,3% zatrudnionych w przemyśle^[71][70]. Udział regionu w przemyśle Polski jednak malał w wyniku rozwoju przemysłu w innych częściach kraju; do początku lat 70. udział województwa w produkcji przemysłowej Polski spadł do 18,9% (1972), zaś w zatrudnieniu w przemyśle – do 20,6% (1971), mimo iż w tym okresie produkcja wzrosła prawie czterokrotnie, a liczba zatrudnionych o 39%^[70]. W 1973 udział województwa katowickiego w krajowej produkcji węgla kamiennego wynosił 89%, rud żelaza – 86,6%, stali surowej – 42,2%, wyrobów walcowanych – 44,5%, cynku – 75,3%^[72]. Do największych ośrodków przemysłowych województwa należały (według liczby zatrudnionych w przemyśle w tys. w 1971): Katowice (77), Bielsko-Biała (57), Bytom (56), Gliwice (50), Częstochowa (48), Zabrze (40), Chorzów (40), Sosnowiec (40) i Ruda Śląska (38)^[73]. Na obszarze województwa wyróżniano 4 okręgi przemysłowe o odmiennej strukturze przemysłu: Górnośląski Okręg Przemysłowy, Rybnicki Okręg Węglowy, Częstochowski Okręg Przemysłowy i Bielski Okręg Przemysłowy^[73].

Rolnictwo odgrywało w gospodarce województwa katowickiego rolę drugorzędną^[73]. W 1970 województwo wytworzyło 3,4% produkcji rolniczej Polski^[75]. Pod względem powierzchni użytków rolnych (2,7% użytków rolnych Polski) województwo zajmowało ostatnie miejsce w kraju^[73]. W 1972 gospodarstwa indywidualne zajmowały 88,9% powierzchni użytków rolnych, gospodarstwa państwowe – 9%, a spółdzielnie produkcyjne – 1,8%^[73]. Przeważały gospodarstwa drobne, często należące do chłoporobotników; gospodarstwa indywidualne o powierzchni powyżej 5 ha stanowiły tylko 10% ogółu gospodarstw rolnych^[73]. Województwo należało do przodujących pod względem zużycia nawozów sztucznych – w 1963 wyniosło ono 97,8 kg na 1 ha^[76], a w 1972 217 kg^[73]. Pod względem wartości produkcji rolnej z 1 ha województwo zajmowało pierwsze miejsce w kraju; w 1970 produkcja globalna była wyższa od średniej krajowej o 29%, a towarowa o 38%^[73]. Hodowla najlepiej rozwinięta była w północno-zachodniej i południowej części województwa, przeciętny udój od 1 krowy (3035 l w 1972) był tu najwyższy w Polsce^[73].

W 1972 złowiono w województwie 2,2 tys. t ryb, głównie w stawach na terenie Kotliny Oświęcimskiej i w sztucznych zbiornikach wodnych^[73].

Lasy województwa dostarczyły w 1972 843,3 tys. m³ drewna^[77].

Na obszarze województwa katowickiego występowało największe w Polsce zagęszczenie sieci komunikacyjnej^[77]. W 1973 długość dróg kołowych o nawierzchni twardej wynosiła 5083 km (53,2 km na 100 km², przy średniej dla całego kraju wynoszącej 44,3 km), linii kolejowych – 1763 km (18,5 km na 100 km²; średnio w kraju: 8,5 km)^[78][79]. W województwie katowickim nadawano ponad połowę ładunków PKP (161 mln t w 1971)^[77]. Znaczną część przewozów osobowych przejęła rozbudowana komunikacja miejska; Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Katowicach dysponowało w 1972 1107 autobusami i 607 tramwajami, które przewiozły 706 mln pasażerów^[77]. W 1973 w województwie zarejestrowanych było 324 780 pojazdów samochodowych, w tym 105 073 samochody osobowe, 5899 autobusów, 42 176 samochodów ciężarowych oraz 152 456 motocykli i skuterów^[80]. Jedyną ważniejszą drogą wodną był Kanał Gliwicki, łączący Górnośląski Okręg Przemysłowy z Odrą; port w Gliwicach należał do najruchliwszych w kraju (1,5 mln t przeładunków w 1970)^[77]. W Pyrzowicach mieścił się pasażerski port lotniczy^[77].

Władze

Pierwsi sekretarze Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej^[81] :

• Józef Olszewski (luty 1950 – marzec 1957)
• Edward Gierek (marzec 1957 – grudzień 1970)
• Zdzisław Grudzień (od grudnia 1970, następnie po reformie administracyjnej do września 1980)

Przewodniczący Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej (1950–1973)^[81][82]:

• Bolesław Jaszczuk (24 maja 1950 – 28 kwietnia 1952)
• Józef Koszutski (28 kwietnia 1952 – 27 lutego 1954)
• Ryszard Nieszporek (15 grudnia 1954 – 17 kwietnia 1964)
• Jerzy Ziętek (17 kwietnia 1964 – 9 grudnia 1973)

Wojewodowie (1973–1975)^[81]:

• Jerzy Ziętek (12 grudnia 1973 – 31 maja 1975)

Zobacz też

• podział administracyjny Polski 1950–1956
• podział administracyjny Polski 1957–1975

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Adam Dziuba: Województwo katowickie w Polsce Ludowej. Encyklopedia Województwa Śląskiego. [dostęp 2019-05-03].
• Maciej Fic: Województwo śląskie 1945-1950. Encyklopedia Województwa Śląskiego. [dostęp 2019-10-10].
• Encyklopedia powszechna PWN. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Wielka encyklopedia powszechna PWN. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Polska. Zarys encyklopedyczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974.
• Rocznik Statystyczny Województwa Katowickiego 1956. Katowice: Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach – Wydział Statystyczny.
• Rocznik Statystyczny Województwa Katowickiego 1962. Katowice: Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach, Wojewódzki Urząd Statystyczny w Katowicach, 1963.
• Rocznik Statystyczny Województwa Katowickiego 1963. Katowice: Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach, Wojewódzki Urząd Statystyczny w Katowicach, 1964.
• Rocznik Statystyczny Województwa Katowickiego 1965. Katowice: Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach, Wojewódzki Urząd Statystyczny w Katowicach, 1965.
• Rocznik Statystyczny Województwa Katowickiego 1966. Katowice: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Katowicach, 1966.
• Rocznik Statystyczny Województwa Katowickiego 1967. Katowice: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Katowicach, 1967.
• Rocznik Statystyczny Województwa Katowickiego 1968. Katowice: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Katowicach, 1968.
• Rocznik Statystyczny Województwa Katowickiego 1969. Katowice: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Katowicach, 1969.
• Rocznik Statystyczny Województwa Katowickiego 1970. Katowice: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Katowicach, 1970.
• Rocznik Statystyczny Województwa Katowickiego 1971. Katowice: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Katowicach, 1971.
• Rocznik Statystyczny Województwa Katowickiego 1972. Katowice: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Katowicach, 1972.
• Rocznik Statystyczny Województwa Katowickiego 1973. Katowice: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Katowicach, 1973.
• Rocznik Statystyczny Województwa Katowickiego 1974. Katowice: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Katowicach, 1974.
• Rocznik Statystyczny 1950. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1951.
• Mały Rocznik Statystyczny 1974. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1974.
• Mały Rocznik Statystyczny 1975. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1975.