Województwo małopolskie

Województwo małopolskie

— województwo —
Herb Flaga
Państwo	Polska
Kod ISO 3166-2	PL-MA
TERYT	12
Siedziba wojewody i sejmiku	Kraków
Wojewoda	Łukasz Kmita
Marszałek	Witold Kozłowski
Powierzchnia	15 182,87 km²
Populacja (30.06.2021) • liczba ludności	3 408 505[1]
• gęstość	224,5 os./km²
Urbanizacja	49,4
Tablice rejestracyjne	K
Adres Urzędu Wojewódzkiego: ul. Basztowa 22 31-156 Kraków
Adres Urzędu Marszałkowskiego: ul. Racławicka 56 Kraków
Podział administracyjny
Liczba miast na prawach powiatu 3 Liczba powiatów 19 Liczba gmin miejskich 14 Liczba gmin miejsko-wiejskich 48 Liczba gmin wiejskich 120
Położenie na mapie Polski
Strona Urzędu Wojewódzkiego
Strona Urzędu Marszałkowskiego
Portal Polska

Województwo małopolskie – jedno z 16 województw Polski. Województwo zajmuje powierzchnię 15 182 km² i jest jednym z mniejszych w Polsce (12 miejsce w kraju). Województwo ma około 3,4 mln mieszkańców (stan na 31 grudnia 2019)^[2], zajmując pod tym względem 4. miejsce w Polsce. Gęstość zaludnienia jest drugą najwyższą w kraju po woj. śląskim (małopolskie – 223 osoby/km², śląskie – 372 osoby/km², średnia krajowa – 123 osoby/km²)^[3][4]. W obecnym kształcie powstało 1 stycznia 1999 r. w wyniku reformy administracyjnej. Siedzibą wojewody i sejmiku jest Kraków.

Historia województwa

Województwa z lat 1975–1998 z granicą obecnego województwa małopolskiego

Województwo małopolskie zostało utworzone w 1999 roku, obejmując mniejszy fragment Małopolski historycznej i geograficznej oraz fragment Spisza i Orawy. Stworzono je z województw poprzedniego podziału administracyjnego, mianowicie z:

• krakowskiego – w całości,
• nowosądeckiego – w całości,
• tarnowskiego^[a] – oprócz gmin powiatu dębickiego i gmin Radomyśl Wlk. i Wadowice Grn. z powiatu mieleckiego,
• bielskiego – tylko gminy powiatów suskiego, wadowickiego i oświęcimskiego,
• katowickiego – tylko gminy powiatów olkuskiego^[b] i chrzanowskiego oraz gmina Brzeszcze z powiatu oświęcimskiego,
• kieleckiego – tylko gminy powiatu miechowskiego oraz gminy Pałecznica i Koszyce z powiatu proszowickiego,
• krośnieńskiego – tylko gminy Biecz i Lipinki w powiecie gorlickim.

Województwo małopolskie jako jedyne ma prawo do posiadania w swoim herbie godła Polski, czyli białego orła w koronie, z głową zwróconą w prawą stronę, na czerwonym tle. Pozostaje więc tradycyjnie jego depozytariuszem^[5].

Geografia

Powierzchnia województwa wynosi 15 182,79 km², co stanowi 4,9% obszaru Polski (1 stycznia 2014)^[6].

Położenie administracyjne

Województwo jest położone w południowej Polsce i graniczy ze^[7]:

• Słowacją (z krajami preszowskim i żylińskim) na długości 301,6 km na południu

oraz z województwami:

• podkarpackim na długości 177,9 km na wschodzie
• śląskim na długości 273,4 km na zachodzie
• świętokrzyskim na długości 178,4 km na północy

Położenie fizycznogeograficzne

Województwo małopolskie obejmuje fragmenty Karpat Zachodnich oraz Wyżyny Małopolskiej.

Położenie historyczne

Teren województwa obejmuje zachodnią część krainy historycznej i geograficznej zwanej Małopolską oraz fragmenty dwóch mniejszych krain historycznych – Spisza i Orawy.

Topografia

(c) Aotearoa z polskiej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0

Mapa fizyczna województwa

W wymiarze północ–południe województwo rozciąga się na długości 151 km, to jest 1°21′43″. W wymiarze wschód–zachód rozpiętość województwa wynosi 167 km, co w mierze kątowej daje 2°23′30″.

Współrzędne geograficzne skrajnych punktów:

• północny: 50°31′13″ szer. geogr. N – działka ewidencyjna nr 382/3 (powiat miechowski),
• południowy: 49°09′30″N – grań Wołowego Grzbietu pomiędzy słupkami granicznymi nr 210/4 a nr 210/5 (powiat tatrzański),
• zachodni: 19°04′59″ dług. geogr. E – zach. narożnik działki ewidencyjnej nr 982/1 (powiat oświęcimski),
• wschodni: 21°25′18″E – wsch. narożnik działki ewidencyjnej nr 17 (powiat gorlicki).

Ukształtowanie powierzchni ma charakter zdecydowanie górski i wyżynny.
Najwyższym punktem jest północny wierzchołek Rysów – 2499 m n.p.m.

Klimat

Województwo małopolskie leży w strefie klimatu umiarkowanego. Występuje duża amplituda temperatur wynikająca z dużego zróżnicowania wysokości. Maksymalna zanotowana temperatura wynosi +37 °C, a minimalna −38 °C.

Pokrywa śnieżna w Tatrach często utrzymuje się od listopada do połowy maja, ale jego opady są możliwe o każdej porze roku. W innych górskich rejonach śnieg pokrywa stoki do marca, a na sztucznie ośnieżanych stokach narciarskich można czasami szusować nawet na początku kwietnia.

Małopolski klimat ma swoje anomalie. Najbardziej znany jest halny – gwałtowny, ciepły wiatr, który w kilka dni może stopić nawet kilkadziesiąt centymetrów śniegu. Z kolei orawiak jest wiatrem zimnym, wiejącym od Babiej Góry, który temperaturę na Podhalu może obniżyć nawet o kilka stopni.

Stosunki wodne

Teren województwa znajduje się w większości w zlewisku Morza Bałtyckiego z dorzeczem Wisły – ok. 90% powierzchni województwa, natomiast południowo-zachodnia część leży na terenie zlewiska Morza Czarnego z dorzeczem Dunaju.

Urbanizacja

Wzgórze Wawelskie w Krakowie

Rynek i ratusz w Tarnowie

Ratusz w Nowym Sączu

Odrestaurowany zamek książęcy w Oświęcimiu

Rynek w Chrzanowie

Bazylika kolegiacka św. Andrzeja Apostoła w Olkuszu.

Rynek w Bochni

Ratusz w Skawinie

© Marek i Ewa Wojciechowscy / Trips over Poland, CC BY-SA 3.0

Pałac Bobrowskich w Andrychowie

Kościół parafialny w Proszowicach

Brama wjazdowa do pałacu Lubomirskich w Dąbrowie Tarnowskiej

W województwie małopolskim są 62 miasta, w tym 3 miasta na prawach powiatu. Miasta zostały uszeregowane według liczby mieszkańców. Powierzchnia według GUS z 1 stycznia 2009 r., liczba ludności z 31 grudnia 2020 r.^[3]

lp.	Herb	Miasto	Liczba ludności (31 grudnia 2020)	Powierzchnia (km²)	Gęstość zaludnienia (osób/km²)
1		Kraków	779 966	326,80	2331
2		Tarnów	107 498	72,38	1539
3		Nowy Sącz	83 558	57,06	1470
4		Oświęcim	37 569	30,30	1302
5		Chrzanów	36 118	38,31	989
6		Olkusz	34 757	25,66	1422
7		Nowy Targ	33 257	50,42	666
8		Bochnia	29 554	29,89	1007
9		Gorlice	26 973	23,56	1199
10		Zakopane	26 846	84,35	327
11		Skawina	24 366	20,48	1182
12		Wieliczka	24 252	13,37	1621
13		Andrychów	19 837	10,28	2042
14		Trzebinia	19 507	31,30	640
15		Kęty	18 443	23,14	824
16		Wadowice	18 379	10,63	1811
17		Myślenice	18 325	30,14	609
18		Libiąż	16 838	35,88	482
19		Brzesko	16 764	11,73	1457
20		Limanowa	15 067	18,64	809
21		Niepołomice	14 022	27,08	414
22		Rabka-Zdrój	12 662	36,59	358
23		Dąbrowa Tarnowska	11 828	23,07	515
24		Miechów	11 500	15,49	764
25		Brzeszcze	11 092	19,17	603
26		Krynica-Zdrój	10 456	40,17	274
27		Bukowno	9976	63,42	163
28		Krzeszowice	9969	16,84	604
29		Sucha Beskidzka	9044	27,46	343
30		Stary Sącz	9016	16,56	546
31		Chełmek	8912	8,31	1101
32		Wolbrom	8480	9,81	899
33		Mszana Dolna	7899	27,10	291
34		Sułkowice	6658	16,46	398
35		Tuchów	6510	18,15	370
36		Dobczyce	6425	12,97	497
37		Grybów	5986	17,00	357
38		Proszowice	5977	7,21	854
39		Maków Podhalański	5769	20,04	298
40		Piwniczna-Zdrój	5793	38,30	156
41		Szczawnica	5655	32,90	182
42		Jordanów	5152	20,92	254
43		Muszyna	5028	23,96	210
44		Biecz	4737	17,80	266
45		Kalwaria Zebrzydowska	4469	5,50	837
46		Słomniki	4293	3,34	1318
47		Żabno	4184	11,12	379
48		Szczucin	4154	6,84	612
49		Skała	3755	2,97	1279
50		Zator	3616	11,53	321
51		Alwernia	3336	8,87	387
52		Wojnicz	3310	8,50	400
53		Bobowa	3137	7,20	416
54		Ryglice	2830	25,08	114
55		Nowy Wiśnicz	2763	5,05	548
56		Radłów	2757	16,17	171
57		Ciężkowice	2447	9,99	250
58		Świątniki Górne	2441	4,44	541
59		Czchów	2323	14,08	168
60		Nowe Brzesko	1654	7,30	228
61		Zakliczyn	1628	4,02	413
62		Koszyce	775	3,25	239

Demografia

Liczba ludności w podziale na płeć i miasto-wieś

Dane z 30 czerwca 2014 r.^[3]:

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2014):

Liczba ludności na przestrzeni lat

Dane od momentu wprowadzenia reformy administracyjnej z 1999 roku

Wykres zmian liczby ludności

Piramida wieku mieszkańców W. małopolskiego

Dane z 2014 roku ^[9].

Mniejszości narodowe i grupy etniczne

Województwo małopolskie zamieszkują Słowacy, Ukraińcy, Żydzi i Ormianie, będący przedstawicielami czterech mniejszości narodowych.

Według spisu powszechnego z 2002 r., wśród obywateli polskich zamieszkujących województwo byli:

• Słowacy – 1572 osoby (kraj – 1710),
• Ukraińcy – 472 osoby,
• Żydzi – 50 osób,
• Ormianie – 22 osoby.

Powyższe dane statystyczne, zebrane na podstawie spisu powszechnego, oparte są o subiektywne czynniki takie jak samookreślenie, poczucie przynależności do danej grupy mniejszościowej, a niekoniecznie zależne od takich kategorii jak np. przynależność językowa czy religijna.

Województwo małopolskie zamieszkują również przedstawiciele dwóch grup etnicznych – Łemków i Romów.

Oficjalne statystyki podają, że w województwie małopolskim zamieszkuje 1678 Romów (Cyganów). Pierwsza wzmianka historyczna, którą można odnieść do Cyganów w Polsce pochodzi z 1401 r. i dotyczy mieszczanina Cigana zamieszkującego Podgórze koło Krakowa. Romowie w tym czasie przywędrowali do Polski z południa, od strony Węgier, dokąd dotarli z Bałkanów. Ich praojczyzną są Indie, skąd wyemigrowali ok. X w.

Romowie w Polsce dzielą się, w zależności od stosunku do tradycji koczowniczych, na grupę osiadłą w Karpatach i grupy wędrowne. Karpaccy Romowie (nazwa nadana przez uczonych) nazwani zostali przez innych Górskim Cyganami – Bergitka Roma, Bergare, Bergary. Z czasem sami tę nazwę przyjęli jako własną. Wśród wędrownych (od 1964 r. zaczęto ich osiedlać naciskami administracyjnymi) najliczniejszą grupę stanowią Polska Roma, przybyli do Polski z Zachodu Europy w XVI w. W początku II poł. XIX w. z terenów obecnej Rumunii przybyły grupy Kełderaszy (Kelderari, Kalderari – Kotlarze) oraz Lowarów (Koniarzy).

Religia

Na terenie województwa znajdują się rzymskokatolicka archidiecezja krakowska oraz diecezja bielsko-żywiecka (część), diecezja kielecka (część), diecezja tarnowska (część), diecezja sosnowiecka (metropolia częstochowska, część), diecezja rzeszowska (metropolia przemyska, część), a także greckokatolicka archieparchia przemysko-warszawska.

Działają również Kościoły starokatolickie: Kościół Polskokatolicki, Kościół Starokatolicki Mariawitów (diecezja śląsko-łódzka) i Kościół Katolicki Mariawitów.

W Krakowie znajduje się siedziba prawosławnego dekanatu diecezji łódzko-poznańskiej, a w Gorlicach siedziba diecezji przemysko-gorlickiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Protestantyzm reprezentuje: Kościół Ewangelicko-Augsburski, Kościół Ewangelicko-Reformowany, Kościół Ewangelicko-Metodystyczny, Kościół Chrześcijan Baptystów, Kościół Adwentystów Dnia Siódmego, Kościół Boży, Kościół Boży w Chrystusie, Kościół Ewangeliczny „Misja Łaski”, Kościół Zielonoświątkowy w RP, Kościół Wolnych Chrześcijan, Chrześcijańska Wspólnota Zielonoświątkowa, Kościół Ewangelicznych Chrześcijan w RP, Wspólnota Chrześcijańska „Golgota”, Kościół Chrześcijan Dnia Sobotniego, Ewangeliczna Wspólnota Zielonoświątkowa i Kościół Remonstrantów Polskich.

Działają również Świadkowie Jehowy, Świecki Ruch Misyjny „Epifania”, Zrzeszenie Wolnych Badaczy Pisma Świętego i Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich.

Działalność prowadzi Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie i Beit Kraków oraz Liga Muzułmańska, Szkoła Zen Kwan Um w Polsce, Sanga Zen uczniów Mistrza Kaisena, Wspólnota Buddyjska Triratna, Związek Buddyjski Tradycji Karma Kamtzang i Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu.

Administracja i polityka

Gmach Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie

Logo województwa

Samorząd wojewódzki

Organem stanowiącym samorządu jest Sejmik Województwa Małopolskiego składający się z 39 radnych. Siedzibą sejmiku województwa jest Kraków. Sejmik wybiera organ wykonawczy samorządu, którym jest zarząd województwa, składający się z 5 członków z przewodniczącym mu marszałkiem.

Podział klubów w Sejmiku Województwa Małopolskiego (czerwiec 2019):

Marszałkowie

• od 1998 do 2002 Marek Nawara
• od 2002 do 2006 Janusz Sepioł
• od 2006 do 2010 Marek Nawara
• od 2010 do 2015 Marek Sowa
• od 2015 do 2018 Jacek Krupa
• od 2018 Witold Kozłowski

Administracja rządowa

Terenowym organem administracji rządowej jest Wojewoda Małopolski wyznaczany przez Prezesa Rady Ministrów. Siedzibą wojewody jest Kraków^[10], w którym znajduje się Małopolski Urząd Wojewódzki w Krakowie przy ulicy Basztowej 22. W ramach urzędu działają także delegatury w Tarnowie i w Nowym Sączu.

Delegatury urzędu wojewódzkiego obejmują swoim zasięgiem obszar działania^[11]:

• delegatura w Nowym Sączu powiaty: gorlickiego, limanowskiego, i nowosądeckiego oraz miasto Nowy Sącz;
• delegatura w Tarnowie powiaty: bocheńskiego, brzeskiego, dąbrowskiego, i tarnowskiego oraz miasto Tarnów.

Wojewodowie Małopolscy

• Ryszard Masłowski od 1999 do 2001
• Jerzy Adamik od 2001 do 2005
• Witold Kochan od 2005 do 2006
• Maciej Klima od 2006 do 2007
• Jerzy Miller od 2007 do 2009
• Stanisław Kracik od 2009 do 2011
• Jerzy Miller od 2011 do 2015
• Józef Pilch od 2015 do 2017
• Piotr Ćwik od 2017 do 2020
• Łukasz Kmita od 2020

Wicewojewoda

• Andrzej Harężlak od 2001 do 2003
• Ryszard Półtorak od 2001 do 2006
• Stanisław Sorys od 2007 do 2010
• Andrzej Harężlak od 2011 do 2014
• Wojciech Szczepanik w 2015
• Józef Gawron od 2015 do 2018
• Piotr Ćwik od 2015 do 2017
• Zbigniew Starzec od 2018 do 2020
• Józef Leśniak od 2019 do 2022
• Ryszard Pagacz od 2020^[12]
• Mateusz Małodziński od 2022^[13]

Polityka

Mieszkańcy województwa wybierają łącznie 41 posłów na Sejm w czterech okręgach wyborczych: nr 12, 13, 14 i 15, 8 senatorów w jednomandatowych okręgach wyborczych: 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36 i 37 oraz 7 eurodeputowanych z okręgu wyborczego nr 10, obejmującego także województwo świętokrzyskie.

Współpraca samorządowa

Na terenie województwa funkcjonują trzy euroregiony:

• Euroregion Tatry – na południu
• Euroregion Beskidy – na południowym zachodzie
• Euroregion Karpacki – na wschodzie

Przyroda

Morskie Oko

Trzy Korony z Dunajca

Ochrona środowiska

Województwo małopolskie posiada urozmaicone warunki naturalne i w dużej mierze nieskażone środowisko naturalne. Bogaty jest świat roślinny i zwierzęcy. Pośrednim dowodem takiego stanu rzeczy jest liczba znajdujących się na terenie Małopolski obszarów chronionych:

• 6 parków narodowych
  • Babiogórski Park Narodowy
  • Gorczański Park Narodowy
  • Magurski Park Narodowy (niewielki fragment; siedziba dyrekcji w woj. podkarpackim)
  • Ojcowski Park Narodowy
  • Pieniński Park Narodowy
  • Tatrzański Park Narodowy
• 11 parków krajobrazowych – Park Krajobrazowy Beskidu Małego, Bielańsko-Tyniecki Park Krajobrazowy, Ciężkowicko-Rożnowski Park Krajobrazowy, Dłubniański Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Dolinki Krakowskie, Park Krajobrazowy Orlich Gniazd, Park Krajobrazowy Pasma Brzanki, Popradzki Park Krajobrazowy, Rudniański Park Krajobrazowy, Tenczyński Park Krajobrazowy, Wiśnicko-Lipnicki Park Krajobrazowy,
• 85 rezerwatów przyrody
• 2189 pomników przyrody

Lasy

Wschodnia część Beskidu Małego

W woj. małopolskim lasy obejmują powierzchnię 434,3 tys. ha, co stanowi 28,6% jego powierzchni. 27,1 tys. ha lasów znajduje się w obrębie parków narodowych (31 grudnia 2012)^[14].

Ze zróżnicowania gatunków gleb, a także różnicy położenia terenu względem poziomu morza, wynika bardzo duże zróżnicowanie małopolskich lasów – od borów nizinnych, poprzez siedliska wyżynne aż po bory wysokogórskie.

Najbardziej charakterystyczne dla Małopolski drzewostany to lasy bukowe porastające m.in. znaczną część Beskidów, a także świerkowy starodrzew, na przykład charakterystyczne tatrzańskie „smreki”. Cennym kompleksem leśnym województwa małopolskiego jest Puszcza Niepołomicka – jedyny pozostały fragment olbrzymiego kompleksu rozciągającego się przed kilkuset laty na wschód od Krakowa. W niej polował niegdyś Władysław Jagiełło, a później królowa Bona. Do dzisiaj w Puszczy Niepołomickiej żyje stado żubrów^[15].

W województwie małopolskim jest kilka fragmentów lasu o charakterze pierwotnym, położonych w Pieninach, w Babiogórskim Parku Narodowym, Tatrach czy Beskidzie Sądeckim. Te lasy są schronieniem dla zagrożonych gatunków roślin i zwierząt; nie tylko tych, których nazwy znane są tylko fachowcom, ale także najsłynniejszych: szarotki alpejskiej, krokusa, a spośród zwierząt: orła przedniego, świstaka, kozicy. W małopolskich lasach można znaleźć grzyby takie jak rydze i borowiki, a także borówki i inne leśne owoce.

Pustynia

Pustynia Błędowska

W województwie małopolskim znajduje się pustynia – położona jest na zachód od Olkusza i rozciąga się między miejscowościami Klucze, Chechło i Błędów. Chociaż piaski Pustyni Błędowskiej potrafią w lecie nagrzewać się do temperatury 70 °C, to w sensie klimatycznym teren ten pustynią nie jest. Z tego powodu powiodły się podjęte w latach 50. i 60. XX w. próby obsadzania jej roślinnością. W efekcie każdy kto chce odwiedzić pustynię winien się spieszyć – jej obszar zmniejsza się z roku na rok i z niegdysiejszych 80 km² skurczył się do ok. 30 km².

Kalendarium historyczne

Starożytność

• IV wiek p.n.e.–IV wiek n.e. – okres osadnictwa celtyckiego
• I–IV wiek n.e. – okres wpływów rzymskich
• V wiek – koniec osadnictwa celtyckiego

Średniowiecze

Widok starego miasta w Bieczu

Zamek w Niedzicy

Zamek w Nowym Wiśniczu

Kopalnia soli w Wieliczce

Klasztor i kościół bernardynów w Alwerni

Bazylika oraz dom rodzinny
św. Jana Pawła II w Wadowicach

• VI–VII wiek – Słowianie w dorzeczu górnej Wisły
• VIII wiek – powstanie grodu na wzgórzu wawelskim
• IX wiek – powstanie Podegrodzia
• 890 – najazd Wielkomorawian, chrystianizacja plemion małopolskich
• 990 – podbój Krakowa i ziem dorzecza górnej Wisły przez księcia Polan Mieszka
• 1072 – Stanisław ze Szczepanowa został biskupem
• 1088 – kult św. Stanisława
• 1138 – Bolesław Krzywousty przed śmiercią nadał ustawę sukcesyjną.
• 1184 – Florian małopolskim świętym
• 1222 – biskup Iwo Odrowąż
• 1225 – Cystersi pod Krakowem
• 1237 – klasztor Franciszkanów w Krakowie
• 1241 – najazd na Małopolskę Tatarów
• 1251 – Kopalnia soli Bochnia
• 1253 – kanonizacja św. Stanisława
• 1257 – nadanie aktu lokacyjnego Krakowowi
• 1259 – Małopolskę dotknęło trzęsienie ziemi
• 1292 – nadanie aktu lokacyjnego dla miasta Nowy Sącz
• 1306 – Władysław Łokietek zajął dzielnicę krakowską i rozpoczął dzieło zjednoczenia państwa polskiego
• 1320 – koronacja Władysława Łokietka na króla Polski. Kraków stał się miastem koronacyjnym
• 1330 – nadanie aktu lokacyjnego dla miasta Tarnów przez W. Łokietka
• 1333 – śmierć Władysława Łokietka. Pogrzeb króla odbyty w Krakowie umocnił rolę miasta jako metropolii monarszej
• 1344 – Kazimierz Wielki opanował ziemię sanocką i przemyską, które stały się częścią dzielnicy Małopolskiej
• 1346 – w Wiślicy Kazimierz Wielki wydał tzw. Statuty Wiślickie, stanowiące skodyfikowane prawo dzielnicy małopolskiej
• 1364 – zjazd Monarchów w Krakowie zakończony, jak podaje legenda, ucztą wydaną na cześć gości przez mieszczanina krakowskiego Mikołaja Wierzynka
• 1368 – Kazimierz III Wielki nadał statuty podkrakowskim żupom solnym, tworząc nowoczesne, największe w Małopolsce i w Polsce przedsiębiorstwo przemysłowe
• 1376 – najazd litewski na Małopolskę
• 17 lipca 1399 – w Krakowie zmarła w opinii świętości Królowa Jadwiga
• 1423–1465 – biskupem krakowskim był Zbigniew Oleśnicki
• 9 stycznia 1433 – w Krakowie został ponowiony przywilej jedlneński (1430 r.), gwarantujący szlachcie wolność osobistą (tzw. Neminem Captivabimus)
• 19 marca 1454 – król Polski zhołdował księstwo oświęcimskie

Wczesna nowożytność

• 1494 – włączenie do Korony księstwa zatorskiego przez Jana Olbrachta
• 10 kwietnia 1525 – hołd pruski na płycie Rynku Głównego w Krakowie
• 1563–1564 – ostateczna inkorporacja do Polski księstw – oświęcimskiego i zatorskiego
• 14 kwietnia 1570 – w Sandomierzu doszło do połączenia wyznań protestanckich – luteran, kalwinów i braci czeskich, którzy tworzą tzw. wyznanie polskie. Akt ten bywa zwany Zgodą Sandomierską
• 1574 – tumult krakowski
• 1587 – najazd na Małopolskę habsburskiego arcyksięcia Maksymiliana III, pretendenta do korony polskiej. Jesienią armia austriacka bezskutecznie oblegała Kraków
• 26 maja 1584 – na zamku wawelskim ścięto banitę Samuela Zborowskiego
• 1591 – zburzenie zboru protestanckiego w Krakowie w czasie tumultu religijnego
• 1604 – do Krakowa przybył rzekomy syn Iwana IV Groźnego, Dymitr zwany samozwańcem. Przy czynnym poparciu magnaterii małopolskiej i mieszczan Krakowa, uzyskał pomoc w swej wyprawie na Moskwę
• 1611 – katastrofalny w skutkach pożar Nowego Sącza
• wrzesień-październik 1655 – kampania armii szwedzkiej doprowadziła do zajęcia większości Małopolski. Oblężony poddał się Kraków (18 X), padły także inne miasta (Nowy Sącz, Tarnów, Żywiec).
• 13 grudnia 1655 – powstanie mieszczan odbija z rąk szwedzkich Nowy Sącz
• 1668 – abdykacja Jana Kazimierza. Król wyjeżdżając z Polski zatrzymał się na dłużej w Krakowie gdzie zamieszkał w Pałacu „Krzysztofory”, obecnej siedzibie Muzeum Historycznego m. Krakowa
• 1700–1716 – w związku z toczącą się tzw. III wojną północną, przez Małopolskę przeciągnęły oddziały szwedzkie, rosyjskie, saskie i polskie, niszcząc katastrofalnie cały region.
• 1707–1710 – katastrofalna zaraza, która objęła Kraków i okolicę pochłonęła blisko 20 000 ofiar
• 1734 – w związku z toczącą się wojna o sukcesję polską, przez Małopolską przeszły korpusy wojsk saskich oraz polskich wiernych Stanisławowi Leszczyńskiemu
• 1769 – pod pretekstem walk konfederacji barskiej wojska austriackie zajęły grody spiskie i okolice Nowego Targu i Nowego Sącza
• 1770–1771 – w walkach konfederatów barskich szczególną rolę odegrały umocnienia w Tyńcu, Lanckoronie i w mieście Krakowie oraz na zamku wawelskim
• 1772 – I rozbiór Polski. Południowa część Małopolski (bez Krakowa) przypadła Austrii
• 1795 – III rozbiór Polski. Północna część Małopolski pomiędzy Bugiem, Wisłą i Pilicą dostała się w ręce austriackie
• kwiecień–lipiec 1809 – ofensywa Józefa Poniatowskiego wyzwoliła z rąk austriackich ziemie III zaboru, w tym m.in. Kraków i przyłączyła je do księstwa warszawskiego
• 1813 – Józef Poniatowski wraz z wojskiem polskim opuścił Kraków, który zajmują wojska rosyjskie
• 1815 – kongres wiedeński podzielił ostatecznie Małopolskę pomiędzy Rosję i Austrię. Kraków wraz z okolicami tworzy niezależne teoretycznie państwo tzw. Rzeczpospolitą Krakowską
• 1846 – powstanie krakowskie oraz powstanie chochołowskie. Likwidacja Rzeczypospolitej Krakowskiej i włączenie Krakowa do austriackiej Galicji jako stolicę Wielkiego Księstwa Krakowskiego

Nowożytność

• 26 kwietnia 1848 – Wiosna Ludów w Krakowie zakończona zbombardowaniem miasta przez wojsko austriackie
• 1864–1865 – stan oblężenia w Galicji w związku z toczącym się powstaniem styczniowym
• 1867 – Galicja otrzymała z rąk cesarza Franciszka Józefa I autonomię
• 1869 – wprowadzenie języka polskiego jako urzędowego w Galicji
• 1884 – otwarcie tzw. podkarpackiej linii kolejowej (Nowy Sącz, Krynica)

Okres wojenny i międzywojenny

• wrzesień 1914 – przysięga Legionów Polskich na Błoniach krakowskich
• 3–8 września 1939 – Małopolska została zajęta przez armię niemiecką
• 18 stycznia 1945 – wojska sowieckie wkroczyły do Krakowa

Gospodarka

W 2017 r. produkt krajowy brutto woj. małopolskiego wynosił 142.1 mld zł, co stanowiło 7,9% PKB Polski. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca wynosił 42,1 tys. zł (90.1% średniej krajowej), co plasowało małopolskie na 6. miejscu względem innych województw^[16][17].

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie mieszkańca woj. małopolskiego we wrześniu 2019 roku wynosiło 5 066,21 zł, co lokowało je na 3. miejscu względem wszystkich województw^[18].

We wrześniu 2019 roku w Małopolsce zarejestrowanych było ok. 61,9 tys. bezrobotnych; daje to stopę bezrobocia na poziomie 4,1%^[19].

Gospodarstwa domowe 4,8% mieszkańców woj. małopolskiego mają wydatki poniżej granicy ubóstwa skrajnego (tzn. znajduje się poniżej minimum egzystencji) (2011)^[20].

Przemysł

Na terenie województwa znajdują się obszary 4 okręgów przemysłowych:

1. Krakowski
2. Jaworznicko-Chrzanowski
3. Tarnowski
4. Karpacki

Zasoby surowców mineralnych

Kryształy soli z kopalni w Wieliczce

• sól kamienna – Bochnia, Wieliczka (obecnie muzeum)
• ropa naftowa – okolice Gorlic
• węgiel kamienny – okolice Brzeszcz i Libiąża
• rudy cynku i ołowiu – okolice Chrzanowa i Olkusza
• wody mineralne – Krynica, Muszyna i okolice, Kraków^[21]
• wody geotermalne – Podhale
• niewielkie złoża gazu ziemnego – okolice Krakowa i Babiej Góry
• surowce budowlane, tj.: kamień budowlany i kamień drogowy (okolice Krzeszowic), wapienie, gliny ceramiczne i kruszywo budowlane

Energia

Największe elektrociepłownie na węgiel kamienny znajdują się w Krakowie, Skawinie i Trzebini (0,5 tys.–1 tys. MW) oraz w Tarnowie (100–500 MW).

Bezpieczeństwo publiczne

W województwie małopolskim działa centrum powiadamiania ratunkowego, które znajduje się w Krakowie i które obsługuje zgłoszenia alarmowe kierowane do numerów alarmowych 112, 997, 998 i 999^[22].

Transport

Województwo małopolskie położone jest na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych. Przez jego obszar wiodą szlaki tranzytowe ze wschodu na zachód i z północy na południe: linie kolejowe i drogi krajowe.

Transport drogowy

... – brak ciągłości drogi

Transport kolejowy

Wnętrze dworca Kraków Główny

Pesa Acatus II Kolei Małopolskich linii S1 na stacji Kraków Lotnisko

Międzynarodowy Port Lotniczy
im. Jana Pawła II Kraków-Balice

W województwie małopolskim znajduje się 1121 km eksploatowanych linii kolejowych (7. miejsce w kraju), z czego 653 km to linie jednotorowe, natomiast 468 km dwutorowe. 870 km linii kolejowych jest zelektryfikowanych (stan na dzień 31 grudnia 2013)^[25]. W 2017 roku statystyczny mieszkaniec województwa małopolskiego jechał 4,9 raza pociągiem^[26].

W województwie znajduje się 26 czynnych dworców kolejowych^[27]; 4 z nich są wpisane do rejestru zabytków: Nowy Sącz, Rabka-Zdrój, Tarnów, Zakopane^[28].

Tabor kolejowy

Województwo małopolskie wraz z Kolejami Małopolskimi, które należą do województwa, posiada 50 pojazdów, które są użytkowane przez Koleje Małopolskie i Polregio:

Transport lotniczy

Międzynarodowy Port Lotniczy Kraków-Balice posiada regularne połączenia z miastami Europy, Ameryki Północnej i Izraelem. Trwa rozbudowa terminala pasażerskiego, który po przebudowie będzie mógł obsługiwać ponad 8 mln osób rocznie.

Kultura

Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie

W województwie małopolskim odbywają się liczne festiwale o międzynarodowej renomie, m.in. Festiwal Kultury Żydowskiej na krakowskim Kazimierzu czy Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem, a także Tydzień Kultury Beskidzkiej, Babiogórska Jesień, Łemkowska Watra oraz Święto Borówki w Zubrzycy Górnej.

Województwo małopolskie ma dość dużą liczbę instytucji kultury. Co czwarty zwiedzający polskie muzeum trafia do jednej z placówek na terenie województwa małopolskiego. W zbiorach państwowych, kościelnych i kolekcjach prywatnych znajduje się 20 proc. wszystkich polskich dzieł sztuki. Najważniejsze ekspozycje znajdują się na Zamku Królewskim na Wawelu, w oddziałach Muzeum Narodowego, w muzeach okręgowych w Tarnowie i Nowym Sączu oraz w muzeach diecezjalnych w Tarnowie i Krakowie. W Tarnowie znajduje się jedyna w Europie stała wystawa poświęcona pamięci Romów.

Instytucje kulturalne w Małopolsce:

Media

W województwie małopolskim działają dwie stacje telewizyjne: Ośrodek Regionalny Telewizji Polskiej S.A. oraz TVN Południe. Ponadto liczni operatorzy sieci kablowych, działający zwłaszcza w miastach i na dużych osiedlach, dostarczają pakiet programów telewizyjnych i radiowych; uruchomili także własne programy o charakterze lokalnym, głównie informacyjno-rozrywkowe. W województwie małopolskim nadają również radia ogólnopolskie takie jak RMF FM, Radio Zet, regionalne Radio Kraków, a także lokalne, np. Radio ESKA, Radio Złote Przeboje, Radio Alex, Radio RDN Małopolska (dawniej Radio Dobra Nowina) czy Radio Vox FM Kraków. W Krakowie znajdują się siedziby oraz serwerownie czołowych portali internetowych Onet.pl oraz Interia.pl. Działają również inne portale regionalne – Nowa Małopolska, Moje Miasto Kraków, Nasze Miasto, Głos 24.

Województwo małopolskie ma drugą pozycją w kraju pod względem liczby zarejestrowanych oficyn wydawniczych, z których większość stanowią wydawnictwa prywatne oraz kościelne i klasztorne.

Nauka i oświata

Uniwersytet Jagielloński

Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie

Akademia Muzyczna w Krakowie

Województwo małopolskie jest trzecim w Polsce pod względem liczby studentów. Działa w nim najstarsza w Polsce uczelnia – Uniwersytet Jagielloński o ponad 600-letniej tradycji. Z kolei wśród prywatnych uczelni ekonomicznych w ogólnopolskich klasyfikacjach najwyżej oceniane są Wyższa Szkoła Biznesu w Nowym Sączu i krakowska Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości. Wyższe uczelnie koncentrują się głównie w Krakowie. W 34 małopolskich uczelniach kształci się ponad 203 tysięcy studentów^[42].

Ważniejsze z nich to:

• Uniwersytet Jagielloński
• Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie im. Stanisława Staszica
• Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
• Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki
• Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie
• Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie im. Komisji Edukacji Narodowej
• Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie im. Bronisława Czecha
• Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie im. Jana Matejki
• Akademia Muzyczna w Krakowie
• Akademia Sztuk Teatralnych im. Stanisława Wyspiańskiego w Krakowie (wcześniej jako: Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna w Krakowie)
• Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
• Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego
• Akademia Nauk Stosowanych w Tarnowie
• Małopolska Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Tarnowie
• Małopolska Uczelnia Państwowa im. rotmistrza Witolda Pileckiego w Oświęcimiu
• Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu
• Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości w Nowym Sączu
• Wyższa Szkoła Biznesu – National-Louis University w Nowym Sączu

Turystyka i wypoczynek

Brama obozowa w Auschwitz I

Sanktuarium Maryjne w Kalwarii Zebrzydowskiej

Sanktuarium Górskie na Groniu Jana Pawła II

Kościół św. Jakuba w Rozdzielu z 1563 roku znajdujący się na Szlaku Architektuty Drewnianej

Stary Dom Zdrojowy w Krynicy-Zdroju

Fontanna Siedmiu Słoni w Rabce-Zdroju

W 2007 r. województwo odwiedziło ponad 14,5 miliona turystów, w tym 3 miliony z zagranicy (najwięcej z Niemiec, USA, Wielkiej Brytanii, Francji, Włoch oraz Rosji i Ukrainy).

Główne atrakcje turystyczne Małopolski to miasto Kraków, Kopalnia Soli w Wieliczce, Kopalnia Soli w Bochni, były niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, kompleks drewnianych kościołów na Szlaku Architektury Drewnianej, tradycyjny spływ Przełomem Dunajca przez Pieniny, a także najwyższe polskie góry – Tatry oraz miasto Zakopane, nazywane zimową stolicą Polski.

Region to także cel turystyki pielgrzymkowej (sanktuaria w Kalwarii Zebrzydowskiej i Krakowie-Łagiewnikach, Limanowej, Pasierbcu, Dom Rodzinny Jana Pawła II w Wadowicach, Kaplica na Groniu Jana Pawła II) oraz leczniczej (9 miejscowości uzdrowiskowych w całym województwie).

Corocznie od 1999 r. organizowane są Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego, mające na celu promowanie zabytków Małopolski. 5 zespołów zabytkowych wpisanych zostało na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Są to:

• Stare Miasto w Krakowie
• kopalnia soli w Wieliczce
• były obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau Muzeum w Oświęcimiu i Brzezince
• klasztor i park pielgrzymkowy w Kalwarii Zebrzydowskiej
• drewniane kościoły południowej Małopolski

Popularnymi obszarami turystyki pieszej i sportów zimowych są pasma górskie Beskidów (m.in.: Beskid Makowski, Beskid Mały, Beskid Niski, Beskid Wyspowy, Beskid Żywiecki oraz Gorce), a także Pieniny i Tatry.

Utworzono także Karpacki Szlak Rowerowy, który, wraz ze szlakami łącznikowymi, prowadzi przez najbardziej znane i cenne historycznie miejscowości województwa małopolskiego.

Podział administracyjny

Podział województwa na powiaty

W dniu 1 stycznia 1999 r. weszła w życie reforma administracyjna Polski, tworząc dwa nowe szczeble samorządu lokalnego i zmieniając liczbę województw. W ten sposób powstało samorządowe województwo małopolskie. W jego skład weszły obszary ówczesnego województwa krakowskiego i nowosądeckiego oraz części bielskiego, kieleckiego, katowickiego, krośnieńskiego i tarnowskiego. Województwo małopolskie tworzy 19 powiatów, 3 miasta na prawach powiatu oraz 182 gminy. Na jego terenie znajdują się 62 miasta.

lp.	Herb	Flaga	Powiat	stolica	powierzchnia (km²)	ludność	gęstość zaludnienia (osób/km²)
1			bocheński	Bochnia	649,28	102 592	158
2			brzeski	Brzesko	590	91 643	155,3
3			chrzanowski	Chrzanów	371,49	127 540	343,3
4			dąbrowski	Dąbrowa Tarnowska	530	58 631	110,6
5			gorlicki	Gorlice	967,36	107 148	110,8
6			krakowski	Kraków	1229,62	256 260	208,4
7			limanowski	Limanowa	951,96	125 108	131,4
8			miechowski	Miechów	676,73	49 977	73,9
9			myślenicki	Myślenice	673,3	120 903	178,8
10			nowosądecki	Nowy Sącz	1550,24	204 092	131,7
11			nowotarski	Nowy Targ	1474,66	185 917	126,1
12			olkuski	Olkusz	622,19	113 814	182,9
13			oświęcimski	Oświęcim	406,03	153 705	378,6
14			proszowicki	Proszowice	414,57	43 406	104,7
15			suski	Sucha Beskidzka	685,75	83 006	121
16			tarnowski	Tarnów	1413,44	196 810	139,2
17			tatrzański	Zakopane	471,62	65 542	139
18			wadowicki	Wadowice	645,74	156 488	242,3
19			wielicki	Wieliczka	429,2	112 161	261,3
20			Kraków	–	327	756 183	2312,5
21			Nowy Sącz	–	58	84 537	1457,5
22			Tarnów	–	72,4	114 635	1583,4
Razem	–	–	22	19	15 182,87	3 310 094	218

Zobacz też

• Podział administracyjny województwa małopolskiego
• Województwo krakowskie
• Województwo nowosądeckie
• Województwo tarnowskie

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oficjalny portal województwa małopolskiego
• Województwo małopolskie w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2015-05-20]  (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.