Województwo pomorskie (I Rzeczpospolita)

Województwo pomorskie
Palatinatus Pomeranensis
	1454–1772
	Herb
	Sentencja: Victoriam dat sine praeda
Państwo	I Rzeczpospolita
Prowincja	wielkopolska
Data powstania	1454
Siedziba wojewody	Skarszewy
Wojewoda	zobacz: wojewodowie pomorscy
Siedziba sejmiku	Starogard Gdański
Powierzchnia	12 907 km²
Podział administracyjny
Liczba powiatów	8
Liczba reprezentantów
Liczba senatorów	2
	Położenie na mapie Rzeczypospolitej;
	Portal Polska

Województwo pomorskie – jednostka terytorialna Korony Królestwa Polskiego istniejąca w latach 1454–1772. Włączona do prowincji wielkopolskiej.

Położenie

Zygmunt Gloger ocenił, że województwo pomorskie obejmowało obszar o powierzchni ok. 300 mil kwadratowych (≈ 21 850 km²)^[2].

Obejmowało ziemie historycznego Pomorza Gdańskiego na zachód od Wisły, opanowanego przez zakon krzyżacki w 1308 r.

Wschodnią granicą woj. pomorskiego była Wisła, która odgraniczała je od województw: malborskiego i chełmińskiego oraz pomiędzy nimi Pomezanii (należącej do Prus Książęcych). Województwo pomorskie na południu w okolicach Fordonia i Bydgoszczy graniczyło z woj. inowrocławskim. Na południowym zachodnie przebiegała granica w województwem kaliskim (w 1768 r. wydzielono z niego woj. gnieźnieńskie). Od zachodu i północnego zachodu przebiegała długa i łamana granica z księstwem pomorskim^[2].

Historia

Utworzone przez Kazimierza Jagiellończyka w 1454 r. w wyniku inkorporacji Prus do Królestwa Polskiego^[3]. Ostatecznie zostało ukształtowane po II pokoju toruńskim w 1466 r., stając się częścią Prus Królewskich^[4].

W 1772 r. prawie całe województwo pomorskie znalazło się w granicach Królestwa Pruskiego, wchodząc w skład prowincji Prusy Zachodnie. W 1793 r. do Prus został przyłączony Gdańsk ze swoim terytorium. Większość terytorium województwa pomorskiego (bez Gdańska, który został Wolnym Miastem) powróciła do Polski w 1920 r. i wraz z dawnym województwem chełmińskim utworzyła nowe województwo pomorskie ze stolicą w Toruniu.

Podział administracyjny

Obejmowało obszar 12 907 km² i dzieliło się na 8 powiatów:

powiat człuchowski – 2436 km²
powiat gdański – 661 km²
powiat mirachowski – 1137 km²
powiat nowski – 720 km²
powiat pucki – 981 km²
powiat świecki – 1437 km²
powiat tczewski – 3038 km²
powiat tucholski – 1818 km²
niezależne terytorium miasta Gdańska – 643 km²

W latach 1637–1657 w skład województwa pomorskiego wchodziły też ziemie lęborska i bytowska, które traktowano jako jeden, dziewiąty powiat.

W 1764 r. zreformowano system administracyjny Prus Królewskich. W woj. pomorskim miały znaleźć się powiaty: człuchowski, gdański, kościerski, mirachowski, nowski, pucki, skarszewski, świecki, tczewski, tucholski^[2] oraz niezależne terytorium miasta Gdańska. Wobec I rozbioru Polski w 1772 r. reforma administracyjna nie zdążyła wejść w życie.

Herb

Herbem województwa pomorskiego był czerwony gryf na białym polu.

Stolica

Przez długi okres województwo pomorskie nie posiadało wyraźnie wykształconego ośrodka administracyjnego. Największym miastem w województwie był Gdańsk (liczący w 1. poł. XVII w. ponad 70 tys. mieszkańców), ale nie został on stolicą z racji swej niezależności, którą zawdzięczał królewskim przywilejom i pozycji gospodarczej. Dopiero w 1613 r. nastąpiło połączenie funkcji starosty skarszewskiego i wojewody pomorskiego. Odtąd uznaje się Skarszewy za stolicę województwa pomorskiego. Na tamtejszym zamku rezydował wojewoda, tam obradował sąd ziemski i tam znajdowało się archiwum województwa.

Przypisy

↑ Stefan Krzysztof Kuczyński, Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993, s. 215.
↑ ^a ^b ^c Część II: Podział na prowincje i województwa, Województwo Pomorskie. W: Zygmunt Gloger: Geografia historyczna ziem dawnej Polski. Kraków: 1903.
↑ Zdzisław Kaczmarczyk, Bogusław Leśnodorski: Historia państwa i prawa Polski. T. II: od połowy XV wieku do r. 1795. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1966, s. 161.
↑ Zdzisław Kaczmarczyk, Bogusław Leśnodorski: Historia państwa i prawa Polski. T. II: od połowy XV wieku do r. 1795. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1966, s. 162.

Bibliografia

Gloger Z., Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Kraków 1903; rozdział: Województwo Pomorskie

Linki zewnętrzne

Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000 (mapa kartograficzna I Rzeczypospolitej z II połowy XVI wieku), autorzy, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin: Atlas Fontium: (1) http://atlasfontium.pl/index.php?article=corona (mapa i indeks do pobrania); (2) http://hgisb.kul.lublin.pl/azm/pmapper-4.2.0/map_default.phtml?config=korona&language=pl&resetsession=ALL

[1] Stefan Krzysztof Kuczyński, Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993, s. 215.

[Gloger1903-2] Część II: Podział na prowincje i województwa, Województwo Pomorskie. W: Zygmunt Gloger: Geografia historyczna ziem dawnej Polski. Kraków: 1903.

[3] Zdzisław Kaczmarczyk, Bogusław Leśnodorski: Historia państwa i prawa Polski. T. II: od połowy XV wieku do r. 1795. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1966, s. 161.

[4] Zdzisław Kaczmarczyk, Bogusław Leśnodorski: Historia państwa i prawa Polski. T. II: od połowy XV wieku do r. 1795. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1966, s. 162.

[1]

[2]

[3]

[4]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne