Województwo poznańskie (I Rzeczpospolita)

Województwo poznańskie

Palatinatus posnaniensis

— województwo —
XIV wiek – 1793
Herb
Sentencja: Iustus dat praemia candor[1]
Państwo	I Rzeczpospolita
Prowincja	wielkopolska
Data powstania	XIV wiek
Siedziba wojewody	Poznań
Wojewoda	zobacz: wojewodowie poznańscy
Siedziba sejmiku	Środa Wielkopolska
Popis	pod Poznaniem[2]
Powierzchnia	16 166[3] km²
Populacja (1790[4]) • liczba ludności	297 292
Podział administracyjny
Mapa województwa poznańskiego autorstwa Gerarda Coecka z 1664 roku Liczba powiatów 4
Liczba reprezentantów
Liczba senatorów 9
Położenie na mapie Rzeczypospolitej
Portal Polska

Województwo poznańskie – jednostka terytorialna Rzeczypospolitej Obojga Narodów, tworząca prowincję wielkopolską, obejmująca powierzchnię 15 015 km², posiadająca 4 powiaty. Siedzibą wojewody był Poznań, a sejmiki ziemskie odbywały się w Środzie Wielkopolskiej. Województwo poznańskie wspólnie z województwem kaliskim obierały starostę generalnego Wielkopolski.

Województwo poznańskie wraz z województwem kaliskim i Kujawami stanowiło pierwotną ziemię Polan. Ziemia poznańska miewała oddzielnych wojewodów za czasów Bolesława Chrobrego. Po założeniu biskupstwa poznańskiego, w 968 r., Poznań stał się siedzibą biskupów Polski.

Województwo poznańskie za Piastów

W czasie rozbicia dzielnicowego dzielnica poznańska stanowiła księstwo poznańskie. Przemysł II wskrzesił tytuł królów polskich, w roku 1295. Władysław I Łokietek w 1314 włączył dzielnicę poznańską do składu Korony, w której stała się województwem.

Województwo poznańskie za Jagiellonów

Król Kazimierz III Wielki układem w Namysłowie w 1348 r^[5]. potwierdził zdobycie na synach Henryka III Głogowskiego ziemi wschowskiej, która od książąt głogowskich miała nadane prawo bicia własnej monety. Potwierdził ten przywilej Władysław II Jagiełło.

Województwo poznańskie w Rzeczypospolitej Obojga Narodów

Województwo poznańskie stanowiło zachodnią część Wielkopolski. Rozciągało się na 294 mile², posiadało 4 powiaty: poznański (162 mil²), kościański (92 mil²), wałecki za Notecią (30 mil²) i ziemię wschowską (9 mil²). W 1791 r. zniesiono powiat wałecki i utworzono jednocześnie powiat międzyrzecki^[6].

Miało 9 senatorów, w tym 3 krzesłowych (większych, których krzesła stały w senacie według ustalonego uchwałami porządku i miejsca). Byli to: biskup, wojewoda i kasztelan poznańscy. Mniejszych, potocznie nazywanych drążkowymi, było 6, a mianowicie kasztelanowie: międzyrzecki, rogoziński, śremski, przemęcki, krzywiński i santocki.

Województwo miało dwa komplety urzędników ziemskich: poznańskich i wschowskich. Ze względu na istnienie starosty generalnego Wielkopolski obejmującego swoją kompetencją obydwa wielkopolskie województwa, powiaty, z wyjątkiem później przyłączonej do województwa ziemi wschowskiej, nie miały starostów grodowych.

Sejmiki ziemskie województwo poznańskie odbywało razem z województwem kaliskim w Środzie, gdzie oba województwa obierały 12 posłów na sejm obojga narodów i 4 deputatów na Trybunał, po połowie z każdego województwa. Sejm konwokacyjny z 1764 r. postanowił, że Trybunał Koronny prowincji wielkopolskiej, zasiadający w Piotrkowie, będzie zjeżdżał na jedną kadencję do Poznania. Popisy pospolitego ruszenia odbywała szlachta województwa pod Poznaniem.

Herbem województwa był orzeł biały bez korony w czerwonym polu, czyli pierwotny herb Piastów. Gdy na sejmie 1776 uchwalono dla posłów mundury wojewódzkie, poznańskie wybrało sobie jasnoszafirowy kontusz z wyłogami szkarłatnymi i biały żupan.

Zobacz też

• Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu
• podział terytorialny Rzeczypospolitej Obojga Narodów

Przypisy

Bibliografia

• Gloger Z., Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Kraków 1903; rozdział: Województwo Poznańskie z ziemią Wschowską

Linki zewnętrzne

• Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000 (mapa kartograficzna I Rzeczypospolitej z II połowy XVI wieku), autorzy, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin: Atlas Fontium: (1) http://atlasfontium.pl/index.php?article=corona (mapa i indeks do pobrania); (2) http://hgisb.kul.lublin.pl/azm/pmapper-4.2.0/map_default.phtml?config=korona&language=pl&resetsession=ALL
• Mapa województwa w XVI w.
• Stan Wielkopolski tuż po rozbiorach (mapa Gilly’ego: zabór pruski pod koniec XVIII w.): https://terrasiradiensis.jimdofree.com/mapy/mapa-gilly-ego/