Województwo ruskie

Województwo ruskie

Palatinatus Russiae

— województwo —
1434–1772
Herb
Sentencja: Nunquam quiescit[1]
Państwo	I Rzeczpospolita
Prowincja	Małopolska
Data powstania	1434
Siedziba wojewody	Lwów
Wojewoda	zobacz: wojewodowie ruscy
Siedziba sejmiku	Sądowa Wisznia
Popis	ziemia lwowska pod Glinianami, ziemia przemyska na błoniach Medyki[2]
Powierzchnia	55200[3] km²
Populacja (1770) • liczba ludności	1 495 000
• gęstość	18 os./km²
Podział administracyjny
Liczba powiatów 13
Liczba reprezentantów
Liczba senatorów 4
Położenie na mapie Rzeczypospolitej
Portal Polska

Województwo ruskie w składzie małopolskiej prowincji Korony Polskiej, 1635

Województwo ruskie – województwo Korony Królestwa Polskiego, część prowincji małopolskiej, jednostka administracyjna Królestwa Polskiego (od 1569 w składzie Rzeczypospolitej Obojga Narodów) istniejąca w latach 1434–1772.

Województwo ruskie powstało na mocy przywileju króla Władysława II Jagiełły. Wszystkie województwa polsko-litewskie mają swe źródło w nadaniu w 1347 przez Kazimierza Wielkiego osobnych statutów – występujących w historiografii pod wspólną nazwą „statuty wiślicko-piotrkowskie” – dla Wielkopolski i Małopolski, a jeszcze głębsze – w rozbiciu dzielnicowym. Po unii lubelskiej Rzeczpospolita Obojga Narodów dzieliła się na województwa wchodzące w skład prowincji małopolskiej, wielkopolskiej oraz Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Stolicą województwa był Lwów, sejmiki generalne województwa odbywały się w Sądowej Wiszni. Diecezja przemyska istniała od 1340, diecezję chełmską utworzono w 1375, w 1412 utworzono archidiecezję lwowską na miejsce istniejącej od 1367 metropolii halickiej.

Po I rozbiorze Polski ziemie te przypadły Austrii, obejmując m.in. Lwów, Przemyśl, Rzeszów, Sanok, Jarosław i Bełz oraz zachodni fragment Podola (Tarnopol). Tereny te uzyskały status kraju koronnego Austrii o oficjalnej nazwie Królestwo Galicji i Lodomerii (niem. Königreich Galizien und Lodomerien). Nawiązując do tytułu Rex Galiciae et Lodomeriae, dyplomacja austriacka starała się uzasadnić prawo monarchów austriackich – jako spadkobierców korony węgierskiej – do zajętych ziem.

Granice

Województwo graniczyło od południa z Królestwem Węgierskim (komitaty Zemplén, Ung i Máramaros), od zachodu z województwem krakowskim, od północy z województwem lubelskim i województwem bełskim, a od wschodu z województwami: podolskim i wołyńskim. W skład województwa wchodziły poszczególne ziemie prowincji małopolskiej:

Sztandar ziemi chełmskiej z okresu bitwy pod Grunwaldem

Ziemia chełmska

stolica Chełm

• rody szlacheckie (magnackie): Rejowie, Zamoyscy, Sobiescy, Ostrogscy
• powiat chełmski
• powiat hrubieszowski (do 1465)
• powiat krasnostawski, stolica Krasnystaw
• powiat lubomelski (do 1465)
• powiat ratneński, stolica Ratno (do początku XVI wieku)

Sztandar ziemi halickiej z okresu bitwy pod Grunwaldem

Ziemia halicka

stolica Halicz

• rody szlacheckie (magnackie):
  • Potoccy, Sieniawscy, Siennieńscy z Sienna, Zbarascy, Wiśniowieccy, Chodkiewiczowie, Czartoryscy, Sapiehowie
• powiat halicki, stolica Halicz, Sejmik szlachecki od roku 1569
• powiat kołomyjski, stolica Kołomyja
• powiat trembowelski, stolica Trembowla do 1569
• rody szlacheckie:
  • Bernhard von Prittwitz

Sztandar ziemi lwowskiej z okresu bitwy pod Grunwaldem

Ziemia lwowska

stolica Lwów, starostwo grodowe, sejmik deputacki i gospodarski

• powiat lwowski
• powiat żydaczowski, siedziba Żydaczów, starostwo grodowe
• rody szlacheckie (magnackie)
  • Sobiescy, Koniecpolscy, Rzewuscy herbu Krzywda

Sztandar ziemi przemysko-sanockiej z okresu bitwy pod Grunwaldem

Ziemia przemyska

stolica Przemyśl, starostwo grodowe, sejmik deputacki i gospodarski, powiaty (główne):

• Rody szlacheckie (magnackie):
  • Sobiescy, Tarnowscy, Koniecpolscy, Sienieńscy, Poniatowscy, Lubomirscy, Herburtowie
• powiat przemyski, stolica Przemyśl
• powiat przeworski, stolica Przeworsk
• powiat samborski, stolica Sambor
• powiat drohobycki, stolica Drohobycz
• powiat stryjski, stolica Stryj

Delineatio Generalis Camporum Desertorum vulgo Ukraina. Cum adjacentibus Provinciis Mapa Wilhelma Beauplana z 1648 wykonana na zlecenie Władysława IV obejmująca województwa: kijowskie, bracławskie, czernihowskie, podolskie, wołyńskie i wschodnią część województwa ruskiego. Północ na dole mapy

Ziemia sanocka

stolica Sanok, starostwo grodowe, sejmik deputacki i gospodarski

• od 7 czerwca 1734 roku przewodniczył sejmikowi Józef Kanty Ossoliński
• powiat sanocki
• Rody szlacheckie (magnackie):
  • Balowie, Tarnawscy, Kmitowie, Herburtowie, Fredrowie, Krasiccy, Drohojowscy

Miasta i miasteczka

System prawny w oparciu o prawo magdeburskie:

Wojewodowie

Grupy etniczne

• Polacy
• Rusini
• Żydzi
• Niemcy
• Ormianie
• Wołosi

Sądy

• Sąd Wyższy Prawa Niemieckiego na zamku w Sanoku w oparciu o:
  • prawo magdeburskie
  • prawo wołoskie

Zobacz też

• Księstwo Halickie
• Lędzianie
• obwód iwanofrankiwski
• obwód lwowski
• obwód tarnopolski
• Głuchoniemcy

Przypisy

Bibliografia

• Akta Grodzkie i Ziemskie
• Lustracja województwa ruskiego, podolskiego i bełskiego 1564-1565, Warszawa (I) 2001, 289 stron. ISBN 83-7181-193-4.
• Lustracje dóbr królewskich XVI-XVIII wieku. Lustracja województwa ruskiego 1661–1665. Część III ziemie halicka i chełmska. Polska Akademia Nauk – Instytut Historii, 1976;
• Lustracje województw ruskiego, podolskiego i bełskiego 1564 – 1565, wyd. K. Chłapowski, H. Żytkowicz, cz. 1, Warszawa – Łódź 1992;
• Lustracje województwa ruskiego 1661-1665, wyd. E. i K. Artanowscy, cz. 3, Ziemia halicka i chełmska, Warszawa 1976;
• Lustracja województwa ruskiego 1661-1665, cz. 1: Ziemia przemyska i sanocka, wyd. K. Arłamowski i w. Kaput, Wrocław-Warszawa-Kraków, 1970;
• Aleksander Jabłonowski, Polska wieku XVI, t. VII, Ruś Czerwona, Warszawa 1901 i 1903.
• Urzędnicy grodzcy i ziemscy lwowscy w latach 1352–1783. Karol Maleczyński, Lwów 1938