Województwo sandomierskie (II Rzeczpospolita)

województwo sandomierskie
(projekt rządowy)

— województwo —
1939-1939
Herb
Państwo	II Rzeczpospolita
Data powstania	projektowane na koniec 1939
Siedziba wojewody i sejmiku	Sandomierz
Powierzchnia	26 049 km²
Populacja (1931) • liczba ludności	2 601 800
• gęstość	99,9 os./km²
Podział administracyjny
Liczba powiatów miejskich 1 Liczba powiatów ziemskich 20
Położenie na mapie II Rzeczypospolitej
Portal Polska

Województwo sandomierskie – projektowane województwo w II Rzeczypospolitej, które ostatecznie nie zostało utworzone ze względu na rozpoczęcie II wojny światowej w 1939 roku. Pomysłodawcą projektu był minister przemysłu i handlu Eugeniusz Kwiatkowski. Utworzenie województwa było ściśle związane z realizacją jednego z największych gospodarczych przedsięwzięć państwa w dwudziestoleciu międzywojennym – Centralnego Okręgu Przemysłowego – którego siedzibą administracyjną według pierwszych planów miał być właśnie Sandomierz^[1].

Województwo miało obejmować środkowo-południowy obszar Polski o powierzchni 24,5 tys. km² i miało powstać pod koniec 1939 roku. Zakładano, że będzie miało 20 powiatów^[2].

Powstanie

Historyczne miasto Sandomierz było jednym z ważniejszych ośrodków miejskich w Królestwie Polskim i później Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Miasto było stolicą dużego województwa sandomierskiego. Znaczenie miasta zmalało po rozbiorach Polski. W okresie zaborów Sandomierz stał się miastem pogranicznym pomiędzy Królestwem Polskim a Galicją. Stracił swoje znaczenie administracyjne i gospodarcze^[3].

I wojna światowa zniszczyła miasto, a znaczny ubytek ludności spowodował zastój ekonomiczny. Sandomierz stał się prowincjonalnym miasteczkiem z niespełna 6 tysiącami mieszkańców^[4]. Miasto było siedzibą powiatu, 9. gminą w województwie kieleckim.

Sytuacja zaczęła się zmieniać w 1937 roku po publicznym oświadczeniu ministra przemysłu i handlu^[5].

Według innych źródeł Kwiatkowski ogłosił Sandomierz stolicą COP na początku 1935 roku^[3].

Sandomierz nie był największym miastem na obszarze COP, gdyż dużo większymi były Kielce, Lublin i Radom, z których Kielce i Lublin były już stolicami województw (kieleckie, lubelskie), ale Sandomierz był położony w samym centrum tego regionu.

Miasto było dogodnie położone nad Wisłą i miało połączenie kolejowe ze Skarżyskiem-Kamienną, Lwowem i Dębicą. Pobliski węzeł Rozwadów zapewniał połączenie z Lublinem, a ponadto rząd planował budowę linii kolejowej Górny Śląsk–Sandomierz–Wołyń^[5].

Kwestia stolicy nowego województwa

Historyczny ratusz w Sandomierzu

Utworzenie COP i plan powstania nowego województwa zostały przychylnie przyjęte w Sandomierzu. Przewidując szybki rozwój i powiększenie miasta, władze miejskie rozpoczęły kilka projektów, m.in. budowę budynków biurowych, kilku dróg i nowych dzielnic. Wszystko nadzorował dr inż. architekt Jan Zachwatowicz z Politechniki Warszawskiej^[5].

Tak zwany projekt Wielkiego Sandomierza przewidywał, że w ciągu kilku lat populacja miasta wzrośnie do 120 tys., a jego obszar do 2600 ha. 6 czerwca 1939 roku miało miejsce spotkanie lokalnych polityków i architektów z Politechniki Warszawskiej. Omawiali oni plan budowy nowej ekskluzywnej dzielnicy z przestronnym domem kultury, teatrem, domami handlowymi, mieszkaniami spółdzielczymi i obszarami zieleni miejskiej. Miała zostać otwarta także szkoła wyższa.

Jednocześnie jednak w kręgach rządowych i opiniotwórczych coraz więcej zwolenników zyskiwał pomysł zlokalizowania siedziby województwa w większym, lepiej skomunikowanym z resztą okręgu i kraju, położonym na głównym szlaku Kraków – Lwów i co ważniejsze, dysponującym na miejscu fabrykami zbrojeniowymi Rzeszowie, co miało na wypadek wojny duże znaczenie decyzyjno-strategiczne. Z petycją w sprawie ulokowania siedziby planowanego województwa w Rzeszowie, a nie Sandomierzu, zwróciła się do rządu krakowska Izba-Przemysłowo Handlowa. Od strony strategicznej zlokalizowanie stolicy województwa w Rzeszowie dawało możliwość objęcia, w przeciwieństwie do koncepcji „sandomierskiej” całości terenów tzw. obszaru „C” – czyli przetwórczego COP (a więc także fabryk zbrojeniowych na południu regionu: Jasło, Krosno, Sanok) w ramach jednego województwa. Poza tym, co podkreślano, nie wiązałaby się z tym konieczność dyskutowania nad ewentualnym pozbawieniem rangi stolic województw Lublina czy Kielc^[6]. Plan rozwoju Rzeszowa opracowany w Warszawie na zlecenie władz państwowych w roku 1938 (i zatwierdzony przez nie) przewidywał wzrost w ciągu 30 lat liczby mieszkańców Rzeszowa do 150 tys. a powierzchni do ok. 4 tys. ha., jak również przewidywał udostępnienie rzeszowskiego zamku na potrzeby siedziby wojewody. Pomiędzy Sandomierzem a Rzeszowem zaczęła toczyć się wówczas prawdziwa rywalizacja w tej kwestii, przechylając, jak sugerują dokumenty tamtych czasów, od 1939 roku szalę zwycięstwa na korzyść Rzeszowa^[7].

Województwo

Planowane województwo sandomierskie miało obejmować 20 powiatów z czterech istniejących województw. Całkowita powierzchnia miała wynosić 24,5 tys. km². Inne projekty określały, że nowe województwo będzie obejmować cały Centralny Okręg Przemysłowy, o powierzchni 59 951 km² z 46 powiatami^[2].

Eugeniusz Kwiatkowski zaoferował stanowisko wojewody prezydentowi Warszawy Stefanowi Starzyńskiemu^[5].

Najbardziej prawdopodobnie liczba powiatów zostałaby zmniejszona do 20, które znajdowały się już w czterech innych istniejących województwach.

1 września 1939 nazistowskie Niemcy zaatakowały Polskę, a 17 września Związek Radziecki. II Rzeczpospolita przestała istnieć, w związku z czym projekt województwa sandomierskiego nie został nigdy zrealizowany.

Przypisy