Województwo witebskie

Województwo witebskie
Palatinatus Vitebsciensis
województwo
1503–1772
Herb
Herb
Państwo

 I Rzeczpospolita

Prowincja

Litwa

Data powstania

1503

Siedziba wojewody i sejmiku

Witebsk

Wojewoda

zobacz: wojewodowie witebscy

Powierzchnia

24 600 km²

Podział administracyjny
Liczba powiatów

powiat witebski, powiat orszański

Liczba reprezentantów
Liczba senatorów

2

Położenie na mapie Rzeczypospolitej
Położenie na mapie Polski
Portal Polska
(c) You must make credit to author of this image for using this image elsewhere., CC BY-SA 2.5

     Położenie województwa witebskiego na mapie Wielkiego Księstwa Litewskiego

Witebsk
Czaszniki w województwie witebskim

Województwo witebskiewojewództwo, które było położone na północno-wschodnich kresach Wielkiego Księstwa Litewskiego. Formalnie utworzone zostało w 1503 r. Od Rzeczypospolitej odpadło w wyniku I rozbioru Polski w 1772 r.

Witebsk należał w XII w. do księstwa połockiego znajdującego się w rękach Rurykowiczów kijowskich. W II poł. tego wieku powstało w wyniku podziałów dynastycznych księstwo witebskie jako uposażenie księcia Dawida Rościsławicza. Od XIII w. broniło ono swej niezależności przed podbijającymi kolejne księstwa ruskie Litwinami. Prawdopodobnie już w połowie XIII w. znalazło się przejściowo we władaniu książąt litewskich. Ostatecznie pod panowanie Litwy księstwo dostało się w 1325 r., gdy Olgierd poślubiając dziedziczkę księstwa Annę, objął w nim władzę w jej imieniu. Księstwo stało się dla Olgierda, po śmierci Giedymina, oparciem w walce z braćmi o władzę nad Wielkim Księstwem Litewskim. Po odniesionym wspólnie z Kiejstutem zwycięstwie, Olgierd zlikwidował w latach 40. XIV w. księstwo witebskie i włączył je do Litwy. Od tej pory ziemia witebska zarządzana była przy pomocy namiestników książęcych, a w 1503 r. podczas reform Aleksandra I Jagiellończyka zostało z niej utworzone województwo.

Posiadało dwóch senatorów: wojewodę i kasztelana. Po unii lubelskiej wojewoda witebski w hierarchii starszeństwa w senacie, a więc i starszeństwa województw, zajmował miejsce po wojewodzie płockim a przed wojewodą mazowieckim. Podobnie kasztelan witebski szedł wśród kasztelanów większych po kasztelanie płockim a przed najważniejszym z kasztelanów mazowieckich – kasztelanem czerskim (wbrew temu co pisze Adam Mickiewicz w Panu Tadeuszu kasztelania witebska nie była drążkową).

Województwo zachowało przywileje nadane przez Aleksandra I Jagiellończyka i potwierdzone przez Zygmunta Starego, dotyczące wpływu ziemian na wybór wojewody. Zgodnie z nimi szlachta województwa miała prawo proponować władcy kandydata na wojewodę[1]. Podobnym przywilejem w Wielkim Księstwie i całej Rzeczypospolitej cieszyły się jedynie województwo połockie oraz Księstwo Żmudzkie.

Ponieważ województwo stanowiło jedną ziemię, wysyłało na sejm dwóch posłów i dwóch deputatów na Trybunał Litewski, a sejmiki odbywały się w Witebsku. Tam też odbywał się sąd ziemski. Po odpadnięciu od Rzeczypospolitej województwa smoleńskiego, do województwa witebskiego została przyłączona w 1667 r., pozostała przy Litwie ziemia orszańska, tworząc odrębny powiat. Szlachta ziemi orszańskiej sejmikowała w Orszy i wysyłała na sejm dwóch posłów i dwóch deputatów do Trybunału. W Witebsku i Orszy znajdowały się starostwa grodowe. Starostą witebskim był z urzędu wojewoda, starostwo orszańskie należało do dóbr królewskich.

W 1772 r. województwo zostało przyłączone do Rosji. Przy Rzeczypospolitej pozostała do czasu II rozbioru jedynie niewielka część ziemi orszańskiej. Województwo pozostało jako tytularne, a szlachta sejmikowała w miasteczku Chołopienicze w województwie mińskim.

Województwo witebskie leżało w północno-wschodniej części Wielkiego Księstwa. Od północy graniczyło z Rosją, od wschodu z województwem smoleńskim, od południa z województwem mścisławskim, od południowego zachodu z województwem mińskim, a od zachodu z województwem połockim. Ziemię województwa rozdzielała na dwie części rzeka Dźwina, a przez jego południowo-wschodnią część przepływał Dniepr.

Najważniejszym rodem Witebszczyzny byli Sapiehowie, posiadający tu duże posiadłości ziemskie. Zdominowali oni szlachtę województwa, czyniąc z niej praktycznie swoją klientelę.

Wojewodami witebskimi byli m.in.:

Wśród kasztelanów witebskich byli:

Przypisy

Zobacz też

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Čašniki, Uła. Чашнікі, Ула (N. Orda, 20.06.1876).jpg
Czaśniki - widok ogólny miasteczka z kościołem i klasztorem podominikańskim od strony rzeki Ułanki. (Teka Witebska). Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 19,5 x 28,8 cm.
Vitebsk Voivodeship within Lithuania in the 17th century.png
(c) You must make credit to author of this image for using this image elsewhere., CC BY-SA 2.5
Vitebsk Voivodeship (red) within Lithuania in the 17th century
Chorągiew królewska króla Zygmunta III Wazy.svg
Autor: Olek Remesz (wiki-pl: Orem, commons: Orem), Licencja: CC BY-SA 2.5
Chorągiew królewska z okresu panowanie dysastii Wazów (1587-1668) w Polsce
Viciebsk, Vialikaja-Rynak. Віцебск, Вялікая-Рынак (N. Orda, 1875-76).jpg
Z lewej: Cerkiew prawosławna Zmartwychwstania Pańskiego po przebudowie z unickiej, z prawej: nieistniejący pobernardyński kościół św. Antoniego Padewskiego w Witebsku.