Wojna polsko-niemiecka (1028–1031)

Wojna polsko-niemiecka w latach 1028–1031

Wojna polsko-niemiecka
Państwo Mieszka II w pierwszym okresie panowania (1025–1031) odziedziczone po Bolesławie Chrobrym
Czas	1028–1031
Miejsce	Saksonia (Miśnia), Marchia Austriacka, Łużyce (Łużyce, Milsko), Grody Czerwieńskie, Morawy?, Słowaczyzna?
Terytorium	Święte Cesarstwo Rzymskie (Królestwo Niemieckie), Królestwo Polskie
Przyczyna	Bezpośrednia: Poparcie antycesarskiej opozycji wewnątrz Rzeszy i wyprawa zbrojna na Saksonię w 1028 roku przez Mieszka II Pośrednia: Dążenie elit Rzeszy do podporządkowywania sobie Polski
Wynik	• Utrata przez Polskę terytoriów Łużyc, Milska, Grodów Czerwieńskich i prawdopodobnie Moraw oraz Słowaczyznę • Ucieczka Mieszka II z kraju i przejęcie władzy przez Bezpryma • Utrata statusu Królestwa przez Polskę • Pokój w Merseburgu (1032)
Strony konfliktu
I Rzesza (Niemcy) Księstwo Czech? Wielkie Księstwo Kijowskie (od 1030) Królestwo Węgier (od 1031) Królestwo Polskie Królestwo Węgier (do 1031)
Dowódcy
Konrad II Salicki Brzetysław I? Jarosław I Mądry (od 1030) Stefan I Święty (od 1031) Mieszko II Lambert Stefan I Święty (do 1031)
brak współrzędnych

Wojna polsko-niemiecka 1028–1031 – konflikt zbrojny w latach 1028–1031. Bezpośrednim powodem wojny był najazd króla Polski Mieszka II Lamberta na margrabstwo Świętego Cesarstwa Rzymskiego Saksonię. Ostatecznym końcem wojny był niemal jednoczesny atak Rzeszy i Wielkiego Księstwa Kijowskiego na Polskę w 1031 roku, po którym Mieszko II musiał uciekać z kraju, a na tronie Polski osadzono jego starszego brata Bezpryma. Formalnym końcem wojny był podpisany 7 lipca 1032 na zjeździe w Merseburgu traktat pokojowy^[1][2][3].

Tło i geneza

Księżna Matylda wręcza księgę liturgiczną Mieszkowi II

Po śmierci Bolesława Chrobrego w 1025 roku nowym władcą Polski został jego drugi syn Mieszko II Lambert, ku niezadowoleniu jego dwóch braci. Zarówno, pominięty przez ojca, starszy syn Bezprym, jak i młodszy Otto Bolesławowic zgłaszali pretensje do udziału we władzy. Mieszko II natychmiast koronował się na drugiego króla Polski, co nie zostało entuzjastycznie przyjęte w Niemczech, w których niezależne od cesarstwa Królestwo Polskie miało wielu przeciwników. Mieszko odziedziczył po ojcu państwo obejmujące swym zasięgiem Łużyce, do których pretensje zgłaszało cesarstwo, Grody Czerwieńskie, które starała się odzyskać Ruś Kijowska i być może Morawy, które chcieli odzyskać Czesi (o ile nie odzyskali ich wcześniej). Również stosunki z Węgrami po wojnach toczonych za panowania jego ojca były wrogie. Niezależne od ok. 1005 roku pogańskie Pomorze Zachodnie, Prusy i Połabie, pamiętający próby zawładnięcia nimi przez Bolesława, również wrogo odnosili się do chrześcijańskiej Polski. Mieszko II miał więc na wszystkich granicach samych wrogów. Próbował on jednak kontynuować mocarstwową politykę Chrobrego, mieszając się wewnętrzne sprawy cesarstwa, nawiązując współpracę z opozycją antycesarską, podkreślając przez to swoją niezależność^[1][4][5].

8 września 1024 roku w Moguncji na króla niemieckiego został wybrany i koronowany Konrad II z nowej dynastii salickiej. Choć wybór był jednogłośny, to kilku wasali zwlekało ze złożeniem hołdu nowemu władcy. Wśród nich znajdował się książę Lotaryngii. W 1026 roku Konrad II udał się do Italii na cesarską koronację. Jego nieobecność zwiększyła aktywność opozycji w Niemczech, skupioną wokół księcia szwabskiego Ernesta II i ksiącia Górnej Lotaryngii Fryderyka II lotaryńskiego. Przeciwnicy Konrada II próbowali zdobyć przychylność z zewnątrz: m.in. u króla francuskiego Roberta II Pobożnego, proponując mu zajęcie Lotaryngii. Prawdopodobnie chcieli pozyskać także Mieszka II. Śladem tych starań była księga modlitewna przysłana Mieszkowi około 1027 przez Matyldę szwabską (żonę Fryderyka II lotaryńskiego, córkę Hermanna II, księcia Szwabii z bocznej linii dynastii Konradynów). Tzw. Kodeks Matyldy zawierał m.in. całostronicową miniaturę przedstawiającą księżnę wręczającą księgę siedzącemu na krześle tronowym królowi. Do daru dołączono list dedykacyjny Matyldy zawierający wiele cennych, choć zapewne przesadzonych informacji na temat władcy Polski. Matylda nazwała go wybitnym królem, poświęconym wzorem ojca szerzeniu chrześcijaństwa. Chwaliła zasługi Mieszka w budowaniu nowych kościołów, jak również znajomość łaciny i niezwykle rzadkiej w tych czasach greki. W księdze tej znalazł się najwcześniejszy zapis nutowy na ziemiach polskich: neumy na marginesie sekwencji Ad celebres rex cęlice. Wszystko wskazuje na to, że dar wywołał spodziewany efekt, a Mieszko obiecał podjąć działania zbrojne. Wyprawę wojenną mającą wspomóc opozycję zaczęto przygotowywać jesienią 1027 roku. W połowie tego samego roku Konrad II powrócił do kraju i podjął walkę z buntownikami. Pokonał, a następnie uwięził i pozbawił władztwa Ernesta szwabskiego. Dopiero wtedy, gdy w Niemczech walki już dogasały, z wyprawą ruszył Mieszko II^[3][4][5][6].

Przebieg

Cesarz rzymski i Król niemiecki Konrad II Salicki

Wielki książę kijowski Jarosław I Mądry – Iwan Bilibin

W styczniu 1028 roku wojska polskie najechały Saksonię. Drużyna Mieszka uderzyła na Miśnię, w gdzie prawdopodobnie rządziła siostra Piasta, margrabina Regelinda. Poza łupami, uprowadzono znaczą liczbę jeńców, w tym pojmanego biskupa Brandenburgi, Luizona, który prawdopodobnie zmarł w niewoli. Zniszczenia miały być tak wielkie, że według saskich źródeł „po przejściu wojsk Mieszka, trawa nie chciała rosnąć”.

Państwo Bolesława Chrobrego i Mieszka II (1018–1031) według Stanisława Zakrzewskiego

Konrad II oskarżył polskiego władcę o bezprawną koronację i ogłosił go uzurpatorem. Mimo traktatu, który miał zapewnić pokój między Polską a Niemcami, cesarz wkrótce zorganizował wyprawę odwetową przeciwko Mieszkowi. Najazd dotyczyć musiał także ziem słowiańskiego plemienia Wieletów. W październiku 1028 roku na zjazd państwowy w Pöhlde przybyło ich poselstwo, prosząc cesarza o ochronę przed najazdami Mieszka II i obiecując wsparcie w walce z władcą Polski. Jesienią 1029 roku wojska Konrada II przybyły na Łużyce i rozpoczęły oblężenie Budziszyna, ale armia niemiecka nie otrzymała obiecanego wsparcia od Wieletów i wyprawa się nie powiodła – polska załoga mimo dużych strat utrzymała gród. Zagrożony przez Węgrów cesarz został zmuszony do odwrotu^{[4][7][8][9][10]}.

Prawdopodobnie po przejęciu władzy przez Mieszka II jego dwaj bracia przez krótki czas wciąż przebywali w Polsce. Wkrótce zarówno Otto, jak i Bezprym znaleźli się poza granicami kraju. Albo zostali wygnani przez Mieszka II, kiedy wykrył, że spiskowali oni przeciw niemu z cesarzem Konradem II, albo opuścili Polskę dobrowolnie. Według jednej hipotezy Otto udał się do Niemiec (zapewne do swej siostry, Regelindy^[11]), a Bezprym na Ruś^[12]. Prawdopodobnie to Bezprym wykorzystał jako pierwszy trudną sytuacje Mieszka II (a także według jednej z hipotez, zmontował zwróconą przeciwko niemu koalicję niemiecko-ruską)^[13]. Według innej obaj udali się, zapewne w 1029 roku, na Ruś, gdzie poinformowali księcia ruskiego Jarosława Mądrego o słabości militarnej państwa polskiego i skłonili go do ataku, a następnie pośredniczyli w zawarciu sojuszu z cesarzem^[14].

W 1030 roku Mieszko II zawarł sojusz z Węgrami, po czym ponownie najechał Saksonię. W wyprawie tej zginął walczący po stronie polskiego króla, hrabia Zygfryd (syn margrabiego marchii wschodniej Hodona). W międzyczasie południowy sojusznik Mieszka zaatakował Bawarię, przejściowo zajmując Wiedeń. W odpowiedzi cesarz zorganizował kolejną wyprawę przeciw królowi Polski, tym razem organizując szerszą koalicję antymieszkowską. Niemcy poparli księcia Ottona Bolesławowica w jego pretensjach do tronu polskiego, zaś Rusini Bezpryma^[3][4][5].

W świetle jednego z najstarszych staroruskich latopisu „Powieści minionych lat” już w 1030 roku do ofensywy na wschodzie przeszedł Jarosław Mądry, zajmując przygraniczny gród Bełz odnosząc przy tym wielki sukces^[15].

Prawdopodobnie w 1031 roku syn władcy Czech Oldrzycha, Brzetysław zaatakował i zdobył Morawy^[16][17].

Sam cesarz w 1031 roku zawarł pokój ze sprzymierzonymi z Mieszkiem II Węgrami. Prawdopodobnie rządzący w tym kraju Stefan I zajął w zamian Słowaczyznę (Słowację). Konrad II nie musiał już obawiać się ataku z południa i jesienią 1031 ruszył z ofensywą na Łużyce i Milsko. Ofensywa zakończyła się sukcesem, a Mieszko II został zmuszony do zrzeknięcia się niektórych ziem. W efekcie od Polski odpadły zdobycze Bolesława Chrobrego, o które prowadził wieloletnie wojny z Henrykiem II^[3][4][5].

Kiedy Mieszko II był zajęty obroną Łużyc, ze wschodu nadchodziła wyprawa zbrojna z Jarosławem Mądrym i Mścisławem Chrobrym na czele, wspierani przez przyszłego króla norweskiego Haralda III. W 1031 roku zajęli oni inne grody „Lachów (Lechitów)” aż po San i przyłączyli do swojego kraju Grody Czerwieńskie, a następnie osadzili Bezpryma na tronie, który odesłał Konradowi II koronę królewską. Mieszko zmuszony został do ucieczki z kraju. Nie mógł zbiec na Węgry, ponieważ drogę zagradzały mu oddziały ruskie, a król Węgier Stefan nie był mu przychylny. Pozbawiony alternatyw Mieszko wyruszył do Czech. Tam został uwięziony i wykastrowany na polecenie księcia Oldrzycha, co miało być karą za oślepienie przez Bolesława Chrobrego księcia czeskiego Bolesława III Rudego^{[3][4][13][18][19][20]}.

Skutki

Przypuszczalny podział Polski na trzy dzielnice uzgodniony na zjeździe w Merseburgu (1032-1033):

     Dzielnica Dytryka

     Dzielnica Ottona

     Dzielnica Mieszka II

Na skutek przegranej wojny Polska utraciła terytoria Łużyc, Milska, Grodów Czerwińskich i prawdopodobnie Morawy. Klęska była też początkiem kryzysu który niemal doprowadził do upadku ledwo co powstałego państwa Piastów. Po ucieczce Mieszka II i przejęciem władzy przez Bezpryma, Rycheza (która tytuł królowej Polski zachowała dożywotnio) udała się wraz z synami na wygnanie do Niemiec, zabierając ze sobą rocznik i Insygnia monarsze. Według źródeł rządy osadzonego na tronie Bezpryma odznaczały się niezwykłym okrucieństwem, upadł autorytet władzy. Państwo w wyniku jego działań zostało znacznie osłabione i na prawie pół wieku straciło status królestwa. Zwiększył się znacznie wpływ cesarstwa na sprawy polskie. Za jego czasów być może miała miejsce tzw. reakcja pogańska. Zmarł zamordowany wiosną 1032 roku. Po jego śmierci z godnie ustaleniami na zjeździe w Merseburgu doszło do podziału Polski na trzy części. Mieszko II odzyskał władzę jako książę jednej z trzech dzielnic. Zjednoczył państwo, ale nie udało mu się odtworzyć stabilnych struktur władzy. Po śmierci Mieszka w 1034 roku władzę objął jego syn Kazimierz. Próbował on wzmocnić władzę monarszą, co spotkało się ze sprzeciwem możnowładztwa. Książę został wygnany na Węgry, skąd wyjechał później do Niemiec. W kraju zapanował chaos. Brak centralnej władzy spowodował samowolę, a nawet utworzenie na części terytorium niezależnego państewka (Miecław na Mazowszu). Doszło do powstania ludowego, a w 1038 roku miał miejsce łupieżczy najazd czeskiego księcia Brzetysława^{[1][2][4][13][18][21]}.

Zobacz też

• Stosunki polsko-niemieckie od X do XII wieku
• Konflikty zbrojne w historii Polski
• Historia Polski (do 1138)

Przypisy

Bibliografia

• Mariusz Samp: 1031. Pierwszy rozbiór Polski. Bellona, 2022-06-01, s. 280. ISBN 978-83-11-16427-7.
• Gall Anonim. Kronika polska. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. 2003. ISBN 83-04-04610-5.
• Oswald Balzer. Genealogia Piastów. Kraków. 1895.
• Roman Grodecki, S. Zachorowski, J. Dąbrowski. Dzieje Polski średniowiecznej, vol. 1. Kraków. 1995. ISBN 83-7052-230-0.
• Kazimierz Jasiński. Rodowód pierwszych Piastów. Wrocław–Warszawa. 1992. ISBN 83-85218-32-7.
• Feliks Koneczny. Dzieje Polski za Piastów. Kraków. 1902.
• Gerard Labuda. Mieszko II król Polski (1025–1034) w Rozprawy Akademii Umiejętności, vol. 73. Kraków. Wydział Historyczno-Filozoficzny. 1992. ISBN 83-85483-46-2.
• Gerard Labuda. Pierwsze państwo polskie. Kraków. Krajowa Agencja Wydawnicza. 1989. ISBN 83-03-02969-X.
• Gerard Labuda: Mieszko II król Polski (1025–1034). Czasy przełomu w dziejach państwa polskiego. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2008. ISBN 978-83-85483-46-5.
• Anatol Lewicki. Mieszko II Rozprawy Akademii Umiejętności, vol. 5. Kraków. Wydział Historyczno-Filozoficzny. 1876.
• Ludwik Stomma. Królów polskich i francuskich przypadki. Warszawa. 2000. ISBN 83-87988-69-3.
• Stanisław Szczur. Historia Polski. Średniowiecze. Państwo Bolesława Chrobrego. Kraków. Wydawnictwo Literackie. 2002. ISBN 83-08-03272-9.
• Jerzy Lesław Wyrozumski. Dzieje Polski piastowskiej (VIII w.–1370). Kraków. 1999. ISBN 83-85719-38-5.
• Benedykt Zientara. Poczet Królów i Książąt Polski. Warszawa. Czytelnik. 1988. ISBN 83-07-01822-6.
• MariuszM. Samp MariuszM., Budziszyn 1029: Mieszko II i oblężenie połabskiego grodu, Zabrze–Tarnowskie Góry: Inforteditions, 2020, ISBN 978-83-65982-77-3 .
• Teresa Michałowska: Literatura polskiego średniowiecza. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 743–744. ISBN 978-83-01-16675-5.