Wojny śląskie

Wojny śląskie
ilustracja
Czas

1740–1742 (I wojna śląska)
1744–45 (II wojna śląska)
1756–1763 (III wojna śląska)

Przyczyna

chęć panowania nad Śląskiem

Wynik

gospodarcze i polityczne wzmocnienie Prus

Strony konfliktu
PrusyAustria
Dowódcy
Fryderyk II WielkiMaria Teresa Habsburg
brak współrzędnych
Europa, ok. 1740 r.
Pruski patent wydany w 1743 roku po zakończonej I wojnie śląskiej we Wrocławiu, w którym Fryderyk II Wielki zakazuje samowolnych zebrań mieszkańców Śląska

Wojny śląskie – trzy wojny między Austrią Habsburgów (i jej zmieniającymi się sojusznikami) a Prusami Hohenzollernów o panowanie nad Śląskiem, w wyniku których większość Śląska (a także ziemia kłodzka) znalazły się w granicach pruskich, a wraz z nimi od 1871 roku w zjednoczonym przez Hohenzollernów Cesarstwie Niemieckim.

Przyczyny

Fryderyk II Wielki zdecydował się zaatakować Śląsk, wykorzystując m.in. wzrastającą wrogość pomiędzy prześladującymi protestantów Habsburgami, a w większości luterańską ludnością bogatej prowincji. Już wcześniej uciskana ludność cesarskiej części Śląska (w księstwach brzesko–legnickim i oleśnickim obowiązywała swoboda wyznania i kultu) zwracała się o protekcję do przechodzących przez jego terytorium wojsk szwedzkich (1706), które uważano za gwarantów warunków podpisanego po wojnie trzydziestoletniej pokoju westfalskiego.

Fryderyk swe działania wspierał dodatkowo roszczeniami dynastycznymi, wynikającymi z podpisanego w 1537 roku układu o przeżycie pomiędzy Joachimem II Hektorem i Fryderykiem II z dynastii Piastów – księciem legnicko–brzeskim (układ nie został zrealizowany ani w 1548 roku po śmierci Fryderyka II, ani w 1675 roku po wygaśnięciu dynastii Piastów; księstwo przejęli Habsburgowie).

Jednocześnie jednak Prusy związane były – potwierdzoną przez ojca Fryderyka II Wielkiego w 1713 roku – sankcją pragmatyczną, zobowiązującą je do zachowania jedności wszystkich ziem Habsburgów oraz wspierania jako następczyni i dziedziczki korony Marii Teresy, córki zmarłego cesarza Karola VI.

I wojna śląska 1740–1742

Korzystając z zamieszania wywołanego sporami o sukcesję austriacką, Fryderyk II zawarł sojusz z Saksonią i 16 grudnia wkroczył na Śląsk, który udało mu się zająć wraz z Kłodzkiem w ciągu zaledwie dwóch miesięcy.

Walcząca na dwa fronty i stojąca w obliczu utraty Wiednia (vide: wojna o sukcesję austriacką), Maria Teresa zmuszona była w 1742 roku zawrzeć przedwcześnie taktyczny pokój we Wrocławiu, który przekazywał Prusom niemal całe terytorium Śląska oraz ziemię kłodzką. Przy Austrii pozostał jedynie Śląsk Cieszyński, Karniowski i Opawski. Jednak Maria Teresa nigdy nie pogodziła się ze stratą bogatej prowincji, co miało doprowadzić do II wojny.

Kalendarium

  • 1740
    • 14 grudnia – antyaustriacki bunt we Wrocławiu (niem. Breslau)
    • 16 grudnia – wkroczenie Fryderyka na Śląsk
    • 28 grudnia – oblężenie Głogowa (niem. Glogau)
  • 1741
    • 3 stycznia – uroczysty wjazd Fryderyka do Wrocławia
    • 10 stycznia – potyczka pod Otmuchowem
    • 9 marca – zdobycie Głogowa przez wojska pruskie
    • 10 kwietnia – bitwa pod Małujowicami (niem. Mollwitz) koło Brzegu, mimo ucieczki Fryderyka Prusacy zwyciężyli
    • 10 sierpnia – wkroczenie wojsk pruskich do Wrocławia
  • 1742

II wojna śląska 1744–1745

Wobec odparcia ataku Bawarczyków i Francuzów na Wiedeń, Fryderyk II – nie chcąc pozwolić na zbytnie umocnienie się Habsburgów – zaatakował ponownie. Austria liczyła na odwrócenie karty niepowodzenia i odzyskanie utraconych ziem. Jej sojusznikami było Imperium Rosyjskie oraz lawirująca między nią a Prusami Saksonia Fryderyka Augusta II (w Polsce panującego jako August III Sas).

Wojska cesarskie zostały jednak pobite w bitwie pod Dobromierzem (niem. Hohenfriedburg) i bitwie pod Kotliskami (niem. Kesselsdorf), zaś cesarzowa zmuszona była zawrzeć pokój drezdeński w 1745 roku, który jedynie potwierdzał ciężkie warunki pokoju wrocławskiego, lecz zobowiązywał też Fryderyka II do uznania małżonka Marii Teresy – Franciszka I Lotaryńskiego za cesarza.

Kalendarium

III wojna śląska 1756–1763

Wybuchła w momencie wtargnięcia przez Prusy do Saksonii. W istocie był to europejski epizod wielkiej wojny siedmioletniej. Walki toczyły się o Saksonię, Śląsk oraz posiadłości kolonialne pomiędzy wielkimi koalicjami:

Zakończyła się pokojem w Hubertusburgu w 1763 roku.

Kalendarium

  • 1756
    • wyprzedzające uderzenie Fryderyka na Saksonię
    • oblężenie i kapitulacja Pirny
    • wkroczenie do Czech
    • bitwa pod Lobositz
  • 1757
    • czerwiec – bitwa pod Kolinem, zwycięstwo wojsk cesarskich
    • 7 września – bitwa pod Moys, zwycięstwo Austriaków
    • 5 listopada – bitwa pod Rossbach
    • 22 listopada – bitwa pod Wrocławiem
    • 24 listopada – zdobycie miasta przez Austriaków
    • 5 grudnia – bitwa pod Lutynią (niem. Leuthen): zwycięstwo Fryderyka nad dwukrotnie silniejszym przeciwnikiem (33 tys. przeciw 82 tys.), 10 tys. zabitych, 13 tys. jeńców
    • 21 grudnia – poddanie się austriackiego garnizonu we Wrocławiu: 17 tys. jeńców, w tym 17 generałów
  • 1759
    • 12 sierpnia – bitwa pod Kunowicami (niem. Kunersdorf), zwycięstwo Austrii, Prusacy stracili 19 tys. ludzi i 172 armaty
  • 1760
  • 1762
    • styczeń – śmierć carycy Elżbiety Romanowej; władzę przejmuje wielbiciel Fryderyka Piotr III, nakazując swoim wojskom przejście na stronę Prus
    • lipiec – obalenie i zamordowanie Piotra III; tron obejmuje jego żona Katarzyna II, która wycofuje się z wojny
    • 21 lipca – bitwa pod Burkatowem; Fryderyk pokonuje znacznie silniejszą armię austriacką
  • 1763
    • rozpad koalicji antypruskiej
    • 15 lutego – pokój w Hubertusburgu: potwierdzenie status quo ante, a zarazem utrwalenie podziału Śląska, jaki nastąpił w wyniku I wojny śląskiej z lat 1740–1742

Zakończenie

Prusy wyszły z tych wojen ogromnie wyczerpane. Gdyby nie rozpad koalicji antypruskiej w obliczu śmierci carycy, wszystkie dotychczasowe zdobycze Fryderyka II Wielkiego zostałyby pogrzebane. Jego przeciwnicy posiadali nad nim miażdżącą przewagę wojskową, zaś jego wycieńczona armia była w rozsypce.

Ostateczny wynik był jednak lepszy niż oczekiwał Fryderyk, który nie zamierzał zagarnąć całego Śląska, a jedynie jego Śląsk Dolny, gdyż Górny Śląsk uważał za region mało wartościowy i nierozwinięty gospodarczo. Tymczasem z wyjątkiem Śląska Cieszyńskiego i Śląska Opawskiego, uzyskał on praktycznie cały Śląsk oraz ziemię kłodzką. Na Górnym Śląsku rozwinęło się później górnictwo, a w XIX wieku inne gałęzie przemysłu. Część prowincji, która pozostała w granicach państwa Habsburgów, jako tzw. Śląsk Austriacki, rozwijała się odtąd odrębnie, co przejawiało się choćby w kulturze czy architekturze.

W trakcie wojen śląskich ogromne straty poniosła ludność Śląska, wśród której straty szacuje się na około 20% ogółu mieszkańców[1].

Przypisy

  1. Jan Kwak, Miasta księstwa opolsko-raciborskiego w XVI-XVIII wieku, Instytut Śląski, Opole 1977, s. 15.

Media użyte na tej stronie

Schlacht bei Mollwitz.jpg
Schlacht bei Mollwitz
Friedrich1763o.jpg
Zeitgenössisches Porträt Friedrichs II. von Preußen. Das Porträt entstand 1763 auf Schloss Salzdahlum, dem Sommersitz der Schwester von Friedrich II., Herzogin Philippine Charlotte von Braunschweig. Es handelt sich um das einzige Porträt zu dem Friedrich II. während seiner Regierungszeit, also ab 1740, Modell gesessen hat. Das Porträt wurde am Samstag, 10. Oktober 2009 im Auktionshaus Bolland & Marotz in Bremen für EUR 670.000 verkauft. Das Bild wird als deutsches Kulturgut eingeschätzt, weshalb es auch nach dem Verkauf in Deutschland verbleiben musste.
Zakaz kollektowania.jpg
Patent Ktorym Wszelkie samowolne Kollektowanie u Mieszczanow y Gminow albo Wiosek Po wszystkich Krolewsko-Pruskich Kraiach Sląskich Zakazuie się. Od daty z Pocdamu d. 27. Augusti 1743.