Wojska obrony terytorialnej

Wojska obrony terytorialnej – część sił zbrojnych przeznaczona do prowadzenia działań taktycznych na obszarze kraju. Stanowiły je jednostki ogólnego przeznaczenia oraz ochrony i obrony obiektów formowane i wykorzystywane do samodzielnego prowadzenia walki, wsparcia działań wojsk operacyjnych oraz działań humanitarnych.

Struktura wojsk OT

Strukturę wojsk obrony terytorialnej tworzą:

Terytorialnym organom dowodzenia szczebla okręgowego podlegały jednostki wojskowe ogólnego przeznaczenia o charakterze brygad zmotoryzowanych.

Terytorialnym organom dowodzenia szczebla wojewódzkiego podlegały bataliony obrony terytorialnej oraz pododdziały ochrony i obrony obiektów nowo formowane na okres zagrożenia (kryzysu) i wojny.

Jednostki wojsk obrony terytorialnej realizowały zadania w swoich obszarach odpowiedzialności wyznaczonych na terytorium kraju. Mogły one prowadzić bezpośrednie działania bojowe, działać w strefie tyłowej oraz na terytorium opanowanym przez przeciwnika. Obszary odpowiedzialności obronnej na okres zagrożenia (kryzysu), wojny i okupacji przygotowywały już w czasie pokoju.

Charakterystyczne dla działań taktycznych wojsk obrony terytorialnej są:

  • maksymalne wykorzystanie atutu działań w znanym i przygotowanym terenie stanowiącym obszar odpowiedzialności obronnej i ratowniczej związanym z rodzinnym miejscem pochodzenia i zamieszkania
  • ścisłe współdziałanie z pozamilitarnym układem obronnym (władzami, instytucjami i społeczeństwem)
  • wszechstronne wsparcie i zapewnienie wojskom operacyjnym dogodnych warunków działania
  • wojskowe wsparcie władz cywilnych i społeczeństwa w akcjach ratowniczych, humanitarnych i porządkowych
  • prowadzenie działań nieregularnych w ramach struktur podziemnych na obszarze opanowanym przez przeciwnika;
  • operacyjne przygotowanie i utrzymywanie w odpowiednim stopniu gotowości infrastruktury obronnej obszaru odpowiedzialności.

Wojska obrony terytorialnej w Polsce

Oznaka OT Bydgoszcz
Oznaka OT Gdańsk
Oznaka OT Katowice
Oznaka OT Kraków
Oznaka OT Warszawa

Wojska Obrony Terytorialnej Kraju (OTK) powołano w Polsce uchwałą Komitetu Obrony Kraju z 14 maja 1959 roku, jako siły tzw. układu wewnętrznego, służącego do bezpośredniej obrony terytorium kraju przed różnymi zagrożeniami (układ zewnętrzny stanowiły wojska operacyjne przewidziane do działań w ramach Zjednoczonych Sił Zbrojnych Układu Warszawskiego, w założeniu poza terytorium kraju)[1]. Wśród ich zadań, oprócz walki ze środkami napadu powietrznego, desantami powietrznymi i morskimi, oraz zwalczania grup dywersyjno-rozpoznawczych przeciwnika, była ochrona ważnych obiektów i szlaków komunikacyjnych, zabezpieczenie przegrupowania wojsk operacyjnych przez utrzymanie mostów i budowę przepraw, wsparcie sił resortu spraw wewnętrznych w utrzymaniu porządku publicznego podczas wojny, oraz udział w pracach na rzecz gospodarki narodowej i likwidacji klęsk żywiołowych podczas pokoju[2]. Wojska te rozpoczęto faktycznie formować od 1963 roku[3]. W skład wojsk OTK skład weszły:

  • Wojska Obrony Wewnętrznej ( WOWewn )
  • Wojska Obrony Powietrznej Kraju ( WOPK )
  • siły obrony terytorialnej marynarki wojennej.
  • jednostki Obrony Terytorialnej ( OT )

Podstawę do formowania wojsk lądowych OTK stanowiły nowo formowane od 1963 roku jednostki Obrony Terytorialnej (OT) oraz Wojska Obrony Wewnętrznej (WOWew.), powstałe w 1966 roku przez przekazanie istniejących jednostek Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego[3].

Wojska Obrony Wewnętrznej OTK podzielono na:

  • Jednostki zabezpieczenia Komitetu Obrony Kraju (KOK) – trzy brygady i dwa pułki WOWew., jeden pułk i cztery bataliony łączności
  • Jednostki zabezpieczenia Wojewódzkich Komitetów Obrony (WKO) – szesnaście kompanii łączności
  • Jednostki obrony lądowej – cztery pułki WOWew. (rozwijane w czasie wojny w brygady)
  • Jednostki obrony przed bronią masowego rażenia – trzy bataliony inżynieryjne WOWew.
  • Jednostki zabezpieczenia przegrupowania wojska – trzy pułki i dwa bataliony pontonowe WOWew.

Jednostki Obrony Terytorialnej przeznaczono do ochrony obiektów i udzielania pomocy w likwidacji skutków uderzeń lotniczych i broni masowego rażenia oraz do zwalczania skutków klęsk żywiołowych. Stanowiły je:

  • Jednostki zabezpieczenia Inspektoratu OT – batalion łączności i batalion ochrony
  • Jednostki OT Śląskiego OW – jedna brygada, cztery pułki i dwadzieścia cztery bataliony OT
  • Jednostki OT Pomorskiego OW – sześć pułków i szesnaście batalionów OT
  • Jednostki OT Warszawskiego OW – osiem pułków i dwadzieścia dwa bataliony OT.

W skład wojsk lądowych OTK w latach 1965-1971 wchodziły również Wojska Ochrony Pogranicza, w składzie 9 brygad i 3 samodzielnych oddziałów. Wojska te w lipcu 1965 podporządkowano Ministrowi Obrony Narodowej, lecz od października 1971 wyłączono je z systemu OT i ponownie podporządkowano Ministrowi Spraw Wewnętrznych[4].

Wojska obrony powietrznej kraju składały się z trzech korpusów OPK. Były to:

Siły obrony terytorialnej marynarki wojennej obejmowały dwie flotylle obrony wybrzeża. Były to:

W 1970 roku wojska OTK liczyły 206 tysięcy żołnierzy, w tym wojska lądowe 141 tysięcy i wojska OPK 45 tysięcy; w 1975 roku – 184 tysiące żołnierzy, w tym wojska lądowe 117,5 tysiąca i wojska OPK 45,5 tysiąca[5]. W 1975 roku posiadały one na wyposażeniu m.in. 160 czołgów, 441 transporterów opancerzonych, 422 samoloty myśliwskie, 258 wyrzutni rakiet plot[5].

W 1989 roku, w ramach redukcji Sił Zbrojnych PRL, wojska lądowe OTK zostały rozformowane[6]. Przyczyną tej decyzji była konieczność zmniejszenia liczebności Sił Zbrojnych wynikająca z traktatów rozbrojeniowych w Europie, przy tym wojska OTK miały niższy stopień gotowości bojowej i wyszkolenia od wojsk operacyjnych[7]. Poszczególne jednostki rozformowano w latach 1988-1990, a pozostałe jednostki WOWen podporządkowano Ministrowi Spraw Wewnętrznych[7].

Jednostki lądowe OT

W celu zapewnienia wojewódzkim i powiatowym i miejskim komitetom obrony sił do wykonania zadań obronno-ochronnych i awaryjno-ratunkowych, rozpoczęto od początku 1963 roku formowanie jednostek OT. Podstawą prawną ich tworzenia była uchwała Komitetu Obrony Kraju z 16 listopada 1962 roku w sprawie przygotowania obrony terytorium kraju oraz uchwała Rady Ministrów nr 164/63 z 4 maja 1963 roku o zasadach organizacji jednostek OT. W każdym województwie i mieście wydzielonym stopnia wojewódzkiego nakazano sformować po jednym pułku OT, a w miastach na prawach powiatu i w powiatach – po jednym batalionie OT. Plan przewidywał utworzenie od podstaw 330 jednostek. Ogółem sformowano jedną brygadę, 18 pułków i 67 batalionów[8].

Wykaz jednostek lądowych OT (1970)

Jedna brygada i osiemnaście pułków Obrony Terytorialnej:

oraz sześćdziesiąt trzy bataliony Obrony Terytorialnej, w tym:

Wojska OT w III Rzeczypospolitej

W 1991 r. podjęto proces odbudowy wojsk OT jako jednostek przeznaczonych wyłącznie do prowadzenia działań bojowych na terenie kraju wspólnie z wojskami operacyjnymi. W oparciu o doświadczenia sojuszu NATO dopiero w 1997 r. przyjęto "Koncepcję rozwoju obrony terytorialnej", w której zakładano sformowanie do 2003 r. kilkunastu brygad OT (1 brygada na województwo) o ogólnym stanie ok. 10 tys. żołnierzy. Problemy z wyposażeniem i uzbrojeniem tak dużej liczby jednostek oraz redukcja całych Sił Zbrojnych RP spowodowały, że utworzono tylko siedem skadrowanych brygad OT, których łączny stan nie przekroczył 2 tys. żołnierzy.

W 2003 r. rozformowano 23 BOT, a w 2005 r. 2 BOT. W wyniku przyjęcia programu profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP w 2008 r. pozostałe brygady OT przekształcono w bataliony OT, a następnie przeformowano je w bataliony zmechanizowane, co zakończyło istnienie tego rodzaju wojsk w Polsce.

Skład wojsk obrony terytorialnej (2003)

Wojska obrony terytorialnej według koncepcji 2016

W 2016 powstała koncepcja ich ponownego utworzenia[9]. 1 stycznia 2017 r. weszła w życie ustawa wprowadzająca Wojska Obrony Terytorialnej jako jeden z rodzajów Sił Zbrojnych RP[10].

Według planów Ministerstwa Obrony Narodowej do 2019 r. na terenie Polski ma powstać 17 brygad - dwie w województwie mazowieckim oraz po jednej w każdym z pozostałych 15 województw[15]. Ministerstwo Obrony Narodowej zmieniło założenia wobec województw opolskiego i lubuskiego, gdzie zamiast brygad powstaną bataliony liczące po kilkuset żołnierzy, podporządkowane odpowiednio 13 Śląskiej i 12 Wielkopolskiej Brygadzie WOT[16].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Kajetanowicz 2013 ↓, s. 4,13.
  2. ↑ Kajetanowicz 2013 ↓, s. 5.
  3. ↑ a b Kajetanowicz 2013 ↓, s. 6-7.
  4. ↑ Kajetanowicz 2013 ↓, s. 9.
  5. ↑ a b Kajetanowicz 2013 ↓, s. 2.
  6. ↑ Kajetanowicz 2013 ↓, s. 13.
  7. ↑ a b Kajetanowicz 2013 ↓, s. 7-10.
  8. ↑ Tadeusz Banaszek, Obrona Terytorialna Kraju w województwie kieleckim (1963-1975), s. 213.
  9. ↑ Jakub Palowski, Rusza budowa Obrony Terytorialnej. Przełom, czy pierwszy krok? [4 PUNKTY], Defence24.pl, 25 kwietnia 2016 [zarchiwizowane z adresu 2016-04-27].
  10. ↑ Ustawa z dnia 16 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r. poz. 2138)
  11. ↑ Dz.U. MON 2017 ↓, poz. 45.
  12. ↑ Dz.U. MON 2017 ↓, poz. 46.
  13. ↑ Dz.U. MON 2017 ↓, poz. 47.
  14. ↑ a b c http://www.mon.gov.pl/aktualnosci/artykul/wot-rozpoczyna-trzeci-etap-budowy-formacji-t2018-01-05/%7C[data dostępu=2018-01-07]
  15. ↑ Plany budowy WOT, www.mon.gov.pl [dostęp 2017-01-20] (pol.).
  16. ↑ Pierwsza jednostka WOT powstaje w województwie opolskim, defence24.pl [dostęp 2021-01-30] (pol.).

Bibliografia

  • Dziennik Urzędowy Ministra Obrony Narodowej. Ministerstwo Obrony Narodowej, 2017. (pol.).
  • Tadeusz Banaszek. Obrona Terytorialna Kraju w województwie kieleckim (1963-1975). Organizacja i działalność. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2/2013. Warszawa: Wydawnictwo Czasopisma Wojskowe. ISSN 0043-7182. 
  • Ryszard Jakubczak, Józef Marczak: Obrona Terytorialna Polski na progu XXI wieku, Wyd. Bellona, Warszawa 1998;
  • Ryszard Jakubczak: Wojska Obrony Terytorialnej, Wyd. Bellona, Warszawa 2002;
  • Jerzy Kajetanowicz. Wojska Obrony Terytorialnej Kraju w systemie bezpieczeństwa Polski w latach 1959-1989. „Poligon”. 2(37)/2013, s. 2-13, 2013. Magnum-X. ISSN 18953344. 
  • Jerzy Kajetanowicz. Wojska Lądowe Obrony Terytorialnej Kraju w systemie bezpieczeństwa wewnętrznego Polski w latach 1959-1989. „Zeszyty Naukowe Akademii Obrony Narodowej nr 4/2008”. Warszawa: Wydawnictwo Czasopisma Wojskowe. ISSN 0867-2245. 

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Oznaka OTGdańsk.JPG
Autor: Rommanesco, Licencja: CC BY-SA 4.0
Oznaka OT Gdańsk (Gdański Pułk Obrony Terytorialnej).
Oznaka OTBydgoszcz.JPG
Autor: Rommanesco, Licencja: CC BY-SA 4.0
Oznaka OT Bydgoszcz
Oznaka OTKatowice.JPG
Autor: Rommanesco, Licencja: CC BY-SA 4.0
Oznaka OT Katowice
Oznaka OTWarszawa.JPG
Autor: Rommanesco, Licencja: CC BY-SA 4.0
Oznaka OT Warszawa
Oznaka OTKraków.JPG
Autor: Rommanesco, Licencja: CC BY-SA 4.0
Oznaka OT Kraków