Wojskowy Obóz Szybowcowy

Szybowce na lądowisku w Ustjanowej w 1936

Wojskowy Obóz Szybowcowy (WOS) – szkoła lotnictwa Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej Polskiej.

Historia szkoły

Tereny Ustjanowej zostały rozpoznane do celów uprawniania szybownictwa przez sekcję szybowcową Lubelskiego Klubu Lotniczego (LKL). 6 września 1931 roku dotarła tam wyprawa LKL kierowana przez por. pil. Tadeusza Kurowskiego, wspierana przez Związek Awiatyczny Studentów Politechniki Lwowskiej^[1]. Miejsce okazało się korzystnie położone i dawało dobre warunki do uprawniania szybownictwa. Tadeusz Kurowski na szybowcu NN-2 wykonał lot trwający 3 h 58 min^[2]. Teren był również atrakcyjny z uwagi na korzystne połączenia komunikacyjne – w pobliżu przebiegała linia kolejowa oraz szosa. Ukształtowanie terenu – wybiegi dwóch zboczy ciągnące się na ok. osiem kilometrów dawały możliwość jednoczesnego szkolenia wielu grup kursowych^[3].

Już w 1932 roku zapadła decyzja o zorganizowaniu tam ośrodka prowadzącego szkolenia szybowcowe na rzecz lotnictwa wojskowego. Jego pierwszym komendantem został kpt. pil. Michał Blaicher^[4]. Na potrzeby lotniska zbudowano brezentowy hangar dla 12 szybowców oraz stację meteorologiczną^[1].

Ośrodek prowadził cykliczne kursy szybowcowe na potrzeby wojska, szkoląc pilotów szybowcowych kategorii B i C.

W 1934 roku WOS został znacznie rozbudowany z uwagi wzmożoną działalność. Zbudowano duże hangary oraz infrastrukturę lotniczą z lotniskiem dla samolotów w dolinie i wyciągarki szybowcowe na stokach Żukowa^[1]. Wykorzystanie WOS znacznie wzrosło z uwagi na organizację w nim jednomiesięcznych kursów szybowcowych dla kandydatów do Centralnej Szkoły Podoficerów Pilotów oraz Kursu Pilotażu dla Oficerów Młodszych Lotnictwa. W ramach współpracy wojskowej z Rumunią w 1934 roku wyszkolono w WOS grupę oficerów armii rumuńskiej w lotach wleczonych^[5]. W 1935 roku wprowadzono obowiązek ukończenia kursu szybowcowego dla kandydatów do Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie oraz szkół pilotów lotniczego przysposobienia wojskowego^[4]. Uczestnictwo w kursach szybowcowych było również obowiązkowe dla pilotów-instruktorów, którzy ukończyli szkolenie w Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa (CWOL)^[6].

Istniejąca infrastruktura oraz warunki terenowe były istotnym argumentem przyczyniającym się do zorganizowania w 1935 roku w WOS III Krajowych Zawodów Szybowcowych^[7]. Kolejne, IV Krajowe Zawody Szybowcowe, zostały również zorganizowane w Ustjanowej w 1936 roku^[8]. Zawody były jedyna okazją zwiedzania terenu Obozu przez turystów, który, jako obiekt wojskowy, był niedostępny dla osób postronnych^[9].

W 1936 roku nastąpił dalszy rozwój WOS. Na Holicy został zbudowany duży hangar, zamontowana została wyciągarka, zbudowano budynek administracyjny, a u podnóża Żukowa istniały już trzy hangary i cztery budynki techniczne: magazyny paliw i lakierów, stołówka z kuchnią, warsztaty i stolarnia. Uruchomiono generator prądotwórczy^[10], który w 1937 roku zastąpiono elektrownią^[5]. W 1937 roku zmieniono nazwę szkoły na 'Obóz Szybowcowy^[3]. W tym czasie kompleks Wojskowego Ośrodka Szybowcowego składał się z Wojskowego Obozu Szybowcowego w Ustjanowej, lotniska szybowcowego na Holicy oraz lotnisk w Równi i Gromadzyniu^[1]. Następował gwałtowny rozrost szkoły, w 1938 roku szkolono w niej rocznie 600. pilotów szybowcowych^[11]. W marcu 1939 w Obozie Szybowcowym pełniło służbę dwóch oficerów lotnictwa: mjr pil. Edward Peterek (komendant obozu) i por. Jan Błażejewski (instruktor)^[12]. Ostatni rok funkcjonowania Obozu był okresem intensywnej pracy. Zorganizowano 54 miejsca startowe, na stanie szkoły znajdowało się ok. 600-774 szybowców pozwalających wyszkolić jednocześnie 2000 pilotów szybowcowych^[13].

Po wybuchu wojny szkolenie trwało do 6 września^[14], 11 września 1939 roku teren WOS został zajęty przez Wehrmacht i nastąpiła likwidacja szybowiska. 774 szybowce znajdujące się na terenie obozu zostały przejęte przez Luftwaffe^[3], ok. 10. egzemplarzy szybowców Wrona-bis trafiło na Słowację^[15], gdzie były użytkowane pod nazwą "Vrana"^[16]. Zgodnie z traktatem o granicach i przyjaźni między III Rzeszą a ZSRR tereny Bieszczadów zostały włączone do ZSRS. Rosjanie zburzyli hangary w Gromadzyniu i zbudowali w tym miejscu koszary. Kolejne zniszczenia nastąpiły w trakcie działań wojennych w 1944 roku – zniszczeniu uległy hangary na szczycie i u podnóża Żukowa^[1]. Po wojnie tereny Ustjanowej były włączone do ZSRS, powróciły do polski na podstawie umowy o zmianie granic z 15 lutego 1951 roku. W 1958 roku wznowiono loty na szybowisku, odbyły się tam dwa obozy szybowcowe^[1]. Ostatecznie nie podjęto decyzji o reaktywacji szybowiska, a jego tereny zostały przeznaczone na cele rolnicze.

Istnienie Wojskowego Ośrodka Szybowcowego zostało upamiętnione poprzez odsłonięcie 7 września 1969 roku na zboczu Małego Króla pomnika projektu Marii i Łukasza Jaraszyńskich poświęconego lotnikom, wychowankom szkoły szybowcowej, którzy stracili życie na frontach II wojny światowej. W uroczystości wzięli udział przedstawiciele lokalnych władz delegacja Wyższej Oficerskiej Szkoły Lotniczej w Dęblinie, przedstawiciele Zarządu Głównego Aeroklubu PRL, przedstawiciel ZBoWiD oraz byli pracownicy WOS^[17].

Inną formą uczczenia pamięci istnienia tego szybowiska jest rozgrywany od 1987 roku w Ustjanowej Górnej Bieszczadzki Bieg Lotników na trasach im. Stanisława Nahajowskiego. Jest to impreza służąca zintegrowaniu środowiska lotniczego oraz przygotowaniu do sezonu lotniczego. Jest to jednocześnie edycja Pucharu Polski Amatorów w Biegach Narciarskich^[18].

Przypisy

Bibliografia

• Ryszard Bartel [i in.]: Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918-1939. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny im. Wandy Wasilewskiej, 1978. OCLC 461749319.
• Andrzej Olejko: Kurs bojowy Słowacja 1939. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2007. ISBN 978-83-7441-475-3. OCLC 169611162.
• Andrzej Olejko: Lotnicze tradycje Bieszczadów. Krosno: Wydawnictwo "Ruthenus" – Rafał Barski, 2011. ISBN 978-83-7530-144-1. OCLC 804740330.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Powiat leski - kraina szybowisk. Nowoczesna Spółka Wydawnicza SA, 1935. OCLC 891267353.
• Tadeusz Malinowski. Lotnikom polskim Ustianowa 7.IX.1969. „Skrzydlata Polska”. 6/1969, 9 lutego 1969. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783.