Wolbórka

Wolbórka

Wolbórka w Tomaszowie Mazowieckim (Park Miejski „Bulwary”)
Kontynent	Europa
Państwo	Polska
Rzeka
Długość	48,8 km
Powierzchnia zlewni	941 km²
Źródło
Miejsce	w okolicy Tuszyna
Współrzędne	51°37′37″N 19°29′53″E/51,626944 19,498056
Ujście
Recypient	rzeka Pilica
Miejsce	w okolicy miasta Tomaszów Mazowiecki
Współrzędne	51°32′04″N 20°03′15″E/51,534444 20,054167
Szlak
48,8 w okolicy Tuszyna Czarna Miazga 0 → w okolicy miasta Tomaszów Mazowiecki
Położenie na mapie województwa łódzkiego źródło ujście
Położenie na mapie Polski źródło ujście

Wolbórka w Wolborzu (widok z mostu na ulicy Warszawskiej)

Wolbórka – rzeka w środkowej Polsce, w województwie łódzkim. Wolbórka jest najdłuższym lewobrzeżnym dopływem Pilicy.

Toponimia

W średniowieczu (XIII-XV w.) rzeka nazywała się Wojborza albo Wojborzyca, w okresie staropolskim (XV-XVII w.) Wolborza albo Wolborzyca. Nazwa zbliżona do współczesnej Wolborka po raz pierwszy pojawia się w XVIII w. (1775). W niektórych źródłach błędnie podaje się, że Wolbórka nosi(ła) alternatywne miano „Czarna”. Tak (Czarna) nazywa się główny dopływ dolnej Wolbórki.

Przebieg

Wolbórka jest rzeką o długości 48,8 km^[1] i powierzchni dorzecza 941 km². Płynie przez Wzniesienia Łódzkie i Równinę Piotrkowską do Doliny Białobrzeskiej. Rzeka wypływa ze źródeł w lasach, ok. 3 km na północny zachód od Tuszyna, koło trasy Łódź – Tuszyn. Początkowo Wolbórka płynie przez las, a następnie szeroką doliną wśród łąk. Na 15. kilometrze od źródeł przyjmuje płynącą od północy Miazgę. Od tego miejsca rzeka jest całkowicie uregulowana, a jej dolina – w pełni zmeliorowana. Wolbórka aż do ujścia płynie wśród prawie bezdrzewnego krajobrazu. Urozmaicają go jedynie stare parki w Remiszewicach, Rzeczkowie i Lubiatowie. Rzeka tworzy szeroką, bagnistą dolinę w Wolborzu, przyjmując tutaj Moszczankę i kilka innych, mniejszych dopływów. Dalej Wolbórka płynie nadal szeroką, zmeliorowaną doliną, która zwęża się dopiero pod Tomaszowem Mazowieckim. Tutaj zachowała swoje naturalne koryto i nadbrzeżne zadrzewienia – przepływa przez dwa największe miejskie parki. Wolbórka wpływa do Pilicy w Tomaszowie Mazowieckim przy ulicy Wapiennej.

Dorzecze

Ujście rzeki Czarnej do rzeki Wolbórki (widok z mostu na ulicy Wapiennej, Tomaszów Mazowiecki)

Ważniejsze dopływy:

• Pobocznica (P), długość 6 km
• Trzebinka (L), długość 3,5 km, dorzecze 16,4 km²
• Miazga (L), długość 29 km, dorzecze 139,4 km²
• Moszczanka (P), długość 17,9 km, dorzecze 169,1 km²
• Czarna (L), długość 20,2 km, dorzecze 316 km²

Ważniejsze miejscowości nad Wolbórką: Będków, Wolbórz, Tomaszów Mazowiecki (jedyne miasto).

Wykorzystanie przemysłowe

Fabryka Landsberga nad Wolbórką (widok z Parku Miejskiego im. Solidarności, Tomaszów Mazowiecki)

Elektrownia wodna pod mostem nad Wolbórką przy ulicy św. Antoniego w Tomaszowie Mazowieckim (2020)

W przeszłości wody Wolbórki poruszały młyny i urządzenia hutnicze XVIII–wiecznego przemysłu ciężkiego. Wartki nurt rzeki był główną siłą napędową dwóch wielkich pieców hutniczych w osadach, które dały początek miastu Tomaszów Mazowiecki (Kuźnice Tomaszowskie, Gustek). Około 1830 roku w dzisiejszym powiecie tomaszowskim było dziewięć młynów nad Wolbórką. W XVII i XIX wieku wodami Wolbórki spławiano wapno hydrauliczne wytwarzane w kilku tomaszowskich manufakturach przy kopalniach wapienia. Rzeka była również szlakiem transportu zboża z dóbr będkowskich. W następnym stuleciu przy Wolbórce i rzece Czarnej powstało wiele zakładów przemysłu lekkiego w Tomaszowie. Choć po wynalezieniu maszyny parowej odchodzono od napędu wodnego, to jednak woda nadal była niezbędna do schładzania urządzeń (m.in. fabryk rodziny Landsberów, Moritza Piescha, Batavii, fabryki dywanów Bornsteina w Starzycach nad Czarną i Mullera na Rolandówce nad Wolbórką)^[2][3]. Do rzeki odprowadzano również ścieki poprodukcyjne jeszcze pod koniec XX wieku (w Tomaszowie: fabryka dywanów „Weltom”, przemysłu lekkiego „Tomtex”, przemysłu chemicznego – „Wistom” nad rzeką Czarną przy jej ujściu do Wobórki). Nieopodal ujścia Wolborki do rzeki Pilicy znajduje się tomaszowska oczyszczalnia ścieków.

Rekreacja

W Tomaszowie Mazowieckim nad Wolbórką znajdują się dwa największe w mieście parki: powstały w 1953 w czynie społecznym, dzisiejszy park im. „Solidarności” oraz zrewitalizowany w 2019 roku park miejski „Bulwary”^[4][5].

Zobacz też

• Rzeki Polski

Przypisy

Bibliografia

• Jerzy Duma, Gewässernamen im rechten Zuflussgebiet der Weichsel zwischen Pilica und Brda (Nazwy wodne w zlewisku lewych dopływów Wisły od Pilicy po ujście Brdy), Lieferung 14, Stuttgart 1999: Franz Steiner Verlag, s. 94-95.
• Jerzy Duma, Nazwy rzek lewobrzeżnego Mazowsza z całym dorzeczem Pilicy, Warszawa 1999: Towarzystwo Naukowe Warszawskie, s. 76, 85, 102.
• Jadwiga Moszczyńska, Hydrologia dorzecza Wolbórki, Acta Geographica Lodziensia 46, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź 1986: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.