Wolin (działacz anarchistyczny)

Wsiewołod Eichenbaum

Wolin

Data i miejsce urodzenia	11 sierpnia 1882 Woroneż, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	18 września 1945 Paryż, Francja

Wolin, właściwie Wsiewołod Michajłowicz Eichenbaum (ros. Всеволод Михайлович Эйхенбаум), pseud. Wolin, W. Wolin, S. Wolin, Michajłowicz i inne (ros. Волин, В. Волин, С. Волин, Михайлович, fr. Voline), krypt. W. E. (ros. В. Э.; ur. 11 sierpnia 1882 roku w Woroneżu, zm. 18 września 1945 roku w Paryżu) – rosyjski anarchista i działacz rewolucyjny, historyk ruchu rewolucyjnego, publicysta i redaktor prasy anarchistycznej. Uczestnik rewolucji 1905 roku i powstania Machny.

Był redaktorem pisma „Gołos Truda” („Głos Pracy”), najważniejszego periodyku anarchistycznego w porewolucyjnej Rosji, i współzałożycielem anarchistycznej organizacji Nabat na Ukrainie. Odegrał istotną rolę w ruchu partyzanckim dowodzonym przez Nestora Machnę podczas wojny domowej w Rosji. Redagował prasę anarchistyczną w Europie i w Stanach Zjednoczonych, szeroko w tejże publikując. Był współautorem książki-dokumentu ukazującej bolszewicki terror w porewolucyjnej Rosji i autorem anarchistycznej historii rewolucji rosyjskiej.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Urodził się w inteligenckiej rodzinie zasymilowanych rosyjskich Żydów. Rodzice, zamożni lekarze, zatrudniali zachodnich nauczycieli dla obu synów, dzięki czemu już w dzieciństwie obaj płynnie mówili po francusku i niemiecku^[1]. Uczęszczał do gimnazjum w Woroneżu, po ukończeniu którego zapisał się na wydział prawa uniwersytetu w Petersburgu, gdzie zainteresował się rewolucyjnymi ideami. W 1904 roku porzucił studia i wstąpił do partii socjalistów-rewolucjonistów, angażując się w działalność agitacyjną wśród robotników stolicy^[1].

22 stycznia 1905 roku wziął udział w idącym pod Pałac Zimowy marszu protestacyjnym robotników. Marsz, ostrzelany przez żołnierzy carskich, w wyniku czego zginęło – według różnych źródeł – od kilkuset do ponad tysiąca osób, stał się asumptem do wybuchu rewolucji 1905 roku.

Jeszcze jako eserowiec, uczestniczył w formowaniu pierwszej Rady Robotniczej Petersburga oraz w powstaniu kronsztadzkim w październiku 1905 roku, po którym odsiedział krótki wyrok w twierdzy Pietropawłowskiej. W 1907 roku za udział w ekspropriacjach został ponownie aresztowany przez Ochranę, skazany na dożywotnie zesłanie i wywieziony na Syberię, skąd udało mu się uciec i przedostać do Francji^[1].

Na emigracji

W 1911 roku, po zdemaskowaniu przez Burcewa prowokatorskiej działalności Azefa, odszedł z partii eserów, stając się admiratorem anarchistycznego komunizmu. W Paryżu poznał francuskich i rosyjskich anarchistów, m.in. Sébastiena Faure (z którym później współpracował przy pisaniu czterotomowej Encyclopédie Anarchiste) i Apollona Karelina, wspólnie z którym założył niewielką grupę Wolnych Socjalistów (od 1913 roku – Bractwo Wolnych Obszczinników^[2]). Współredagował organ grupy, pismo „Mołot”, a w roku 1913 wziął udział w zjeździe Bractwa Wolnych Obszczinników.

Tom piąty Dzieł wybranych Bakunina, wydanych nakładem grupy „Gołos Truda”, już po odejściu Wolina

Jako zagorzały antymilitarysta, w 1913 roku został aktywnym członkiem Komitetu na rzecz Akcji Międzynarodowej^[3] – antywojennej organizacji stworzonej przez anarchistów i syndykalistów. Po wybuchu I wojny światowej w związku ze swoją działalnością miał zostać internowany przez francuskie władze, ale uprzedzony przez przyjaciół, zaokrętował się jako sternik na statku płynącym do Stanów Zjednoczonych, zostawiając we Francji żonę i dzieci^[4]. Na początku 1916 roku przybył do Nowego Jorku, gdzie wstąpił do Związku Robotników Rosyjskich w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie^[5], anarchosyndykalistycznej organizacji liczącej ok. 10 tysięcy członków. Współredagował „Gołos Truda” – czasopismo Związku, prowadził wykłady i brał udział dyskusjach w Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie.

Powrót do Rosji

Po wybuchu rewolucji lutowej postanowił jak najszybciej wrócić do Rosji. W lipcu 1917 roku Wolin i redakcja „Gołosu Truda” oraz działacze Anarchistycznego Czerwonego Krzyża dotarli do Petersburga. W sierpniu tegoż roku wznowiono wydawanie „Gołosu Truda” jako tygodnika przy Związku Propagandy Anarchosyndykalistycznej, popularyzującego rewolucyjny syndykalizm wśród robotników stolicy^[6].

Wolin stał się jednym z czołowych anarchistycznych intelektualistów okresu rewolucji. Był popularnym mówcą na zjazdach, w fabrykach i w klubach, wzywającym do ustanowienia kontroli robotniczej nad produkcją, w miejsce zarówno kapitalizmu jak i związkowego reformizmu. Pod jego kierownictwem „Gołos Truda” stał się najbardziej wpływowym anarchosyndykalistycznym pismem w rewolucji rosyjskiej, z nakładem dwudziestu pięciu tysięcy egzemplarzy^[7].

Pod koniec 1917 roku wszedł w spór z nową, bolszewicką administracją. Pisał w „Gołosie Truda”: „Kiedy ich władza zostanie skonsolidowana i zalegalizowana, bolszewicy jako państwowi socjaliści, to jest ludzie, którzy wierzą w scentralizowane i autorytarne kierownictwo, zaczną kierować życiem kraju i ludzi”. Rady, dodawał, będą „narzędziami rządu centralnego”, a Rosja ujrzy powstanie „autorytarnego politycznego i państwowego aparatu, który zmiażdży opozycję żelazną pięścią. »Cała władza w ręce rad« zmieni się w »Cała władza w ręce kierownictwa partii«”^[8].

W marcu 1918 roku, po podpisaniu traktatu w Brześciu Litewskim wystąpił z jego gwałtowną krytyką. Traktat był w jego opinii upokarzającą kapitulacją przed siłami reakcji, zdradą rewolucji. Nazwał go „skandalicznym” aktem, wzywając do „nieugiętej wojny partyzanckiej” przeciwko Niemcom^[9].

W armii Nestora Machno

W tym samym miesiącu zrezygnował z redagowania „Gołosu Truda” i wyjechał na Ukrainę. W Charkowie stał się czołowym działaczem Nabatu i redaktorem organizacyjnej gazety wydawanej pod tą samą nazwą. Po odejściu z redakcji „Gołosu Truda” ewoluował od anarchosyndykalizmu w kierunku ekumenicznej idei, którą nazwał „zjednoczonym anarchizmem”^[10]. Widział Nabat jako realizację tej idei w praktyce; jako organizację, skupiającą działaczy wszystkich szkół myśli anarchistycznej – indywidualistów, komunistów i syndykalistów – a która jednocześnie gwarantowałaby autonomię każdej jednostce i grupie. Odegrał kluczową rolę na pierwszej konferencji Konfederacji Nabat w Kursku w grudniu 1918 roku, gdzie próbowano stworzyć deklarację zasad utrzymanych w duchu „zjednoczonego anarchizmu”.

Partyzantka machnowska (Machno w środku)

Latem 1919 roku, kiedy bolszewicy nasilili prześladowania wobec anarchistów, zaczęli zamykać ich pisma i miejsca spotkań, Wolin wyruszył do Hulajpola i przyłączył się do armii Machny, dla którego Konfederacja Nabat stanowiła zaplecze ideowe. Działając w Komisji Kulturalno-Edukacyjnej, wydawał gazety ruchu, układał proklamacje i manifesty, organizował mityngi i konferencje. Przez sześć miesięcy uczestniczył również w Radzie Wojenno-Rewolucyjnej Powstańczej Armii Ukrainy (machnowców).

W grudniu 1919 roku Rada Wojenno-Rewolucyjna wysłała go do Krzywego Rogu, celem przeciwdziałania propagandzie ukraińskich nacjonalistów Petlury. Tamteż 14 stycznia 1920 roku chorego na tyfus Wolina aresztowała Armia Czerwona, przekazując go Czeka. Trocki, nieustannie krytykowany w gazecie Nabatu, nakazał jego egzekucję, ale anarchiści w Moskwie, pośród nich m.in. Aleksander Berkman, który niedawno przyjechał ze Stanów Zjednoczonych, wystosowali do Nikołaja Kriestinskiego, sekretarza partii komunistycznej, apel o przewiezienie Wolina do Moskwy. Krestinski, pomimo że znał Eichenbauma z czasów studenckich, odrzucił prośbę utrzymując, że jest on kontrrewolucjonistą. Pod naciskiem anarchistów oraz ich sympatyków (m.in. Victora Serge'a) ostatecznie, w marcu 1920 roku, ustąpił i rozkazał przewieźć Wolina do moskiewskiego więzienia Butyrki^[11].

Siedem miesięcy później, w ramach ugody między Armią Czerwoną i Armią Powstańczą Machny, Eichenbaum został zwolniony z więzienia. Po uwolnieniu złożył wizytę Kropotkinowi. Wróciwszy następnie do Charkowa, ponownie podjął się redakcji „Nabatu” i rozpoczął przygotowania do Wszechrosyjskiego Zjazdu Anarchistów, który miał się odbyć pod koniec roku 1921. W drugiej połowie listopada Trocki zerwał jednak porozumienie, atakując główną siedzibę armii Machny. Członkowie Konfederacji Nabat zgromadzeni w Charkowie zostali aresztowani przez Czeka. Wolin został przewieziony do Moskwy i ponownie osadzony w Butyrkach, przeniesiony następnie kolejno do Lefortowa i Taganki.

Przebywał w więzieniu ponad rok. W styczniu 1922 roku po jedenastodniowym strajku głodowym więźniów-anarchistów, został zwolniony rozkazem Lenina pod warunkiem natychmiastowego wyjazdu za granicę. Wyjechał do Niemiec. Nigdy już nie wrócił do kraju.

Ponownie na emigracji

W Berlinie przebywał około 2 lat, gdzie pomagał mu niemiecki anarchista Rudolf Rocker. Wolin redagował tam pismo „zjednoczonego anarchizmu” „Anarchiczeskij Wiestnik” i razem z Aleksandrem Berkmanem zajmował się pomocą dla uwięzionych lub pozostających na wygnaniu towarzyszy. Tamże w 1922 roku wydał – pisaną wraz z historykiem Grigorijem Gorelikiem i innymi rosyjskimi anarchistami – niewielką, ale ważną pracę Prześladowania anarchizmu w sowieckiej Rosji^[12]. Praca ta, przełożona niemal natychmiast na francuski^[13] i niemiecki, przyniosła światu pierwsze udokumentowane informacje o bolszewickich prześladowaniach anarchistów. Rok później napisał cenną przedmowę do historii machnowszczyzny Piotra Arszinowa^[14] i przełożył książkę na francuski, który to przekład ukazał się w tym samym jeszcze roku w Paryżu, poprzedzony przedmową Wolina i Sébastiena Faure^[15].

W 1924 roku został zaproszony przez Faure do Paryża, do współpracy z nim przy redakcji Encyclopédie Anarchiste, do której napisał kilka ważnych artykułów^[16].

W ciągu następnych dwunastu lat Wolin wniósł swój wkład w wiele innych anarchistycznych wydawnictw, m.in. pism „Le Libertaire” i „La Revue Anarchiste” w Paryżu, „Die Internationale” w Berlinie oraz „Man!”, „Dieło Truda” i „Fraje Arbeter Sztyme” w Stanach Zjednoczonych^[16]. Opublikował również tom poezji dedykowany pamięci zmarłego w 1921 roku Kropotkina^[17] oraz rozpoczął prace nad monografią rewolucji rosyjskiej.

Pierwsze wydanie Nieznanej rewolucji, opublikowane nakładem „Przyjaciół Wolina”. Paryż, 1947 rok

W 1926 roku po opublikowaniu przez Arszinowa, Machnę i innych Platformy organizacyjnej wolnościowego komunizmu, wzywającej do ustanowienia Powszechnego Związku Anarchistów, stał się jej zdecydowanym przeciwnikiem. Wraz z grupą towarzyszy opublikował ostrą replikę skierowaną do Arszinowa^[18], argumentując, że Platforma ze swoimi apelami o stworzenie komitetu centralnego jest sprzeczna u podstaw z anarchistycznymi zasadami lokalnej inicjatywy i że jest ona odbiciem „partyjnego ducha” autorów^[19].

Pod koniec lat dwudziestych i w latach trzydziestych kontynuując demaskowanie sowieckiej dyktatury, pisał o bolszewizmie nazywając go „czerwonym faszyzmem” i przyrównując Stalina do Hitlera i Mussoliniego^[20]. Po wybuchu wojny domowej w Hiszpanii w 1936 roku zgodził się, na prośbę anarchosyndykalistycznej centrali związkowej CNT, wydawać w Paryżu jej pismo „L’Espagne Anti-Fasciste”. Zrezygnował jednak wkrótce, kiedy CNT poparła Front Ludowy i weszła do rządu^[21].

W 1937 roku po śmierci żony przeszedł załamanie nerwowe. W roku 1938 wyjechał z Paryża do Nîmes, gdzie redagował pismo „Terre Libre” i kontynuował studia nad rewolucją rosyjską, pisząc Nieznaną rewolucję. Prace nad książką zakończył już po wybuchu II wojny światowej, w Marsylii w 1940 roku, nie zdążył jej jednak już wydać. Nieznana rewolucja ukazała się dopiero dwa lata po śmierci autora, opublikowana przez przyjaciół Wolina w Paryżu w 1947 roku, stając się najważniejszą anarchistyczną historią rewolucji rosyjskiej. W ocenie Wolina „rewolucja rosyjska była eksplozją masowego niezadowolenia, ale była także masową, twórczą, fundamentalną, spontaniczną i niepolityczną – prawdziwie społeczną rewolucją. Taką, jaką przewidywał Bakunin pół wieku wcześniej”^[22].

Po inwazji nazistów i utworzeniu rządu Vichy, sytuacja Wolina znacznie się pogorszyła. Przenosił się z jednej kryjówki do drugiej, żyjąc w skrajnej nędzy i w ciągłej obawie przed aresztowaniem. Nie chciał jednak szukać schronienia za oceanem, utrzymywał, że potrzebny jest we Francji, żeby spotykać się z młodzieżą i „przygotowywać ją do rewolucji, która nadejdzie gdy skończy się wojna”^[23].

Prześladowany przez władze zarówno jako anarchista, jak i jako Żyd, Wolin zdołał jednak wojnę przeżyć. W 1945 roku wrócił do Paryża, gdzie natychmiast trafił do szpitala chory na ciężką gruźlicę. Tamże zmarł 18 września 1945 roku. Jego ciało skremowano, a prochy pochowano na cmentarzu Père-Lachaise.

Ważniejsze publikacje

• Wolin: Konfiedieracija anarchisticzeskich organizacij Ukrainy „Nabat”. b.m.: 1919. (ros.).Sprawdź autora:1.
• Wolin: Don i dobrowolczeskaja armija. Oczerki niedawniego proszłogo. Rostow-na-Donu: 1919. (ros.).Sprawdź autora:1.
• Wolin: Rewolucija i anarchizm. Sbornik statiej. b.m.: „Nabat”, 1919. (ros.).Sprawdź autora:1.
• Wolin: Wmiesto wienka. W: A. Borowoj i N. Lebiediew (red.): Sbornik statiej poswiaszczennyj pamiati P.A. Kropotkina. Pietierburg–Moskwa: Knigoizd. „Gołos Truda”, 1922. (ros.).Sprawdź autora:1.
• Wolin, A. Gorelik, A. Komow: Gonienia na anarchizm w sowietskoj Rosiji. Berlin: Izd. „Gruppy russkich anarchistow w Giermanii”, 1922. (ros.).Sprawdź autora:1.
• Voline: Le fascisme rouge. Bruxelles: Pensée et action, 1934. (fr.).Sprawdź autora:1.
• Voline: La revolution inconnue. 1917–1920. Paris: Les amis de Voline, 1947 [wyd. pośmiertne]. (fr.).Sprawdź autora:1.

Polskie przekłady

• Wolin (W. M. Eichenbaum): Nieznana rewolucja. Poznań: Wyd. Oficyny „Trojka”, 2007. ISBN 978-83-923977-3-1. (pol.).Sprawdź autora:1.

Przypisy

Bibliografia

• G. P. Maksimow: Za czto i kak bolszewiki izgnali anarchistow iz Rossii? (K oswieszczeniju położenija anarchistow w Rossii). Sztettin: Izdanije Anarcho-Kommun. gruppy, 1922. (ros.).
• Anton Denikin: Oczerki russkoj smuty. T. 5. Paris: J. Powolozki – Berlin: Miednyj wsadnik, 1922. (ros.).
• Paul Avrich: Anarchist portraits. Princeton: Princeton University Press, 1988. ISBN 0-691-04753-7. (ang.).
• Wstęp Rudolfa Rockera do Nieznanej rewolucji. [dostęp 2010-02-04]. (ang.).
• Nota biograficzna w Elektronnoj Jewriejskoj Enciklopediji. [dostęp 2010-02-04]. (ros.).
• W. W. Kriwien'kij: Wolin. W: W. W. Szełochajew: Politiczeskije partii Rossii. Koniec XIX – pierwaja triet' XX wieka. Encikłopedija. Moskwa: ROSSPEN, 1996. (ros.).

Linki zewnętrzne

• Tekst francuskiego oryginału Nieznanej rewolucji. [dostęp 2010-02-04]. (fr.).
• Tekst angielskiego przekładu Nieznanej rewolucji. [dostęp 2010-02-04]. (ang.).
• List z Rosji – artykuł Wolina z paryskiego periodyku anarchistycznego „La Revue Anarchiste”.. [dostęp 2010-02-04]. (ang.).
• Fragment książki Wolina Czerwony faszyzm.. [dostęp 2010-02-04]. (ang.).