Wolny zawód

Wolny zawód – pojęcie używane w języku prawnym i prawniczym oraz w praktyce gospodarczej, nieposiadające definicji normatywnej, która identyfikowałaby je wyczerpująco, kategoryzujące niektóre zawody.

Pojęcie

Definiowanie terminu „wolny zawód” opiera się z jednej strony na przyjętych i uznanych zwyczajach językowych, z drugiej zaś na analizach sposobu jego wykonywania. Wskazać można przykładowo na opinie, według których wykonywanie zawodu jest „wolne” dopóty, dopóki odbywa się na własny rachunek.

Pojęciem wolnego zawodu posługiwał się ustawodawca już w Konstytucji kwietniowej z 1935, stanowiąc w art. 76 ust. 1, że dla poszczególnych dziedzin życia gospodarczego powołuje się samorząd gospodarczy, obejmujący izby rolnicze, przemysłowo-handlowe, rzemieślnicze, pracy, wolnych zawodów oraz inne zrzeszenia publiczno-prawne.

Ustawodawca polski (inaczej niż większość innych ustawodawców) zrezygnował z próby wprowadzenia do obowiązującego porządku prawnego definicji normatywnej tego pojęcia, decydując się na rozwiązanie polegające na każdorazowym określeniu wykazu zawodów uznanych jako wolne na użytek określonych przepisów.

Wolne zawody w świetle prawa unijnego

Prawo UE nie definiuje pojęcia wolnego zawodu, jednakże dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych wprowadza w jego miejsce pojęcie zawodu sektorowego, pod którym kryje się siedem wolnych zawodów, dla których zunifikowano w całej UE standardy kształcenia i w których kwalifikacje podlegają wzajemnemu automatycznemu uznaniu przez kraje UE. Należą do nich:

Ponadto dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady mająca na celu ułatwienie stałego wykonywania zawodu prawnika w Państwie Członkowskim innym niż państwo uzyskania kwalifikacji zawodowych definiuje w poszczególnych krajach członkowskich zawody uznane na gruncie prawa unijnego za tożsame z europejską definicją prawnika, przyznając im ograniczone kompetencje do reprezentacji prawnej w postępowaniach prowadzonych w innych krajach UE. W Polsce są to:

Wolne zawody w świetle ustawodawstwa polskiego

W świetle przepisów poddających zawód pieczy samorządu zawodu zaufania publicznego

Twórcy Konstytucji RP z 1997 roku zrezygnowali z tego pojęcia, wprowadzając w jego miejsce termin „zawody zaufania publicznego” (art. 17 ust. 1). Osoby je wykonujące są zobowiązane w drodze ustawy do przynależności do odpowiedniego samorządu zawodowego sprawującego pieczę nad danym zawodem, posiadającego osobowość prawną i władze krajowe. Do zawodów zaufania publicznego zalicza się profesje polegające na wykonywaniu zadań o szczególnym charakterze z punktu widzenia zadań publicznych i z troski o realizację interesu publicznego. Roboczo przyjmuje się, że pojęcie zawodu zaufania publicznego nakłada się z pojęciem wolnego zawodu, choć nie jest z nim tożsame. Nie wszyscy przedstawiciele wolnych zawodów zrzeszeni są w samorządach zawodowych, a więc nie są oni przedstawicielami zawodu zaufania publicznego. Istnieją również zawody niebędące zawodami zaufania publicznego, które pomimo to posiadają pewne struktury samorządowe[1]. Ponadto 2 zawody zaufania publicznego, tj. komornik sądowy i notariusz, stanowią bez wątpienia zawody zaufania publicznego, ale jednocześnie urzędy państwowe, uzyskiwane w drodze powołania przez Ministra Sprawiedliwości, który wyznacza im także miejscowość stanowiącą siedzibę ich kancelarii, toteż stosowanie pojęcia wolnego zawodu w odniesieniu do tych dwóch zawodów jest dyskusyjne.

Istnieją następujące samorządy zawodów zaufania publicznego:

W niektórych innych zawodach czy raczej urzędach lub stanowiskach związanych z wymiarem sprawiedliwości (sędziowie i asesorzy sądowi, referendarze sądowi, kuratorzy sądowi, prokuratorzy i asesorzy prokuratury), również istnieją ustawowe organy stanowiące namiastkę ich samorządności. Ciała te, zrzeszające wyłącznie określone osoby zatrudnione w hierarchicznych strukturach państwowych, nie posiadają jednak osobowości prawnej ani niezależności finansowej, za wyjątkiem kuratorów sądowych nie wyłaniają też organów władz krajowych, ponadto są w znacznej mierze podległe Ministrowi Sprawiedliwości. Ich kompetencje są ograniczone tak znacząco, że nie można mówić w ich przypadku o sprawowaniu samorządnej pieczy nad zawodami, nie są więc pełnoprawnymi samodzielnymi samorządami zawodowymi w rozumieniu Konstytucji, lecz jedynie pomocniczymi organami środowiskowo-opiniodawczymi będącymi integralną częścią instytucji i budżetu wymiaru sprawiedliwości lub prokuratury, zapewniającymi w ramach nich jedynie pewien element samorządności. Z powyższych powodów nie zalicza się tych zawodów/urzędów/stanowisk do zawodów zaufania publicznego w rozumieniu art 17 ust 1. Konstytucji RP, a powołane dla nich organy zwane samorządowymi mają co najwyżej status "innego rodzaju samorządu" w rozumieniu art 17. ust. 2. oraz organizacji zawodowej w rozumieniu art 191. ust. 1 pkt 4. Konstytucji RP.

W świetle przepisów ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym

Obecnie

Obecnie wolnym zawodem w rozumieniu ustawy z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne – jest pozarolnicza działalność gospodarcza wykonywana osobiście przez:

  • tłumaczy,
  • adwokatów,
  • notariuszy,
  • radców prawnych,
  • biegłych rewidentów,
  • księgowych,
  • agentów ubezpieczeniowych,
  • agentów oferujących ubezpieczenia uzupełniające,
  • brokerów reasekuracyjnych, .
  • brokerów ubezpieczeniowych,
  • doradców podatkowych,
  • doradców restrukturyzacyjnych,
  • maklerów papierów wartościowych,
  • doradców inwestycyjnych,
  • agentów firm inwestycyjnych oraz
  • rzeczników patentowych,

z tym że za osobiste wykonywanie wolnego zawodu uważa się wykonywanie działalności bez zatrudniania na podstawie umów o pracę, umów zlecenia, umów o dzieło oraz innych umów o podobnym charakterze osób, które wykonują czynności związane z istotą danego zawodu.

Do 1 stycznia 2021 r.

Wolnym zawodem w rozumieniu ustawy z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne – była pozarolnicza działalność gospodarcza wykonywana osobiście przez

jeśli działalność ta nie była wykonywana na rzecz osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej albo na rzecz osób fizycznych dla potrzeb prowadzonej przez nie pozarolniczej działalności gospodarczej, z tym że za osobiste wykonywanie wolnego zawodu uważa się wykonywanie działalności bez zatrudniania na podstawie umów o pracę, umów zlecenia, umów o dzieło oraz innych umów o podobnym charakterze osób, które wykonują czynności związane z istotą danego zawodu.

W świetle przepisów kodeksu spółek handlowych

Listę zawodów uprawnionych do zawiązania spółki partnerskiej zawiera art. 88 kodeksu spółek handlowych. Są to:

Zawody notariusza oraz tłumacza przysięgłego stanowią jednakże jednocześnie urząd państwowy, uzyskiwany w drodze powołania przez Ministra Sprawiedliwości, toteż stosowanie w tym wypadku pojęcia wolnego zawodu jest dyskusyjne.

Stosunek Trybunału Konstytucyjnego

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 19 października 1999 r. (sygn. akt SK 4/99) wskazał, że w odniesieniu do wolnych zawodów treścią wolności wykonywania zawodu jest stworzenie sytuacji prawnej, w której: po pierwsze, każdy mieć będzie swobodny dostęp do wykonywania zawodu, warunkowany tylko talentami i kwalifikacjami; po drugie, mieć będzie następnie rzeczywistą możliwość wykonywania swojego zawodu oraz – po trzecie, nie będzie przy wykonywaniu zawodu poddany rygorom podporządkowania, które charakteryzują świadczenie pracy. Jest jednak rzeczą oczywistą, że wolność wykonywania zawodu nie może mieć charakteru absolutnego i że musi być poddana reglamentacji prawnej, w szczególności gdy chodzi o uzyskanie prawa wykonywania określonego zawodu, wyznaczenie sposobów i metod (ram) wykonywania zawodu, a także określenie powinności wobec państwa czy samorządu zawodowego. Innymi słowy, konstytucyjna gwarancja „wolności wykonywania zawodu” nie tylko nie kłóci się z regulowaniem przez państwo szeregu kwestii związanych tak z samym wykonywaniem zawodu, jak i ze statusem osób zawód ten wykonujących, ale wręcz zakłada potrzebę istnienia tego typu regulacji, zwłaszcza gdy chodzi o zawód zaufania publicznego, jakim jest zawód adwokata.

Według komisarza Mario Montiego od 1999 roku członka Komisji Europejskiej odpowiedzialnego za nadzór nad przestrzeganiem w krajach członkowskich Unii Europejskiej zasad wolnej konkurencji: „większość wolnych zawodów wykształciła się jeszcze w średniowieczu w systemie cechowym co spowodowało, że regulacje sposobu wykonywania tych zawodów są bardzo szczegółowe. Ponadto większość z obowiązujących zasad i praw wykonywania określonego zawodu zostało ustanowionych przez samorządy zawodowe”[3].

Cechy

Na podstawie badań w Instytucie Wolnych Zawodów przy Uniwersytecie Aleksandra w Norymberdze wyszczególniono następujące cechy wolnego zawodu:

  • wysokie kwalifikacje i kompetencje zawodowe poparte przygotowaniem praktycznym,
  • czynności zawodowe wykonywane osobiście,
  • szczególną więź o charakterze osobistym między wykonawcą a odbiorcą świadczenia opartą na zaufaniu, a nie tylko na wiedzy i kompetencjach,
  • wysoki poziom moralny wykonawcy, wynikający z etosu zawodowego,
  • samodzielność i niezależność w podejmowaniu decyzji,
  • osobistą odpowiedzialność za należyte wykonanie świadczenia (zarówno materialną, jak i korporacyjną).

O kwalifikacji danego zawodu jako zawodu wolnego nie decyduje tylko samo osobiste wykonywanie usług objętych jego zakresem, bowiem wśród przesłanek pozwalających na uznanie zawodu za wolny wymienia się także:

  • odpowiednio wysokie wykształcenie (które samo nie wystarcza, aby uprawiać wolny zawód),
  • szczególny status prawny,
  • specyficzny przedmiot czynności zawodowych, którym są usługi o wyjątkowym charakterze bezpośrednio i osobiście wykonywane,
  • działalność na własny rachunek (w tym prawnie nieskrępowany sposób wykonywania zawodu),
  • obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej (m.in. ochrona prywatności klienta),
  • obowiązek uczestnictwa w strukturach samorządowych i korporacyjność osób wykonujących wolny zawód (ta okoliczność budzi najwięcej zastrzeżeń i wątpliwości wśród osób nie należących do samorządu),
  • wykonywanie tego zawodu poza stosunkiem pracy,
  • niewymierność czasu wykonywanej w jego ramach pracy,
  • odpowiedzialność cywilna za szkody powstałe przy wykonywaniu czynności objętych jego zakresem,
  • otrzymywanie wynagrodzenia oraz elastyczność w kształtowaniu swoich perspektyw emerytalnych.

W doktrynie prawa wskazuje się, że wykonywanie wolnego zawodu należy do swoistego rodzaju „posłannictwa zawodowego” opartego na szczególnych wymogach w zakresie kwalifikacji zawodowych oraz cech charakteru osób wykonujących ten zawód.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Biuro Analiz Tematycznych Kancelaria Senatu: Zawody zaufania publicznego, zawody regulowane oraz wolne zawody. Geneza, funkcjonowanie i aktualne problemy.
  2. ↑ Fizjoterapeuci mogą założyć spółkę partnerską, prawo.pl, 30 kwietnia 2019 (pol.).
  3. ↑ Małgorzata Nowotnik. Reforma prawa korporacyjnego Unii Europejskiej według komisarza Mario Montiego. „Palestra”. 11-12/2003. s. 201–206. ISSN 0031-0344.