Wpływ promieniowania telefonów komórkowych na zdrowie

Powszechność używania telefonów komórkowych spowodowała wzrost zainteresowania ich ewentualnym wpływem na zdrowie. Telefony komórkowe wykorzystują promieniowanie elektromagnetyczne w zakresie mikrofal. Pojawiła się duża liczba badań naukowych (zarówno o charakterze epidemiologicznym, jak i eksperymentalnym in vivo oraz in vitro, na roślinach, zwierzętach i ludziach) dotyczących skutków oddziaływań pól elektromagnetycznych (PEM) o charakterystykach używanych w bezprzewodowych urządzeniach telekomunikacyjnych, takich jak: telefony komórkowe, telefony bezprzewodowe DECT, telewizja naziemna, sieci bezprzewodowe (Wi-Fi) i inne. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) stwierdziła, że:

W ciągu ostatnich dwóch dekad przeprowadzono wiele badań, aby ocenić, czy telefony komórkowe stanowią potencjalne zagrożenie dla zdrowia. Do tej pory nie stwierdzono negatywnych skutków dla zdrowia spowodowanych używaniem telefonów komórkowych[1][2].

Wpływ telefonu komórkowego na organizm człowieka

Część fal radiowych emitowanych przez telefony komórkowe jest pochłaniana przez głowę. Fale radiowe emitowane przez telefony GSM osiągają moce szczytowe dochodzące do 2 watów, natomiast dla amerykańskich analogowych telefonów dochodzą do 3,6 wata. Pozostałe cyfrowe mobilne technologie, takie jak CDMA i TDMA mają mniejszy pobór mocy, zwykle poniżej 1 W. Maksymalna moc wyjściowa telefonu komórkowego jest określana przez normy ustalane przez odpowiednie agencje w każdym kraju. W większości przypadków, telefon komórkowy oraz stacja bazowa dostosowują moc do panujących warunków (jakości sygnału, siły sygnału, otoczenia w jakim znajduje się telefon etc.).

Współczynnik pochłaniania promieniowania przez organizm człowieka jest mierzony jako SAR (ang. specific absorption rate). Maksymalny dopuszczalny poziom SAR jest określany ustawowo przez jednostki administracyjne wielu krajów. W USA agencja FCC (ang. Federal Communications Commition) ustaliła maksymalną wartość SAR na poziomie 1,6 W/kg, uśredniając na 1 gramie tkanki. W Europie limit ten wynosi 2 W/kg (mierzone na 10 gramach tkanki). Wartość SAR silnie zależy od wagi, na którą zostanie ona uśredniona, a więc europejska 10-gramowa skala nie może być porównywana z amerykańska 1-gramową skalą. Wartości SAR dla konkretnych telefonów komórkowych, wraz z innymi pomocnymi informacjami, można znaleźć zarówno na stronach internetowych producentów, jak i na stronach firm dostawców[3].

Efekt termiczny

Jednym z lepiej poznanych efektów promieniowania radiowego jest nagrzewanie pojemnościowe. Jest to nagrzewanie związane z efektami polaryzacji wiązań chemicznych i przewodnictwa cieplnego w ośrodkach dielektrycznych (takich jak tkanki żywe). W trakcie korzystania przez człowieka z telefonu komórkowego narażona na działanie efektu nagrzewania pojemnościowego jest głównie głowa. Efekt ten może spowodować wzrost jej temperatury. W tym przypadku, wzrost temperatury jest mniejszy niż w przypadku bezpośredniego wystawienia głowy na słońce. Krwiobieg mózgu umożliwia poprzez przepływ krwi odprowadzanie nadwyżki ciepła z mózgu. Jednak nie wszystkie narządy mają możliwości kontrolowania temperatury i odprowadzania ciepła. Przykładowo rogówka oka nie ma mechanizmu kontrolującego temperaturę. Wpływ promieniowania o wartości SAR od 100 do 140 W/kg (czyli od 50 do 70 razy większego niż maksymalny SAR dopuszczalny w telefonach komórkowych) trwający 2–3 godziny powoduje wzrost temperatury soczewki do 41–42 °C oraz tworzenie się zaćmy[4]. Ryzyko zaćmy nie zostało powiązane z używaniem telefonów komórkowych ze względu na ich niskie moce.

Efekt nietermiczny

Do tej pory nietermiczny wpływ fal elektromagnetycznych na organizmy żywe, poza mikrofalowym efektem akustycznym[5], pozostaje kontrowersyjny, niewyjaśniony i słabo odtwarzalny[6]. Komunikacja mobilna podobnie jak większość innych sztucznych źródeł promieniowania radiowego wykorzystuje różne rodzaje modulacji sygnału. Dotychczas opublikowano tylko kilka badań mających na celu zidentyfikowanie potencjalnego biologicznego wpływu modulacji sygnałów radiowych[7][8]. Badania które donosiły o skutkach zależnych od modulacji sygnału nie zostały jednak niezależnie potwierdzone[8].

Część z naukowców argumentuje, że tzw. nietermiczne efekty mogą być związane z odpowiedzią komórek na wzrost temperatury. Przykładowo[9] niemiecki biofizyk Roland Glaser twierdzi, że zawarte w komórkach białka szoku cieplnego (ang. Heat Shock Proteins – HSP) wykazują wzrost ekspresji w wyniku zwiększania temperatury ciała, prowadząc do jego chłodzenia. Zjawisko to jest jednak za mało zauważalne, by uznać je za oczywiste. Martin Blank nie zgadza się z argumentami Rolanda Glasera, przedstawiając różne ścieżki syntezy białek szoku cieplnego w komórkach[10].

Efekt bariery krew-mózg

Szwedzcy naukowcy z Uniwersytetu Lund badali wpływ fal radiowych na mózg szczura. Odkryli przeciek albuminy do mózgu poprzez przesiąkanie przez barierę krew-mózg[11]. Inne grupy nie potwierdzają tego odkrycia w komórkach[12] ani w badaniach na zwierzętach[13].

Nadwrażliwość elektromagnetyczna (EHS)

Część osób twierdzi, że „cierpi na nadwrażliwość elektromagnetyczną (ang. electromagnetic hypersensitive)” i „jest w stanie wykrywać promieniowanie elektromagnetyczne o niskim poziomie ekspozycji (poniżej limitów ICNIRP)”[14]. Osoby te skarżą się na nieokreślone dolegliwości związane z codzienna ekspozycją na pole elektromagnetyczne. Wśród dolegliwości tych wymieniają m.in.: pieczenie skóry głowy i rąk, zmęczenie, zaburzenia snu oraz pamięci, zawroty i bóle głowy, utrata koncentracji, opóźnione reakcje, palpitacje serca, a w skrajnych przypadkach nawet zaburzenia układu pokarmowego. Badania naukowe wskazują jednak, że znacząca większość osób nie jest w stanie wykryć, czy są poddawane działaniu słabego pola elektromagnetycznego, czy nie, w warunkach podwójnie ślepej próby. Wskazuje to na występowanie w nich efektu nocebo[14].

Efekt genotoksyczny

Zespół naukowców Uniwersytetu Ateńskiego w 2004 roku przeprowadził badania na muszkach owocówkach. Opublikowane wyniki badań wykazały zmniejszenie możliwości reprodukcyjnych muszek owocówek do sześciu minut w wyniku działania na nie pola elektromagnetycznego o częstotliwości 900 MHz przez pięć dni[15]. Podobne doświadczenie zostało powtórzone w 2007 roku dla dwóch częstotliwości: 900 MHz oraz 1800 MHz. Wynik badania był identyczny jak ten sprzed trzech lat, ale dodatkowo okazało się, że zmiana częstotliwości nie wprowadziła żadnych istotnych zmian[16]. Po kolejnych dodatkowych eksperymentach zespół opublikował trzeci raport, w którym stwierdził, że „wyniki poprzednich badań były związane z uszkodzeniem dużej liczby komórek jajowych po fragmentacji DNA w komórkach macierzystych”[17].

W 1995 roku Lai i Singh w magazynie Bioelectromagnetics informowali o uszkodzeniach DNA po dwugodzinnym promieniowaniu falami mikrofalowym o poziomie uznanym jako bezpieczny[18]. W grudniu 2004 roku europejskie badania o nazwie REFLEX obejmujące 12 współpracujących ze sobą laboratoriów w różnych krajach ukazały dowody na uszkodzenia DNA hodowli komórek in-vitro w wyniku działania pola elektromagnetycznego o średnim SAR równym 0,3–2 W/kg. Badania dostarczają tych samych informacji, natomiast nie zawierają żadnych dowodów na zmiany w komórkach innego typu, w tym zmian w chromosomach, genach oraz na ich przyśpieszone dzielenie[19]. Konkluzją badań REFLEX-u jest brak genotoksyczności promieniowania fal radiowych[20].

Rakotwórczość

W 2006 roku w Danii został opublikowany raport z badań dotyczących powiązania zachorowań na nowotwory złośliwe a korzystaniem z telefonów komórkowych[21][22]. Uczestnikiem badań, które trwały przez okres 20 lat, była 357 553 mężczyzn i 62 542 kobiet z Danii[21]. Badania nie wykazały zwiększenia ryzyka zachorowań. Niemiecki Urząd do Spraw Ochrony przed Napromieniowaniem (niem. Bundesamt für Strahlenschutz – BfS) ocenił ten raport jako nierozstrzygający ze względu na możliwe niedoszacowanie ryzyka z powodów ograniczeń metodologicznych i stwierdził że do naukowo wiarygodnego stwierdzenia jakie skutki zdrowotne ma długotrwałe używanie telefonów komórkowych potrzebne są dalsze badania na ten temat[21].

W celu zbadania oceny ryzyka zachorowań na raka poprzez wpływ telefonów komórkowych zapoczątkowano w 2000 r. międzynarodowy projekt INTERPHONE, obejmujący dane epidemiologicznie i informacje o korzystaniu z telefonów komórkowych z 13 krajów[23]. Badania trwały od 2- 4 lat w okresie 2000- 2004 r.[24] Nie zaobserwowano istotnego zwiększenia ryzyka zachorowań na nowotwory mózgu związanego z użytkowaniem telefonów komórkowych[25][26]. Projekt został częściowo sfinansowany przez przemysł[27] (Mobile Manufacturers’ Forum i GSM Association) za pośrednictwem International Union against Cancer (UICC). W raporcie autorzy zaznaczyli że przekazywanie środków było regulowane umowami zapewniającymi naukowcom całkowitą niezależność badawczą. Według IARC współfinansujący badanie nie mieli dostępu do wyników przed ich publikacją[28][29]. Niektórzy naukowcy zarzucają, że projekt badania INTERPHONE zawiera błędy[30].

Wyniki opublikowanego raportu odnośnie do badań są następujące:

  • Nie znaleziono dowodów na powiązanie telefonów komórkowych z ryzykiem zachorowań na raka – 10-letnie duńskie badania (2004 rok)[22].
  • Szwedzkie badania (2005 rok) zakończyły się następującą konkluzją: „dane nie potwierdzają hipotezy, iż używanie telefonów komórkowych jest związane ze zwiększeniem ryzyka powstania nowotworu mózgu”[31].
  • Brytyjskie badania (2005 rok) zasugerowały, iż „w pierwszej dekadzie od momentu rozpoczęcia używania telefonów komórkowych nie ma zasadniczego ryzyka powstawania guza nerwu przedsionkowo-ślimakowego. Jednakże nie można wykluczyć zwiększenia tego ryzyka w wyniku długoterminowego użycia telefonów komórkowych”[32].
  • Niemieckie badania (2006 rok) zakończyły się wnioskiem: „nie stwierdzono zwiększenia ryzyka powstania nowotworu mózgu u osób korzystających z telefonów komórkowych; jednakże dla użytkowników korzystających z telefonów komórkowych przez długi czas te wyniki będą musiały zostać potwierdzone, zanim będzie można wyciągnąć jednoznaczne wnioski”[33].
  • Konkluzja wspólnych badań prowadzonych w północnej Europie: „pomimo że badania nie wskazują związania zwiększenia ryzyka powstania nowotworów mózgu w wyniku używania telefonów komórkowych, możliwe zagrożenie istnieje przede wszystkim dla mózgu w przypadku długoterminowego korzystania z telefonów komórkowych”.

Wyniki innych badań nad związkiem zachorowań na raka a używaniem telefonów komórkowych wskazują na wzrost ryzyka wystąpienia nowotworów złośliwych mózgu w wyniku używania telefonów komórkowych:

  • Ryzyko powstania nowotworu jest związane z używaniem telefonów komórkowych[34].
  • Szwedzki zespół naukowców z Instytutu Karolinska przewodzący badaniom epidemiologicznym (2004 rok) sugerował, że regularne korzystanie z telefonu komórkowego przez ponad dekadę koreluje ze zwiększeniem ryzyka powstania guza mózgu. Wzrost ten nie został odnotowany dla osób, które używały telefon przez mniej niż 10 lat[35]. W badaniu z 2018 r. w którym przeanalizowano liczbę zachorowań na nowotwory mózgu w latach 1980–2012 gdy znacząco wzrosło użycie telefonów komórkowych. We wnioskach z badania stwierdzono, że nie ma dowodów na to, że w latach 1980–2012 w Szwecji wzrosła liczba nowotworów mózgu[36].
  • Grupa badawcza INTERPHONE z Japonii opublikowała wyniki swoich badań na temat ryzyka powstawania guza mózgu związanego z korzystaniem z telefonu komórkowego. Wykorzystywali nowe podejście: określanie wartości SAR wewnątrz guza poprzez obliczanie absorpcji pola o częstotliwości radiowej wewnątrz guza. Zespół badał różne typy guzów mózgu. W raporcie z wyników badań zespół stwierdza, iż całkowita wartość ilorazu szans (ang. Odd Ratio – OR) nie została zwiększona i że nie było wyraźnego trendu w kierunku zwiększania OR w stosunku do określonego przez SAR narażenia[37].
  • Własne opracowanie badań australijskiego neurochirurga dr. Vini Khurana prezentuje dowody na to, że używanie telefonów komórkowych przez więcej niż 10 lat może podwoić ryzyko powstania nowotworów mózgu, przez co jest bardziej niebezpieczne niż palenie tytoniu[38][39]. Jego praca niebędąca publikacją naukową w recenzowanym czasopiśmie została skrytykowana przez The Australian Centre for RF Bioeffects Research (ACRBR) jako wybiórcza analiza literatury wspierająca tezy autora, zawierająca szereg błędów rzeczowych[40].

Sen i efekt EEG

Niektóre badania twierdzą, że promieniowanie telefonów komórkowych ma wpływ na sen, w tym na opóźnienia w zasypaniu[41]. Autorzy badań klinicznych prowadzonych przez szwedzki Instytut Karolinska wraz z Uniwersytetem Stanowym Wayne w USA sugerują powiązanie promieniowania fal radiowych z zaburzeniami snu w pewnych jego stadiach[42]. Angielska Narodowa Opieka Zdrowotna (NHS – ang. UK National Health Service) skrytykowała te badania. Powodem była mała liczba uczestników oraz fakt, że 53% badanych zgłosiło uczulenie podczas używania telefonów komórkowych. Proporcja ta nie odzwierciedla rzeczywistego stanu całej populacji. NHS skrytykowała także prasę za niewłaściwe przekazywanie wyników tych badań[43].

Wpływ stacji bazowej na organizm człowieka

Stacja bazowa to część infrastruktury telefonii komórkowej, jest to naziemna antena służąca do komunikacji z telefonami. W porównaniu do telefonów komórkowych pracuje nieustannie oraz jest urządzeniem o większej mocy. Emitowane pole elektromagnetyczne słabnie proporcjonalnie do kwadratu odległości od anteny. Maksymalne poziomy emisji stacji nadawczych muszą być zgodne z krajowymi przepisami je regulującymi[44]. W Polsce regulacje są ustalane w formie rozporządzenia ministra zdrowia[45] wydawanego na podstawie ustawy Prawo ochrony środowiska[46][45][44]. Lokalne przepisy krajowe w większości krajach członkowskich UE określają limity emisji na poziomach zgodnych z zaleceniem 1999/519/EC Rady Unii Europejskiej, a w niektórych krajach UE limity bardziej restrykcyjne[47][44]. Zalecenie 1999/519/EC opiera się wytycznych ICNIRP z 1998 r.[48], według których gęstość mocy S nie może przekraczać 4,5 W/m² dla 900 MHz oraz 9 W/m² dla 1800 MHz[49].

Stacja bazowa telefonii komórkowej

Zalecenia ICNIRP dotyczą głównie zjawiska krótkich czasów grzania tkanek biologicznych. Zalecenia te nie są uznawane przez grupę BioInitiative[50] która twierdzi, że istniejące normy dotyczące bezpieczeństwa są za wysokie i proponuje własne do 10 000 razy niższe niż te rekomendowane przez międzynarodowe instytucje[51]. Naukowcy z COMAR (ang. The Committee on Man and Radiation) będącego technicznym komitetem EMBS (IEEE Engineering in Medicine and Biology Society)[52] analizując raport BioInitiative stwierdzili że jego główną słabością jest wybiórczy, a nie kompleksowy przegląd literatury naukowej[51]. Uznali też, że dowody zawarte w literaturze naukowej na temat biologicznego wpływu promieniowania elektromagnetycznego nie wskazują na potrzebę ustalenia norm ekspozycji na tak niskim poziomie[53][54].

Według kilku badań w pobliżu stacji bazowych ludzie zgłaszają więcej objawów chorobowych. Podczas badań prowadzonych we Francji w 2002 roku, ludzie mieszkający w sąsiedztwie stacji nadawczej (w promieniu 300 metrów dla obszarów wiejskich oraz 100 metrów dla miast) zgłaszali różnego rodzaju objawy, takie jak: zmęczenie, bóle głowy, zaburzenia snu oraz pamięci[55]. Podobne wyniki zaobserwowano w takich krajach, jak Hiszpania[56], Egipt[57], Polska[58] oraz Austria[59]. Jednak badania wyższej jakości, takie jak badanie z użyciem podwójnie ślepej próby z próbą kontrolną i placebo nie potwierdzają tej zależności[60][61].

Rozwój technologii mobilnych oraz popyt na dane w miastach powoduje szybkie powstawanie coraz to nowych wież, wśród których są wieże 3 G pracujące z wyższymi pasmami częstotliwości. Z wielu pomiarów oraz badań wynika, że nowoczesne anteny posiadają nadajniki o mniejszych mocach (20-100 W dla 2 G). Promieniowanie nowoczesnych anten 3 G jest mniejsze od aktualnie zainstalowanych anten 2 G. Średnia moc promieniowania jest na poziomie 3 W. Stosowanie w miastach większej liczby stacji, ale o mniejszej mocy powoduje dalsze zmniejszenie całkowitej mocy promieniowania. Nie zmienia to faktu, że anteny te i tak działają przez cały czas.

Doradcy francuscy uznali za konieczne ustawianie nadajników w odległości nie mniejszej niż 100 metrów od mieszkań[62]. Wymagania te zostały zmienione w 2003 roku[63]. Dotyczyły one zapisów lokalizacji anten w promieniu mniejszym niż 100 metrów od szkół, budynków medycznych. Anteny te miały być lepiej widoczne. Zmiany te następnie zostały usunięte i nie pojawiły się w kolejnym raporcie z 2005 roku[64].

Wpływ na organizm osób obsługi technicznej

Pracownicy sektora telekomunikacyjnego mający na co dzień styczność z elementami aktywnymi anten są bardziej narażeni na promieniowanie niż pozostała część ludzi. Często podczas prac konserwacyjnych stacje nadawcze nie są wyłączane.

Na przełomie 50 lat przeprowadzono wiele różnych badań na pracownikach narażonych na duże promieniowanie fal radiowych. Badania te dotyczyły pracowników stacji radarowych, elektryków oraz zwykłych słuchaczy radia. Większość z badań nie wykazało zwiększonego ryzyka zachorowań na raka, a w niektórych przypadkach nawet zmniejszyły[65].

Normy bezpieczeństwa oraz uprawnienia

W celu ochrony życia w pobliżu stacji nadawczych oraz użytkowników telefonów komórkowych władze każdego z państw wraz z urzędami normalizacyjnymi tworzą normy bezpieczeństwa. Normy opisują maksymalne dopuszczalne wartości promieniowania. Powstało wiele norm krajowych oraz międzynarodowych, wśród nich najszerzej stosowaną jest norma Międzynarodowej Komisji Ochrony przed Promieniowaniem Niejonizującym (ICNIRP – and. International Commission for Non-ionising Radiation Protection), wprowadzona w ponad 80 krajach. ICNIRP proponuje dwa poziomy bezpieczeństwa dla stacji nadawczych: pracowniczy oraz cywilny. Aktualnie są podejmowane próby pogodzenia różnych norm z życiem codziennym.

Procedury licencjonowania stacji radiowych odbywają się w zależności od ustaleń prawnych danego kraju. W większości krajów dostawcy usług sieci komórkowych są zobligowani do posiadania licencji na urządzenia oraz certyfikatów potwierdzających poziomy emisji promieniowania na unormowanym poziomie oraz powinni i zapewniać zgodność ze standardami ICNIRP lub innymi ustawami.

W wielu krajach władze wymagają, aby firmy telekomunikacyjne współdzieliły ze sobą maszty nadajników w celu zmniejszenia wpływu na środowisko oraz architekturę. Zmniejsza to istotnie liczbę nowych masztów oraz wież nadajników.

Ewolucja norm bezpieczeństwa

Poniżej zamieszczono krótki przegląd norm dotyczących bezpieczeństwa urządzeń bezprzewodowych:

  • 1966: standard ANSI C95.1 obejmujący promieniowanie o częstotliwości od 10 MHz do 100 GHz przyjął limit ekspozycji 10 mW/cm² bazując na efekcie termicznym[66];
  • 1982: rekomendacje IEEE z 1982 zmniejszające limit ekspozycji do: 1 mW/cm² dla częstotliwości w zakresie 30–300 MHz, w zakresie 300–1500 MHz i 5 mW/cm² w zakresie 1,5–100 GHz[67] limity te znalazły się w standardzie ANSI/IEEE C95.1-1982[68];
  • 1986: organizacja NCRP zaleca stosowanie limitu na poziomie 580 μW/cm²;
  • 1992: standard ANSI/IEEE C95.1-1992[69] w niekontrolowanym środowisku przyjmował limity na poziomie 0.2 mW/cm² – 100–300 MHz, w zakresie 300–15000 MHz, 10 mW/cm² w zakresie 15–300 GHz[70];
  • 1996: rządowa agencja USA FCC normalizuje następujące limity: 580 μW/cm² dla częstotliwości 869 MHz w 30-minutowych okresach oraz 1 mW/cm² dla częstotliwości PCS (1850–1990 MHz)[71];
  • 1998: ICNIRP w rekomendacjach przyjmuje limit 2 W/m² dla częstotliwości poniżej 400 MHz, w zakresie 400 MHz-2 GHz,10 W/m² dla częstotliwości powyżej 2 GHz[49];
  • 2020: ICNIRP wydał nową wersję rekomendacji[72], które obejmują zakres od 100 kHz do 300 GHz jednak poziomy ekspozycji z roku 1998 podane powyżej nie zostały zmienione[73].

Niektóre kraje stosują normy bardziej restrykcyjne niż te zalecane przez ICNIRP.

Procesy sądowe

Procesy sądowe są najczęściej wszczynane w wyniku zachorowań na nowotwór mózgu lub śmierci. Były one już prowadzone przeciwko producentom telefonów komórkowych, takich jak Motorola[74], NEC, Siemens czy Nokia. Procesy takie należą do rzadkości i mają charakter indywidualny. W jednej sprawie, wytoczonej przeciwko firmie Motorola, oskarżyciel twierdził, że używanie telefonu komórkowego może spowodować nowotwór mózgu i że telefon Motoroli właśnie go spowodował. Sędzia orzekł, że co do tego nie ma żadnych dowodów naukowych, odrzucił zeznania zarówno oskarżycieli, jak i obrońców[75].

Zasada ostrożności

Organizacja WHO w 2000 roku zaleciła stosowanie zasady ostrożności[76]. Są to zalecenia Unii Europejskiej dotyczące ochrony środowiska. Według WHO zasadą ostrożności jest „polityka zarządzania ryzykiem w razie wysokiego stopnia nieznajomości naukowej, odzwierciedlająca wymagania, jakie powinny zostać podjęte w przypadku rzeczywistego zagrożenia bez oczekiwania na wyniki badań naukowych”. Innymi mniej surowymi podejściami do tego tematu są „zasada rozważnego unikania” oraz ALARA (ang. As Low as Reasonably Achievable, tak nisko jak rozsądnie osiągalne)[77]. Niektóre narodowe komitety doradcze ds. promieniowania takich państw jak Austria[78], Francja[79], Niemcy[80] czy Szwecja[81] stworzyły zalecenia dla swoich obywateli zmniejszające wpływ promieniowania. Przykładowe zalecenia:

  • używanie zestawów słuchawkowych zmniejszających promieniowanie w okolicach głowy;
  • trzymanie telefonu komórkowego z dala od ciała;
  • zakaz rozmowy przez telefon w samochodzie bez zewnętrznej anteny.

Z kolei Brytyjski Związek Konsumentów (ang. British Consumers’ Association) w raporcie z 2000 roku twierdzi, że zestaw słuchawkowy powoduje zwiększenie wpływu promieniowania[82]. Następne badania wykonane dla Brytyjskiego Departamentu Handlu i Przemysłu[83] oraz Francuskiej Agencji Bezpieczeństwa Sanitarnego[84] wykazują w tym przypadku istotne zmniejszenie.

Tak czy inaczej, każde z nich jest trudne w realizacji, głównie za sprawą ogólnodostępności oraz ekonomicznego znaczenia telekomunikacji bezprzewodowej. Zalecenia dotyczą rzadkiego korzystania z telefonów komórkowych, ograniczania ich używania przez dzieci, stosowania telefonów komórkowych o bardzo niskich poziomach promieniowania i szerszego stosowania technologii umożliwiających wolne korzystanie z rąk oraz zestawów słuchawkowych.

Zobacz też

  • promieniowanie niejonizujące
  • choroba mikrofalowa
  • telefon komórkowy a bezpieczeństwo na drodze

Przypisy

  1. ↑ What are the health risks associated with mobile phones and their base stations?. [w:] Online Q&A [on-line]. World Health Organization, 2013-09-20. [dostęp 2019-03-14].
  2. ↑ Electromagnetic fields and public health: mobile telephones and their base stations. [w:] Fact sheet N°193 [on-line]. World Health Organization, 2014-10-08. [dostęp 2019-03-14].
  3. ↑ Na przykład dwie listy dla 10 g standardu uśredniania SAR: dla współczesnych modeli telefonów Mobile Phones UK. [w:] Mobile Phones UK web site [on-line]. Landmark Internet Ltd. [dostęp 2008-01-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-20)]. po roku 2005 oraz dla wcześniejszych telefonów The Complete SAR List For All Phones (Europe). On-Line-Net – Web Design & Internet Services (as SARValues.com). [dostęp 2008-01-19]. (lista wartości SAR dla telefonów amerykańskich uśrednianego dla 1gr jest dostępna na stronie SARValues. [dostęp 2008-06-16].).
  4. ↑ ICNIRP Guidelines For Limiting Exposure To Time-Varying Electric, Magnetic, And Electromagnetic Fields (do 300 GHz), International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection, Health Physics, 74(4):494-522, April 1998 at p. 505.
  5. ↑ Marek Zmyślony, Biofizyczne mechanizmy działania pól elektromagnetycznych a skutki zdrowotne, „Medycyna Pracy”, 57 (1), 2006, s. 29–39.
  6. ↑ Thi Cuc Mai i inni, Effect of non-thermal radiofrequency on body temperature in mice, „Scientific Reports”, 10 (1), 2020, s. 5724, DOI: 10.1038/s41598-020-62789-z, ISSN 2045-2322 [dostęp 2021-04-30] (ang.).
  7. ↑ Kenneth R. Foster, Michael H. Repacholi, Biological Effects of Radiofrequency Fields: Does Modulation Matter?, „Radiation Research”, 162 (2), 2004, s. 219–225, DOI: 10.1667/RR3191, ISSN 0033-7587 [dostęp 2021-04-30] (ang.).
  8. ↑ a b Stefania Romeo i inni, Effects of Radiofrequency Exposure and Co-Exposure on Human Lymphocytes: The Influence of Signal Modulation and Bandwidth, „IEEE Journal of Electromagnetics, RF and Microwaves in Medicine and Biology”, 4 (1), 2020, s. 17–23, DOI: 10.1109/JERM.2019.2918023, ISSN 2469-7249 [dostęp 2021-04-30].
  9. ↑ Roland Glaser, Are thermoreceptors responsible for “non-thermal” effects of RF fields? [pdf], „Edition Wissenschaft”, 21, Forschungsgemeinschaft Funk, grudzień 2005, OCLC 179908725.
  10. ↑ Martin Blank: Evidence for Stress Response (Stress Proteins). bioinitiative.org, 2007. [dostęp 2008-05-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-02)]. (ang.).
  11. ↑ Leif G. Salford, Arne E. Brun, Jacob L. Eberhardt, Lars Malmgren i inni. Nerve Cell Damage in Mammalian Brain after Exposure to Microwaves from GSM Mobile Phones. „Environmental Health Perspectives”. Volume 111. 7, s. 881–883, czerwiec 2003. National Institute of Environmental Health Sciences. PMID: 12782486. (ang.). 
  12. ↑ Electromagnetic fields (GSM 1800) do not alter blood-brain barrier permeability to sucrose in models in vitro with high barrier tightness, Franke et al., Bioelectromagnetics, 26(7):529-535 at http://dx.doi.org/10.1002/bem.20123.
  13. ↑ Lack of effects of 1439 MHz electromagnetic near field exposure on the blood-brain barrier in immature and young rats, Kuribayashi et al., Bioelectromagnetics, 26(7):578-588 at http://dx.doi.org/10.1002/bem.20138.
  14. ↑ a b Martin Röösli, Radiofrequency electromagnetic field exposure and non-specific symptoms of ill health: A systematic review, „Environmental Research”, 107 (2), 2008, s. 277–287, DOI: 10.1016/j.envres.2008.02.003, ISSN 0013-9351 [dostęp 2020-06-04], Cytat: „There was little evidence that short-term exposure to a mobile phone or base station causes symptoms based on the results of eight randomized trials investigating 194 EHS and 346 non-EHS individuals in a laboratory. Some of the trials provided evidence for the occurrence of nocebo effects. [...] This review showed that the large majority of individuals who claims to be able to detect low level RF-EMF are not able to do so under double-blind conditions.” (ang.).
  15. ↑ DJ Panagopoulos, A Karabarbounis, LH Margaritis, Effect of GSM 900 MHz mobile phone radiation on the reproductive capacity of Drosophila melanogaster, „Electromagnetic Biology and Medicine”, 1 (23), Londyn: Taylor & Francis, 2004, s. 29–43, DOI: 10.1081/JBC-120039350, ISSN 1536-8378, OCLC 87856304 [dostęp 2008-01-15] (ang.).
  16. ↑ DJ Panagopoulos i inni, Comparison of bioactivity between GSM 900 MHz and DCS 1800 MHz Mobile Telephony Radiation, „Electromagnetic Biology and Medicine”, 1 (26), Informa Healthcare, 2007, s. 33–44, DOI: 10.1080/15368370701205644, ISSN 1536-8378, PMID: 17454081, OCLC 47815878 [dostęp 2008-01-14] (ang.).
  17. ↑ DJ Panagopoulos i inni, Cell death induced by GSM 900 MHz and DCS 1800 MHz mobile telephony radiation, „Mutation Research”, 1–2 (626), Elsevier, 2007, s. 69–78, DOI: 10.1016/j.mrgentox.2006.08.008, ISSN 0027-5107, PMID: 17045516 [dostęp 2008-01-15], Cytat: Our present results suggest that the decrease in oviposition previously reported, is due to degeneration of large numbers of egg chambers after DNA fragmentation of their constituent cells, induced by both types of mobile telephony radiation. Induced cell death is recorded for the first time, in all types of cells constituting an egg chamber… (ang.).
  18. ↑ Rob Harrill. Wake-up Call. „The University of Washington Alumni Magazine”. March 2005, March 2005. [dostęp 2008-05-31]. 
  19. ↑ Risk Evaluation of Potential Environmental Hazards From Low Frequency Electromagnetic Field Exposure Using Sensitive in vitro Methods [PDF], VERUM Stiftung für Verhalten und Umwelt, Munich 2004 [dostęp 2008-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2005-05-12]. Undertaken as EU research contract QLK4-CT-1999-01574.
  20. ↑  Thomas J. Prihoda Vijayalaxmi, Genetic Damage in Mammalian Somatic Cells Exposed to Radiofrequency Radiation: A Meta-analysis of Data from 63 Publications (1990–2005), „Radiation Research”, 169 (5), 2008, s. 561–574, DOI: 10.1667/RR0987.1.
  21. ↑ a b c Comments on the Danish cohort study on mobile phones. Bundesamt für Strahlenschutz, 2007-02-22. [dostęp 2020-04-19]. [zarchiwizowane z tego adresu]. Cytat: „Für eine wissenschaftlich belastbare Aussage zu den Effekten von Langzeitnutzung sind die Ergebnisse von großen gepoolten Studien, wie der gemeinsamen Auswertung der 13 INTERPHONE-Studien, erforderlich. Wann mit deren Ergebnissen zu rechnen ist, kann derzeit nicht prognostiziert werden.” (niem.).
  22. ↑ a b Joachim Schüz, Rune Jacobsen, Jørgen H. Olsen, John D. Boice, Jr, Joseph K. McLaughlin, Christoffer Johansen. Cellular Telephone Use and Cancer Risk: Update of a Nationwide Danish Cohort. „Journal of the National Cancer Institute”. 98. 23, s. 1707–1713, 2006 grudzień. Oxford University Press. DOI: 10.1093/jnci/djj464. ISSN 0027-8874. PMID: 17148772. OCLC 90861566. [dostęp 2008-01-20]. Cytat: Among long-term subscribers of 10 years or more, cellular telephone use was not associated with increased risk for brain tumors..., and there was no trend with time since first subscription. ...CONCLUSIONS: We found no evidence for an association between tumor risk and cellular telephone use among either short-term or long-term users. Moreover, the narrow confidence intervals provide evidence that any large association of risk of cancer and cellular telephone use can be excluded.. 
  23. ↑ Fachliche Stellungnahme des Bundesamtes für Strahlenschutz (BfS) zu den Ergebnissen und Schlussfolgerungen der INTERPHONE-Studie, Bundesamt für Strahlenschutz [dostęp 2020-04-19] (niem.).
  24. ↑ Brain tumour risk in relation to mobile telephone use: results of the INTERPHONE international case–control study, „International Journal of Epidemiology”, 39 (3), 2010, s. 675–694, DOI: 10.1093/ije/dyq079, ISSN 0300-5771 [dostęp 2020-04-19], Cytat: „Eligible cases were all patients with a glioma or meningioma of the brain diagnosed in the study regions during study periods of 2–4 years between 2000 and 2004.” (ang.).
  25. ↑ Brain tumour risk in relation to mobile telephone use: results of the INTERPHONE international case–control study, „International Journal of Epidemiology”, 39 (3), 2010, s. 675–694, DOI: 10.1093/ije/dyq079, ISSN 0300-5771 [dostęp 2020-04-19], Cytat: „Overall, no increase in risk of either glioma or meningioma was observed in association with use of mobile phones.” (ang.).
  26. ↑ Fachliche Stellungnahme des Bundesamtes für Strahlenschutz (BfS) zu den Ergebnissen und Schlussfolgerungen der INTERPHONE-Studie, Bundesamt für Strahlenschutz [dostęp 2020-04-19], Cytat: „Insgesamt wurde kein signifikant erhöhtes Risiko für Gliome, Meningeome oder Akustikusneurinome beobachtet, das auf die Nutzung von Mobiltelefonen zurückgeführt werden kann. Es zeigten sich Hinweise auf ein erhöhtes Risiko für Gliome und Akustikusneurinome bei der Personengruppe mit der längsten Gesamtgesprächsdauer. Aufgrund von möglichen Verzerrungen und Fehlern ist eine kausale Interpretation dieses Zusammenhangs jedoch nicht möglich.” (niem.).
  27. ↑ Cell Phones and Brain Cancer -- Jury Still Out. [dostęp 2009-12-16].
  28. ↑ Funding – Interphone Study, interphone.iarc.fr [dostęp 2020-04-19] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-03], Cytat: „The funders of the INTERPHONE Study do not have access to any results of the INTERPHONE Study before their publication. They may, however, be informed, together with representatives from other concerned organisations such as consumers’ groups, a maximum of seven days before the publication of the results, under strict terms of confidentiality.”.
  29. ↑ Brain tumour risk in relation to mobile telephone use: results of the INTERPHONE international case–control study, „International Journal of Epidemiology”, 39 (3), 2010, s. 675–694, DOI: 10.1093/ije/dyq079, ISSN 0300-5771 [dostęp 2020-04-19], Cytat: „Funding This work was supported by funding from the European Fifth Framework Program, ‘Quality of Life and Management of Living Resources’ (contract QLK4-CT-1999901563) and the International Union against Cancer (UICC). The UICC received funds for this purpose from the Mobile Manufacturers’ Forum and GSM Association. Provision of funds to the INTERPHONE study investigators via the UICC was governed by agreements that guaranteed INTERPHONE’s complete scientific independence. The terms of these agreements are publicly available at...” (ang.).
  30. ↑ L. Lloyd Morgan: Cellphones and Brain Tumors. 15 Reasons for Concern. EM Radiation Research Trust, 2009-08-25. [dostęp 2009-12-16]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  31. ↑ Stefan Lönn, Anders Ahlbom, Per Hall, Maria Feychting. Long-Term Mobile Phone Use and Brain Tumor Risk. „American Journal of Epidemiology”. 161. 6, s. 526–535, 2005-03-15. Oxford, UK: Oxford University Press. DOI: 10.1093/aje/kwi091. ISSN 0002-9262. PMID: 15746469. OCLC 111065031. [dostęp 2008-01-20]. 
  32. ↑ M J Schoemaker, A J Swerdlow, A Ahlbom, A Auvinen, K G Blaasaas, E Cardis, H Collatz Christensen, M Feychting, S J Hepworth, C Johansen, L Klæboe, S Lönn, P A McKinney, K Muir, J Raitanen, T Salminen, J Thomsen, T Tynes. Mobile phone use and risk of acoustic neuroma: results of the Interphone case-control study in five North European countries. „British Journal of Cancer”. 93. 7, s. 842–848, 2005-10-03. Londyn: Cancer Research UK. DOI: 10.1038/sj.bjc.6602764. ISSN 0007-0920. PMID: 16136046. PMCID: PMC2361634. OCLC 111975508. [dostęp 2008-01-20]. 
  33. ↑ Joachim Schüz, Eva Böhler, Gabriele Berg, Brigitte Schlehofer, Iris Hettinger, Klaus Schlaefer, Jürgen Wahrendorf, Katharina Kunna-Grass, Maria Blettner. Cellular phones, cordless phones, and the risks of glioma and meningioma (Interphone Study Group, Germany). „American Journal of Epidemiology”. 163. 6, s. 512–520, 2006-03-15. Oxford, UK: Oxford University Press. DOI: 10.1093/aje/kwj068. ISSN 0002-9262. PMID: 16443797. OCLC 108576662. [dostęp 2008-01-20]. 
  34. ↑ Tumour risk associated with use of cellular telephones or cordless desktop telephones. L. Hardell, K. Hansson-Mild, M. Carlberg, F. Söderqvist.
  35. ↑ Stefan Lönn, Anders Ahlbom, Per Hall, Maria Feychting. Mobile phone use and the risk of acoustic neuroma. „Epidemiology”. 15. 6, s. 653–659, listopad, 2004. Lippincott Williams & Wilkins. DOI: 10.1097/01.ede.0000142519.00772.bf. ISSN 1044-3983. PMID: 15475713. OCLC 44996510. [dostęp 2008-01-08]. Cytat: Conclusions: Our findings do not indicate an increased risk of acoustic neuroma related to short-term mobile phone use after a short latency period. However, our data suggest an increased risk of acoustic neuroma associated with mobile phone use of at least 10 years’ duration.. (ang.). 
  36. ↑ Jonas Nilsson i inni, No Evidence for Increased Brain Tumour Incidence in the Swedish National Cancer Register Between Years 1980-2012, „Anticancer Research”, 39 (2), 2019, s. 791–796, DOI: 10.21873/anticanres.13176, ISSN 0250-7005 [dostęp 2020-06-07] (ang.).
  37. ↑ T Takebayashi i inni, Mobile phone use, exposure to radiofrequency electromagnetic field, and brain tumour: a case-control study, „British Journal of Cancer”, 3 (98), Londyn: Nature Publishing Group, 2008, s. 652–659, DOI: 10.1038/sj.bjc.6604214, ISSN 0007-0920, PMID: 18256587, PMCID: PMC2243154 [dostęp 2008-03-12], Cytat: ‘Using our newly developed and more accurate techniques, we found no association between mobile phone use and cancer, providing more evidence to suggest they don’t cause brain cancer,’ Naohito Yamaguchi, who led the research, said..
  38. ↑ Vini Gautam Khurana: Mobile Phone-Brain Tumour Public Health Advisory. www.brain-surgery.us, 2008-03-20. [dostęp 2008-04-05]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  39. ↑ Lay news article Geoffrey Lean: Mobile phones 'more dangerous than smoking’. [w:] The Independent [on-line]. Independent News & Media, 2008-03-30. [dostęp 2008-04-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-04-02)].
  40. ↑ Neurosurgeon claims about mobile phones and cancer, Australian Centre for RF Bioeffects Research, 8 kwietnia 2008 [zarchiwizowane z adresu 2011-10-09], Cytat: „The review was not published in a peer reviewed journal and presents no new research findings. „While making strong claims that “There is a growing and statistically significant body of evidence that brain tumours…are linked with “heavy” and “prolonged” mobile phone use…”, the review is inexpert and incomplete, containing a number of factual errors. In particular, Khurana fails to consider the relative scientific quality of different studies. This produces an unbalanced analysis of the literature, which is also selective in support of the author’s claims.”.
  41. ↑ CS Hung, Anderson C; Horne, JA; McEvoy, P. Mobile phone ‘talk-mode’ signal delays EEG-determined sleep onset. „Neuroscience Letters”. 421. 1, s. 82–86, 2007-06-21. East Park, Ireland: Elsevier Science Ireland. DOI: 10.1016/j.neulet.2007.05.027. ISSN 0304-3940. PMID: 17548154. OCLC 144640846. 
  42. ↑ Akerstedt, T BB Arnetz i inni, The Effects of 884 MHz GSM Wireless Communication Signals on Self-reported Symptom and Sleep (EEG) – An Experimental Provocation Study, „Neuroscience Letters”, 3 (7), Cambridge, Massachusetts: Progress in Electromagnetics Research Symposium, 2007, s. 1148–1150, ISSN 1931-7360.
  43. ↑ Mobile effect on sleep. [w:] Behind the Headlines [on-line]. National Health Service, 2008-01-21. [dostęp 2008-01-22].
  44. ↑ a b c Rafał Pawlak, Pole elektromagnetyczne – źródła, regulacje i pomiary, „Telekomunikacja i Techniki Informacyjne” (numer 1-2), 2018, s. 26–37.
  45. ↑ a b Dz.U. z 2019 r. poz. 2448.
  46. ↑ Dz.U. z 2021 r. poz. 1973.
  47. ↑ 1999/519/EC: Council Recommendation of 12 July 1999 on the limitation of exposure of the general public to electromagnetic fields (0 Hz to 300 GHz), op.europa.eu, 12 lipca 1999 [dostęp 2020-04-14] (ang.).
  48. ↑ Guidelines for limiting exposure to time-varying electric, magnetic, and electromagnetic fields (up to 300 GHz). International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection, „Health Physics”, 74 (4), 1998, s. 494–522, ISSN 0017-9078, PMID: 9525427 [dostęp 2020-04-14].
  49. ↑ a b Guidelines for limiting exposure to time-varying electric, magnetic, and electromagnetic fields (up to 300 GHz). International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection, „Health Physics”, 74 (4), 1998, strona 511 Table 7. Reference levels for general public exposure to time-varying electric and magnetic fields, ISSN 0017-9078, PMID: 9525427 [dostęp 2020-04-13].
  50. ↑ BioInitiative Report. The BioInitiative Working Group, 2007-08-31. [dostęp 2020-05-08].
  51. ↑ a b COMAR Technical Information Statement: Expert Reviews on Potential Health Effects of Radiofrequency Electromagnetic Fields and Comments on the BioInitiative Report, „Health Physics”, 97 (4), 2009, s. 348–356, DOI: 10.1097/HP.0b013e3181adcb94, ISSN 0017-9078 [dostęp 2020-05-13], Cytat: „A major weakness of the BIR is a selective, ratherthan a comprehensive, review of the literature in various topical areas.” „For example, the BIR recommends a generalpublic exposure limit of 0.614 volts per meter forexposure to RF energy, which is a factor of about 100 (interms of field strength) or 10,000 (measured in terms ofincident power density) below present limits that are ineffect in the U.S. and most other countries around theworld. A major weakness of the BIR is the absence of a rationale to support reduction of internationally acceptedRF exposure limits.” (ang.).
  52. ↑ About EMBS – EMBS, www.embs.org [dostęp 2020-05-13].
  53. ↑ R. Bansal, Cancer and the environment [Microwave Surfing], „IEEE Microwave Magazine”, 10 (7), 2009, s. 28–28, 101, DOI: 10.1109/MMM.2009.934510, ISSN 1557-9581 [dostęp 2020-05-13].
  54. ↑ COMAR Technical Information Statement: Expert Reviews on Potential Health Effects of Radiofrequency Electromagnetic Fields and Comments on the BioInitiative Report, „Health Physics”, 97 (4), 2009, s. 348–356, DOI: 10.1097/HP.0b013e3181adcb94, ISSN 0017-9078 [dostęp 2020-05-13], Cytat: „COMAR concludes that the weight of scientific evidence in the RF bioeffects literature does not support the safety limits recommended by the BioInitiative group. For this reason, COMAR recommends that public health officials continue to base their policies on RF safety limits recommended by established and sanctioned international organizations [...]” (ang.).
  55. ↑ R. Santini, P. Santini, P. Le Ruz, J. M. Danze, M. Seigne. Survey Study of People Living in the Vicinity of Cellular Phone Base Stations. „Electromagnetic Biology and Medicine”. 22. 1, s. 41–49, 2003 January. Londyn: Informa Healthcare. DOI: 10.1081/JBC-120020353. ISSN 1536-8378. OCLC 88891277. [dostęp 2008-02-09]. 
  56. ↑ Enrique A. Navarro, J. Segura, M. Portolés, Claudio Gómez-Perretta de Mateo. The Microwave Syndrome: A Preliminary Study in Spain. „Electromagnetic Biology and Medicine”. 22. 2, s. 161–169, 2003 grudzień. Londyn: Informa Healthcare. DOI: 10.1081/JBC-120024625. ISSN 1536-8378. OCLC 89106315. [dostęp 2008-02-09]. 
    The Microwave Syndrome: Further Aspects of a Spanish Study. W: Gerd Oberfeld, Navarro, Enrique A; Portoles, Manuel; Maestu, Ceferino; Gomez-Perretta, Claudio: Biological effects of EMFs: Proceedings, Kos, Greece, 4–8 October 2004, 3rd International Workshop. Joanina, Grecja: 2004. ISBN 960-233-152-6.
  57. ↑ G Abdel-Rassoul i inni, Neurobehavioral effects among inhabitants around mobile phone base stations, „NeuroToxicology”, 2 (28), New York: Elsevier Science, 2007, s. 434–40, DOI: 10.1016/j.neuro.2006.07.012, ISSN 0161-813X, PMID: 16962663, OCLC 138574974 [dostęp 2008-02-10] [zarchiwizowane z adresu 2008-04-14].
  58. ↑ Alicja Bortkiewicz, Marek Zmyślony, Agata Szyjkowska, Elzbieta Gadzicka. Subjective symptoms reported by people living in the vicinity of cellular phone base stations: review. „Medycyna pracy”. 55. 4, s. 345–352, 2004. Warsaw: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich. ISSN 0465-5893. PMID: 15620045. OCLC 108011911. BL Shelfmark: 5536.020000. 
  59. ↑ H-P Hutter, H Moshammer, P Wallner, M Kundi. Subjective symptoms, sleeping problems, and cognitive performance in subjects living near mobile phone base stations. „Occupational and Environmental Medicine”. 63. 5, s. 307–313, 2006-05-01. Londyn, UK: the BMJ Publishing Group. DOI: 10.1136/oem.2005.020784. ISSN 1351-0711. PMID: 16621850. PMCID: PMC2092490. OCLC 41236398. [dostęp 2008-01-07]. (ang.). 
  60. ↑ UMTS Base Station-like Exposure, Well-Being, and Cognitive Performance. „Environmental Health Perspectives”, s. 8, 2006. DOI: 10.1289/ehp.8934. PMID: 16882538. PMCID: PMC1552030. 
  61. ↑ Does short-term exposure to mobile phone base station signals increase symptoms in individuals who report sensitivity to electromagnetic fields? A double-blind randomized provocation study, „Environ Health Perspect”, 11, 115, 2007, s. 1603–1608, DOI: 10.1289/ehp.10286, PMID: 18007992, PMCID: PMC2072835, OCLC 183843559.
  62. ↑ https://web.archive.org/web/20051023091854/http://www.sante.gouv.fr/htm/dossiers/telephon_mobil/zmirou/chap_ii.pdf page 37.
  63. ↑ Téléphonie mobile et santé, Rapport à l’Agence Française de Sécurité Sanitaire Environnementale, 21 March 2003 at http://www.sante.gouv.fr/htm/dossiers/telephon_mobil/rapports.htm.
  64. ↑ Téléphonie mobile et santé, Rapport du groupe d’experts, l’Agence Française de Sécurité Sanitaire Environnementale, April 2005 at http://www.sante.gouv.fr/htm/dossiers/telephon_mobil/rapports.htm.
  65. ↑ J E Moulder, L S Erdreich, R S Malyapa, J Merritt, W F Pickard, Vijayalaxmi. Cell phones and cancer: what is the evidence for a connection?. „Radiation Research”. 151. 5, s. 513–531, 1999 maj. New York: Academic Press. ISSN 0033-7587. PMID: 10319725. OCLC 119963820. [dostęp 2008-02-10]. 
  66. ↑ Patrick A. Mason, Michael R. Murphy, Ronald C. Petersen, IEEE EMF Health & Safety Standards [dostęp 2020-04-13].
  67. ↑ 10.2 Regulations in the United States, [w:] RIADH W.Y. HABASH, ELECTROMAGNETIC FIELDS AND RADIATION. Human bioeffects and safety., [S.l.]: CRC PRESS, s. 271, ISBN 0-367-39654-8, OCLC 1111939956 [dostęp 2020-04-13].
  68. ↑ American National Standard Safety Levels With Respect to Human Exposure to Radio Frequency Electromagnetic Fields, 300 kHz to 100 GHz, 1 września 1982, DOI: 10.1109/ieeestd.1982.81021 [dostęp 2020-04-13].
  69. ↑ IEEE Standard for Safety Levels With Respect to Human Exposure to Radio Frequency Electromagnetic Fields, 3 kHz to 300 GHz, 27 kwietnia 1992, DOI: 10.1109/ieeestd.1992.101091 [dostęp 2020-04-13].
  70. ↑ RIADH W.Y. HABASH, ELECTROMAGNETIC FIELDS AND RADIATION. Human bioeffects and safety., [S.l.]: CRC PRESS, s. 272, ISBN 0-367-39654-8, OCLC 1111939956 [dostęp 2020-04-13].
  71. ↑ B. Blake Levitt: Electromagnetic Fields. San Diego: Harcourt Brace & Company, 1995.
  72. ↑ RF EMF GUIDELINES 2020, www.icnirp.org, marzec 2020 [dostęp 2020-04-13].
  73. ↑ International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection (ICNIRP)1, Guidelines for Limiting Exposure to Electromagnetic Fields (100 kHz to 300 GHz), „Health Physics”, 118 (5), 2020, strona 495 Table 5. Reference levels for exposure, averaged over 30 min and the whole body, DOI: 10.1097/HP.0000000000001210, ISSN 1538-5159, PMID: 32167495 [dostęp 2020-04-13].
  74. ↑ Wright v. Motorola, Inc. et al., No95-L-04929. infoventures.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-08)]..
  75. ↑ Christopher Newman, et al. v Motorola, Inc., et al., [1]. “Because no sufficiently reliable and relevant scientific evidence in support of either general or specific causation has been proffered by the plaintiffs, as explained below, the defendants’ motion will be granted and the plaintiffs’ motion will be denied.”.
  76. ↑ Electromagnetic Fields and Public Health – Cautionary Policies. [w:] World Health Organization Backgrounder [on-line]. World Health Organization, March 2000. [dostęp 2008-02-01].
  77. ↑ Peter M. Wiedemann i inni, The Impacts of Precautionary Measures and the Disclosure of Scientific Uncertainty on EMF Risk Perception and Trust, „Journal of Risk Research”, 9 (4), 2006, s. 361–372, DOI: 10.1080/13669870600802111.
  78. ↑ Information: Wie gefährlich sind Handystrahlen wirklich?. Pressbaum. [dostęp 2008-01-23]. (niem.).
  79. ↑ Téléphones mobiles. Santé et sécurité. Le ministère de la santé, de la jeunesse et des sports, 2008-01-02. [dostęp 2008-01-19]. (fr.). Lay article in English making comment at Jonathan M. Gitlin: France: Beware excessive cell phone use – despite lack of data. Ars Technica, 2008-01-03. [dostęp 2008-01-19].
  80. ↑ Precaution regarding electromagnetic fields. Federal Office for Radiation Protection, 2007-12-07. [dostęp 2008-01-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-02-01)].
  81. ↑ Exponering. Swedish Radiation Protection Authority, February 2006. [dostęp 2008-01-19]. (szw.).
  82. ↑ UK consumer group: Hands-free phone kits boost radiation exposure. [w:] cnn.com [on-line]. Cable News Network, 2000-11-02. [dostęp 2008-01-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-03-14)].
  83. ↑ Manning, MI and Gabriel, CHB, SAR tests on mobile phones used with and without personal hands-free kits, SARtest Report 0083 for the DTI, July 2000 (PDF) at http://www.gsmworld.com/documents/health/sartest_handsfreekits.pdf.
  84. ↑ Téléphonie mobile & santé, Report for l’Agence française de sécurité sanitaire environnementale (Afsse), June 2005 at http://www.afsse.fr/index.php?pageid=671&parentid=619#.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

GSM station (moon in background) Pozuelo-Spain.jpg
Autor: Pan Camel, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Stacja Bazowa GSM (z księżycem w tle). Pozuelo/Hiszpania,
English: GSM station (moon in background) Pozuelo/Spain