Wróbel żółtogardły

Wróbel żółtogardły
Gymnoris xanthocollis[1]
(Burton, 1838)
Ilustracja
Samiec sfotografowany w Nagpur, w Indiach
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

wróblowe

Podrząd

śpiewające

Rodzina

wróble

Rodzaj

Gymnoris

Gatunek

wróbel żółtogardły

Synonimy
  • Fringilla xanthocollis Burton, 1838
  • Petronia xanthocollis (Burton, 1838)
Podgatunki
  • G. x. transfuga Hartert, 1904
  • G. x. xanthocollis (Burton, 1838)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
Status iucn3.1 LC pl.svg

Wróbel żółtogardły[3] (Gymnoris xanthocollis) – gatunek małego ptaka z rodziny wróbli (Passeridae). Występuje od południowo-wschodniej Turcji po Indie i południowy Nepal. Częściowo wędrowny. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Taksonomia

Po raz pierwszy gatunek opisał Edward Burton. Wzmianka o tym ptaku ukazała się w A catalogue of the Collection of Mammalia and Birds in the Museum of the Army Medical Department, at Fort Pitt, Chatham w 1838. Zawierała jedynie nadaną przez Burtona nazwę Fringilla xanthocollis oraz miejsce odłowienia holotypu – północne Indie. Według autora nie był on pierwszy wspominając o tym gatunku i miał o nim wspomnieć już James Franklin w 1830[4] lub 1831. Nadał mu nazwę Fringilla flavicollis. Była ona już wcześniej użyta przez Gmelina w 1789, jednak odnosiła się do innego gatunku, łuszczyka czarnogardłego (Spiza americana). Nazwa użyta przez Burtona jest więc nomen novum dla nazwy użytej przez Franklina[5].

Obecnie (2021) wróbel żółtogardły umieszczany jest przez Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny w rodzaju Gymnoris[6]; przez innych systematyków bywa włączany do Petronia. G. xanthocollis tworzy nadgatunek z wróblem ubogim (G. pyrgita), niekiedy te dwa ptaki bywają uznawane za konspecyficzne[7]. Wyróżniono dwa podgatunki wróbla żółtogardłego – nominatywny oraz G. x. transfuga[7][6][5]. Drugi z nich został opisany przez Harterta w 1904; opis ukazał się w Die Vögel der paläarktischen Fauna systematische.... Holotyp pochodził z Beludżystanu i został odłowiony 2 marca 1901[8].

Podgatunki i zasięg występowania

IOC wyróżnia następujące podgatunki[6]:

  • G. x. transfuga Hartert, 1904 – południowo-wschodnia Turcja, południowo-wschodni Irak do południowo-zachodniego Afganistanu oraz południowego Pakistanu. Prawdopodobnie zamieszkuje również okolice Eufratu w jego syryjskim biegu[7].
  • G. x. xanthocollis (Burton, 1838) – wschodni Afganistan i północny Pakistan na wschód po większość Indii i południowy Nepal[7]

Częściowo wędrowny. Wędrujące ptaki stwierdzono w Kuwejcie, zimą – w Omanie; dwukrotnie zabłąkany osobnik został stwierdzony na Malcie (w listopadzie 1912 i w marcu 1971), raz w Izraelu (maj 1982), we wschodniej Arabii Saudyjskiej, w Bahrajnie i na Sri Lance (październik 1876). Ptaki z Turcji, Iraku, wschodniego Afganistanu i północno-zachodnich Indii migrują na południe, wschód lub południowy wschód, by zimować w Indiach[9].

Morfologia

Długość ciała wynosi 12,5–14 cm, masa ciała – 14–20 g[7]. Charakterystycznymi elementami upierzenia są: żółta plama na białym gardle, kasztanowa plama na ramieniu i podwójny pasek skrzydłowy; do tego rozpoznanie dorosłego samca w szacie godowej ułatwia ostro zakończony, czarny dziób. Samce w szacie spoczynkowej, samice oraz osobniki młodociane mają dziób jasnobrązowy[10].

Ptaki obojga płci są podobne, lecz możliwe do rozróżnienia. Głowa i wierzch ciała po kuper i pokrywy nadogonowe szare, jaśniejsze lub płowoszare w znoszonym upierzeniu. Ogon stosunkowo krótki, ciemnoszary, cienko obrzeżony płowo lub jasnoszaro. Pokrywy skrzydłowe mniejsze intensywnie brązowe lub kasztanowe u samca, brązowe lub szarobrązowe u samicy. Często te barwne pokrywy są zasłonięte przez barkówki. Pokrywy skrzydłowe średnie szarobrązowe u nasady, mają szerokie, białe zakończenia (u samicy płowe). Pokrywy skrzydłowe większe ciemnoszare, na końcu jaśniejsze i zwieńczone płową lub białawą plamką. Skrzydełko i pokrywy pierwszego rzędu ciemnobrązowe (wspomniane pokrywy jaśniejsze u nasady). Lotki ciemnobrązowe lub szarobrązowe; lotki II rzędu wyróżniają się jasnopłowymi lub szaropłowymi krawędziami. Kantarek i pasek oczny ciemnoszare; brew jedynie delikatnie zarysowana. Policzki i pokrywy uszne szare lub w kolorze grzbietu. Broda, gardło i jego boki brudnobiałe. W niższej części gardła znajduje się jaskrawożółta plama, u samicy mniejsza lub w ogóle niewystępująca. Pierś i boki pokrywa jasnoszary nalot. Brzuch, okolice kloaki i pokrywy podogonowe białe lub płowobiałe. Dziób stosunkowo długi i smukły, jak na wróbla. Nogi i stopy szare lub szarobrązowe[9].

Osobniki podgatunku G. x. transfuga cechuje bardziej piaskowoszare upierzenie niż u ptaków podgatunku nominatywnego; do tego cechuje je jaśniejsza kasztanowa plama na skrzydle i jaśniejsze końcówki pokryw skrzydłowych. Mają również jaśniejszy przód głowy z lepiej widoczną brwią. W terenie te różnice nie są jednak bardzo zauważalne[9].

Wymiary szczegółowe, w milimetrach[11]:

Długość dziobaD. skrzydłaD. ogonaD. skoku
3♂14–14,579,5–8546–5216,5–17,5
3♀14,5–1578–8043,5–5016,5–18,5

Ekologia i zachowanie

Dwa ptaki sfotografowane w indyjskim stanie Gudźarat

Środowiskiem życia wróbli żółtogardłych są otwarte tereny i niskie wzgórza z drzewami oraz zadrzewione doliny rzeczne. Zamieszkują również obszary upraw z porozrzucanymi drzewami lub żywopłotami, wsie oraz tereny zamieszkałe przez człowieka, jeśli są na nich ogrody[12]. Zasiedla różnorodne lasy i obszary zadrzewione – suche lasy, dżunglę, zakrzewienia, zagajniki, oazy, przebywa również na daktylowcach. Zwykle wróble żółtogardłe przebywają w parach lub małych grupach, poza sezonem lęgowym w stadach do 100 osobników. Niekiedy pojawia się w stadach mieszanych z wróblami zwyczajnymi (Passer domesticus) lub trznadlami czarnogłowymi (Emberiza melanocephala). Odpoczywa zbiorowo w żywopłotach i w gałęziach głogu[9].

Ptaki tego gatunku żerują na materii roślinnej, głównie ziarnach (również roślin uprawnych), do tego zjadają niewielkie jagody i nektar[12], o czym świadczy ubrudzone na żółto czoło. W sezonie lęgowym uzupełniają dietę owadami[12], takimi jak mrówki, ryjkowce i inne chrząszcze oraz gąsienice[9].

Lęgi

Na tereny lęgowe wróble żółtogardłe przybywają od marca do maja, odlatują od września (wyjątkowo sierpnia) do listopada[9]. Nie wiadomo, w jakim okresie gniazdują te ptaki w Europie (w Turcji). W Iraku lęgną się od końca kwietnia do końca czerwca[12], w Afganistanie od kwietnia do czerwca[7]. Według Harterta w Indiach okres lęgowy trwa od marca do lipca[8].

Gniazdo może mieć formę zarówno poduszeczki z włosia, piór i trawy, jak i niechlujnej masy suchej trawy, wełny i włosia, wyściełanej piórami; takie gniazdo zapełnia otwór, w którym zostało umieszczone. Zwykle znajduje się w osłoniętym miejscu, jak szczelina w drzewie, otwór w ścianie lub budynku albo stare gniazdo innego ptaka[12]. Gniazdo buduje samica[7]. W zniesieniu 3 lub 4 jaja[12][8] o wymiarach blisko 18 na 14 mm[8]. W ciągu roku ptaki te wyprowadzają dwa lęgi[7].

Status i zagrożenia

IUCN uznaje wróbla żółtogardłego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku (stan w 2016)[13]. Populacja w Europie w 2015, według BirdLife International, mogła liczyć od 500 do 2000 par[12][a]. Trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny[2][13].

Uwagi

  1. BirdLife International w swoich wyliczeniach zalicza do Europy całą Turcję, mimo że tylko niewielka część tego kraju leży na kontynencie europejskim.

Przypisy

  1. Gymnoris xanthocollis, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. a b Gymnoris xanthocollis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
  3. Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Passeridae Rafinesque, 1815 - wróble - Sparrows, snowfinches and allies (wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-03-09].
  4. Edward Burton: A catalogue of the collection of mammalia and birds in the museum of the Army Medical Department, at Fort Pitt, Chatham. 1838, s. 23.
  5. a b S.M.S. Gregory. Systematic notes on Asian birds. 57. The authorship of the generic name Gymnoris. „Zoologische Mededelingen”. 80, s. 185–188, 2006. 
  6. a b c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Old World sparrows, snowfinches, weavers. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-03-09]. (ang.).
  7. a b c d e f g h D. Summers-Smith, Chestnut-shouldered Bush-sparrow (Gymnoris xanthocollis), J. Hoyo i inni red., [w:] Handbook of the Birds of the World Alive [online], 2016 [zarchiwizowane z adresu 2016-03-27].
  8. a b c d Ernst Hartert: Die Vögel der paläarktischen Fauna systematische Übersicht der in Europa, Nord-Asien und der Mittelmeerregion vorkommenden Vögel. T. 1. 1904, s. 145.
  9. a b c d e f Peter Clement: Finches and Sparrows. Bloomsbury Publishing, 2010, s. 469–470, seria: Helm Identification Guides. ISBN 978-1-4081-3529-7.
  10. John Gooders: Ptaki Polski i Europy: Wydanie pierwsze. Warszawa: 2003, s. 290. ISBN 83-89181-51-7.
  11. Hugh Whistler. The Vernay Scientific Survey on the Eastern Ghats. part VI. „The Journal of the Bombay Natural History Society”. 36, s. 838, 1936. 
  12. a b c d e f g 2015 European Red List assessment: Petronia xanthocollis -- (Burton, 1838). BirdLife International. [dostęp 2016-04-10].
  13. a b Species factsheet: Gymnoris xanthocollis. BirdLife International, 2021. [dostęp 2021-03-09]. (ang.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Petronia xanthocollis.jpg
Autor: S. Shankar, Licencja: CC BY 2.5
Chestnut-shouldered Petronias (Petronia xanthocollis) in Gujarat, India, 2005
Another pose of Chestnut-shouldered Petronia, Nagpur by Dr. Tejinder Singh Rawal.jpg
Autor: Tsrawal, Licencja: CC BY-SA 3.0
Another pose of Chestnut-shouldered Petronia, Nagpur by Dr. Tejinder Singh Rawal