Wróbel cynamonowy

Wróbel cynamonowy
Passer cinnamomeus[1]
(Gould, 1836)
Ilustracja
Samiec
Ilustracja
Samica
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

wróblowe

Podrząd

śpiewające

Rodzina

wróble

Rodzaj

Passer

Gatunek

wróbel cynamonowy

Podgatunki
  • P. c. cinnamomeus (Gould, 1836)
  • P. c. intensior Rothschild, 1922
  • P. c. rutilans (Temminck, 1836)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
Status iucn3.1 LC pl.svg
Zasięg występowania
Mapa występowania

     w sezonie lęgowym

     występuje przez cały rok

     zimowiska

Wróbel cynamonowy[3] (Passer cinnamomeus) – gatunek ptaka z rodziny wróbli (Passeridae). Występuje w Himalajach, Azji Południowo-Wschodniej oraz Azji Wschodniej, zwykle na obszarach górskich. Nie jest zagrożony wyginięciem. Wróble cynamonowe zamieszkują świetliste lasy, szczególnie te rosnące na skrajach tarasów rolnych. Niekiedy zapuszczają się do miasteczek i wsi, w których ich występowanie uwarunkowane jest przez obecność innych gatunków wróbli lub jej brak. Ich pożywieniem są głównie nasiona oraz niewielkie jagody. Gniazda są luźną zbieraniną suchych traw i igliwia, umieszczaną w różnego rodzaju zagłębieniach. W zniesieniu jest od 4 do 6 jaj.

Długość ciała wynosi 14–15 cm, masa ciała – 13–23 g. W upierzeniu widoczny jest dymorfizm płciowy. U samca obszar od głowy po kuper ma barwę jaskrawocynamonową o czerwonym odcieniu. Górna część grzbietu intensywnie kreskowana. Policzki i boki szyi białawe. Obszar wokół oka czarny, sięga aż po dziób tworząc kantarek oddzielony od ciemienia wąską białą linią. Niewielki czarny śliniak ciągnie się od brody po górną część piersi, jednak nie rozszerza się na jej boki. Pozostałe części spodu ciała są jasnoszare. Pokrywy skrzydłowe mniejsze cynamonowoczerwone, występuje podwójny pasek skrzydłowy. Pozostała część skrzydła pokryta czarno-szarymi pasami. Ogon ciemnoszaro-czarno paskowany. Samica przypomina tę wróbla zwyczajnego (P. domesticus), lecz o bardziej jaskrawych wzorach w upierzeniu, z matowym cynamonowym nalotem w górnych częściach ciała. Bardzo wyraźnie widoczna jest u niej kremowa brew zachodząca na tył głowy. Barwa dzioba zmienna w zależności od pory roku. Tęczówka brązowa lub czerwonawobrązowa, nogi i stopy – różowawobrązowe, czerwonawobrązowe lub jasnobrązowe.

Taksonomia

Po raz pierwszy gatunek opisał John Gould w 1836. Holotyp pochodził z północno-zachodnich[4] Himalajów. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Pyrgita cinnamomea[5]. Obecnie (2019) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza wróbla cynamonowego w rodzaju Passer. Wyróżnia trzy podgatunki[6], podobnie jak autorzy HBW[4].

Dawniej wróbel cynamonowy klasyfikowany był pod nazwą Passer rutilans, jednak nazwa nadana przez Goulda ma pierwszeństwo[7]. Coenraad Jacob Temminck w 1836 (według daty druku) opisał go pod nazwą Fringilla rutilans[8] (w indeksie wydanym w 1839 błędnie odniósł się do tego gatunku jako Fringilla russata[9]). Epitet gatunkowy rutilans oznacza z łaciny „zaczerwieniony” (od rutilus – „kasztanowaty”, „czerwony”)[10]. Do opisu dołączona była tablica barwna opatrzona numerem 588, na której przedstawiony był również dzwoniec chiński (Chloris sinica). Według Temmincka holotyp pochodził z Japonii[8]. Nouveau recueil de planches coloriées d'oiseaux Temmincka prócz tomów ukazywało się również w zeszytach (fr. livraison). Tablica 588 była częścią zeszytu 99, który ukazał się 31 grudnia 1836[11]. John Gould przedstawił nowy gatunek na posiedzeniu Zoological Society of London (ZSL) 8 grudnia 1835[5], a relacjonujący to wolumin Proceedings of the ZSL wydany został 8 kwietnia 1836. Stąd nazwa Goulda opublikowana została 8 miesięcy wcześniej. Jako pierwszy P. rutilans i P. cinnamomeus połączył Ernst Hartert w 1904; wcześniej te dwa taksony uchodziły za bliskie, lecz odrębne gatunki[11]. Hartert błędnie ustalił daty wydania obydwu pozycji, przyznając pierwszeństwo Temminckowi (1829)[12]. Błąd sprostował w 2011 Jiří Mlíkovský[7].

Proponowany podgatunek P. c. batangensis (Cheng & Tan, 1963[13]) włączony został do P. c. intensior Rothschild, 1922[4]. Opisano również nieuznawane podgatunki, między innymi P. c. kikuchii (Kuroda, 1924[14]) i P. c. debilis (Hartert, 1904[12]); Hartert błędnie uznał zachodnie Himalaje wspomniane przez Goulda za Bhutan, nazywając nowy podgatunek rzekomo tam występujący[15].

W języku angielskim wróbel cynamonowy znany jest pod nazwami Russet Sparrow[4][6][16], Cinnamon Sparrow[15], Cinnamon Tree Sparrow[17].

Poniżej przedstawiono fragment drzewa filogenetycznego wybranych gatunków rodzaju Passer opracowanego przez Allende et al. (2001) w oparciu o metodę największej parsymonii[18]:





P. a. ammodendri



P. g. griseus




P. melanurus




P. luteus




P. c. rutilans


Podgatunki i zasięg występowania

BirdLife International szacuje zasięg występowania wróbla cynamonowego na 12,4 mln km²[16]. IOC wyróżnia następujące podgatunki[6]:

Morfologia

Długość ciała wynosi 14–15 cm, masa ciała 13–23 g[4]. Wymiary szczegółowe, bez uwzględniania podgatunków i liczby zbadanych okazów, podane w milimetrach przedstawia poniższa tabela[21].

PłećDługość skrzydłaDługość dzioba
od nasady w czaszce		Długość skokuDługość ogona
Samce68–8212–1417–2146–56
Samice60–7846–53

Dalszy opis dotyczy ptaków podgatunku nominatywnego, jeżeli nie wskazano inaczej. W upierzeniu widoczny dymorfizm płciowy. U samca obszar od głowy po kuper ma barwę jaskrawocynamonową o czerwonym odcieniu. Górna część grzbietu intensywnie kreskowana[15]. Długość kreskowanego obszaru zmienna, od 14,5 do 26 mm, w zależności od miejsca występowania[14]. Policzki i boki szyi białawe. Obszar wokół oka czarny, sięga aż po dziób tworząc kantarek oddzielony od ciemienia wąską białą linią. Niewielki czarny śliniak ciągnie się od brody po górną część piersi, jednak nie rozszerza się na jej boki. Pozostałe części spodu ciała są jasnoszare. Pokrywy skrzydłowe mniejsze cynamonowoczerwone, występuje podwójny pasek skrzydłowy, górny szerszy. Pozostała część skrzydła pokryta czarno-szarymi pasami. Ogon ciemnoszaro-czarno paskowany. Dziób czarny w sezonie lęgowym, poza nim w barwie rogowej. Samica przypomina tę wróbla zwyczajnego (P. domesticus), lecz o bardziej jaskrawych wzorach w upierzeniu, z matowym cynamonowym nalotem w górnych częściach ciała. Bardzo wyraźnie widoczna jest u niej kremowa brew zachodząca na tył głowy, gdzie obydwa z tych pasków niemal się stykają. Dziób ciemnobrązowy w sezonie lęgowym, poza nim o barwie rogu[15]. U osobników obojga płci tęczówka jest brązowa lub czerwonawobrązowa, a nogi i stopy – różowawobrązowe, czerwonawobrązowe lub jasnobrązowe[21]. Osobniki młodociane upierzone są podobnie do samic, lecz bardziej matowe[15].

U ptaków podgatunku nominatywnego w świeżym upierzeniu widoczny jest żółty nalot. U reprezentantów P. c. intensior jest on słabo zaznaczony, ponadto wyróżniają się ogólnie ciemniejszym upierzeniem[21].

Ekologia i zachowanie

W większej części zasięgu wróble cynamonowe występują w terenach górskich, choć położenie zasiedlanych przez nie terenów zmienia się wraz z szerokością geograficzną. Zamieszkują świetliste lasy, szczególnie te rosnące na skrajach tarasów rolnych, niekiedy zapuszczają się do miasteczek i wsi. Jeśli na danym terenie występują wróble zwyczajne (P. domesticus) lub mazurki (P. montanus), wróble cynamonowe trzymają się rzadziej zabudowanych części miast z przestrzennymi ogrodami. Gdy są jedynymi wróblami na danym obszarze, nie wymagają obecności drzew, trybem życia przypominają typowe miejskie wróble, w tym poprzez zbieranie z ulic rozsypanego ziarna czy odpadków[15]. W Nepalu występują w wioskach na wyżynach, w których wróble zwyczajne są nieobecne[19]. W północnej części zasięgu, na Sachalinie, wróble cynamonowe zasiedlają otwarte lasy i ich obrzeża, zwłaszcza na obszarach zalewowych. Na terenach zamieszkałych przez ludzi pojawiają się wyłącznie podczas migracji[15].

Zimą wróble cynamonowe przemieszczają się na niżej położone obszary na zboczach gór i nieopodal wybrzeży, gdzie żyją na otwartych uprawach i nadrzecznych terenach trawiastych. Zawsze przebywają w pobliżu drzew i krzewów, w których chowają się w razie jakiegokolwiek niepokoju. U przedstawicieli poszczególnych podgatunków zwyczaje związane z wędrówkami różnią się. U P. c. rutilans północne rubieże zasięgu (chińskie prowincje Shaanxi, Shanxi i Szantung, Japonia, Korea, Sachalin, Wyspy Kurylskie) są zamieszkiwane jedynie latem, południowe – zimą. Przedstawiciele P. c. intensior w większości prowadzą osiadły tryb życia, wędrówki mają charakter lokalny. Ptaki podgatunku nominatywnego zimą wędrują na południe, często tylko na odległość kilku kilometrów. Na tereny lęgowe wracają w okolicy marca[15].

Na północnych granicach zasięgu, leżących między równoleżnikami 49° i 38°N (między innymi na Sachalinie), wróble cynamonowe występują na poziomie morza. Na największych wysokościach – 4500 m n.p.m. – spotykane są na szerokości 28°N. W skrajnie południowej części zasięgu, na szerokości 20°N, wróble cynamonowe odnotowywane są na co najmniej 2500 m n.p.m.[15] W Himalajach stwierdzane głównie powyżej 1800 m n.p.m., zimą schodzą na wysokość 500–1000 m n.p.m.[4] (500–1500 m n.p.m. według innego źródła)[15]. W zachodnich Himalajach, od Czitralu po Shimla, gniazdują od 1800 do 2400 m n.p.m., w Kaszmirze – do 2700 m n.p.m., w południowo-wschodnim Tybecie – do 4200 m n.p.m.[21] W Nepalu przeważnie stwierdzane od 915 do 4270 m n.p.m. (ogółem od 75 do 4350 m n.p.m.)[19]. W Mjanmie występują na wysokości 1500–2000 m n.p.m., na Tajwanie – 500–1800 m n.p.m.[15] W Chinach gniazdują na wysokości od 100 m n.p.m. (Rezerwat przyrody Dongzhai, Henan) do 1600 m n.p.m. (Rezerwat przyrody Kuankuoshui, Kuejczou)[22]. W Japonii wróble cynamonowe odnotowywane były do 1400 m n.p.m.[23] (są to jednak stosunkowo stare informacje z lat 40. XX wieku).

W sezonie lęgowym wróble cynamonowe tworzą luźne kolonie, przez pozostałą część roku zbierają się w stada. Podczas jesiennych wędrówek mogą one osiągać spektakularne rozmiary, później rozpadają się na mniejsze grupy ptaków wędrujące na południe. Zimą stada wróbli cynamonowych raczej unikają ludzkich siedlisk. Żerują w zwartych grupach na ziemi. Spłoszone uciekają na pobliskie drzewa i wracają, gdy zagrożenie minie, tak jak to czynią wróble wielu innych gatunków. Podczas szukania pokarmu stado przesuwa się do przodu w schemacie polegającym na przelatywaniu poszczególnych osobników nad głowami tych przed nimi, by je „wyprzedzić”. W literaturze wróble cynamonowe opisywane są zarówno jako skryte, jak i niepłochliwe, często widywane na wyeksponowanych gałęziach czy drutach. Prawdopodobnie nie łączą się w grupy z innymi wróblami czy ogólnie ziarnojadami[15]. Blisko ⅓ (31,35%) czasu spędzają na pilnowaniu sytuacji w otoczeniu, ⅕ (22,12%) – na żerowaniu i szukaniu pokarmu[17].

Samica jedząca kwiat sakury

Pożywieniem są głównie nasiona oraz niewielkie jagody[4], między innymi berberysu (Berberis)[15], i owady[24][21]. Wróble cynamonowe jedzą również nasiona zbóż (ryżu i jęczmienia)[15]. U 7 osobników z Korei żołądki zawierały wyłącznie ziarna traw[25].

U rosyjskiej populacji (P. c. rutilans; Sachalin, Wyspy Kurylskie) pierzenie trwa od sierpnia do września[23].

Głos

Uwaga: głosy podano w transkrypcji anglojęzycznej, zgodnie ze źródłami.
Najpowszechniejszym głosem wróbli cynamonowych, używanym przez ptaki obydwu płci, jest monosylabiczne cheep lub chilp, miększe i bardziej melodyjne od podobnego głosu wróbli zwyczajnych. Często odzywają się nim samce w miejscach gniazdowania, gdzie przesiadują w wyeksponowanych miejscach pokroju nagich gałęzi drzew czy drutów. Zapisywane są również jako chweep i podobne do trylu cheep, zawsze monosylabiczne. Tego rodzaju dźwięki mogą zostać połączone w krótką pieśń – cheep chirrup cheeweep[15]. Ali i Ripley (1974) opisują również swee...swee podobne do głosu opocznika (Saxicoloides fulicatus), lecz nie wspominają, w jakich sytuacjach wróble cynamonowe tak się odzywają[21].

Summers-Smith (1990) stwierdził, że według wszystkich znanych mu obserwatorów wróbla cynamonowego wyróżnia jeden z najsłodszych i najbardziej melodyjnych głosów spośród wszystkich wróbli[15].

Lęgi

Okres lęgowy w Indiach trwa od kwietnia do sierpnia[21], w północnym Pakistanie (Bagh) – od kwietnia do września[17], w Nepalu – od maja do lipca[26], na Sachalinie – od maja do lipca[23] (informacje z lat 40. XX wieku), w Japonii (Hokkaido) – od początku maja do początku lipca[27]. Dwa lęgi w roku[4][21]. Wróble cynamonowe najczęściej zakładają gniazda w różnego rodzaju zagłębieniach, zarówno w dziuplach drzew jak i w skarpach, murach, budynkach (pod okapami dachów lub pod strzechą), w starych gniazdach jaskółek rudawych (Hirundo daurica) lub w puszkach elektroinstalacyjnych, typowym miejscu gniazdowania żyjących w miastach wróbli. Gniazdo budowane jest przez obydwa ptaki z pary, ma formę luźnej zbieraniny suchych traw[15] i igliwia[21]. Umieszczone jest od poniżej 1 do 10 m nad ziemią. Wyściółkę stanowią pióra[15] i sierść[21].

Zniesienie liczy 4–6 jaj[15]. Średnie wymiary 60 jaj (P. c. cinnamomeus): 18,9 na 13,9 mm[21]. Obydwa ptaki z pary biorą udział w wysiadywaniu i opiece nad młodymi[15]. Wysiadywanie rozpoczyna się od złożenia pierwszego jaja. Przy inkubacji prowadzonej w inkubatorze młode klują się po około 13 dniach[28]. Czas jej trwania w naturze był nieznany przynajmniej do 2009 roku[29]. Wróble cynamonowe zdają się nie rozpoznawać jaj ptaków innych gatunków, jednak rozpoznają obce pisklęta i wyrzucają je z gniazda lub głodzą na śmierć. W jednym przypadku zaakceptowały jednak pisklę mazurka[30]. Młode otrzymują niemal wyłącznie pokarm zwierzęcy – gąsienice, pędraki i latające owady, zarówno łapane w locie, jak i zbierane z liści[15]. Pisklęta badane na Hokkaido po wykluciu ważyły 1,7–2,6 g. Były w pełni opierzone w wieku od niecałych 14 do niecałych 17 dni od wyklucia. Dla osobników z poszczególnych lęgów podano średnią masę ciała od 17,75 do 19,5 g. Ogółem spadała ona wraz ze wzrostem liczby młodych w lęgu, a największą masę przy opierzeniu miały osobniki z małych lęgów odchowanych w izolowanym lesie[27]. W badaniu porównującym niektóre z parametrów związanych z rozrodem na nizinach i wyżynach w Chinach uzyskano wartość sukcesu lęgowego wynoszącą średnio 4,20 i 3,46 opierzonego młodego na gniazdo (ze średnią liczbą jaj wynoszącą odpowiednio 4,92 i 4,09). Na nizinach wróble cynamonowe miały przeciętnie większe zniesienia i więcej młodych dożywało opierzenia, zaś na wyżynach okres lęgowy trwał dłużej[22].

Pasożyty

W 1926 z wróbla cynamonowego opisano nowy gatunek wszoła głaszczkowego z rzędu Phthiraptera – Menacanthus subspinosus[31], później zsynonimizowany z Menacanthus eurysternus[32]. Wróble cynamonowe są podatne na zarażenie apikompleksami Isospora michaelbakeri drogą pokarmową, przynajmniej w warunkach laboratoryjnych; pierwotniaki te nie wywołały infekcji u innych badanych ptaków. Zarażone osobniki umarły w ciągu 96 godzin, wcześniej doświadczając osłabienia mięśni i letargu, ponadto stroszyły się. Sekcja wykazała znaczne powiększenie śledziony i wątroby[33].

Status i zagrożenia

IUCN uznaje wróbla cynamonowego za gatunek najmniejszej troski nieprzerwanie od 1988 (stan w 2019). BirdLife International określa trend liczebności populacji jako prawdopodobnie stabilny[16]. W 2009 na Tajwanie wróbel cynamonowy miał być rzadki, a jego liczebność – zmniejszać się[34]. Tego samego roku oceniono ten gatunek jako pospolity w zachodniej części zasięgu, a prawdopodobnie z malejącą liczebnością populacji we wschodniej części zasięgu[29].

Według wyników badań opublikowanych w 2017 w północnym Pakistanie (dystrykt Bagh, Azad Dżammu i Kaszmir) wróble cynamonowe są łapane przez lokalną ludność w celach spożywczych, dla trofeów i piór (wykorzystywanych do wypychania pościeli) oraz dla wykorzystania w medycynie ludowej, między innymi na porażenia, grypę, problemy ze stawami i gorączkę. Autorzy wspomnieli również, że lokalną ludność cieszy śpiew tych ptaków o poranku[17].

Przypisy

  1. ↑ Passer cinnamomeus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. ↑ Passer cinnamomeus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
  3. ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Passeridae Rafinesque, 1815 - wróble - Sparrows, snowfinches and allies (wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-03-07].
  4. ↑ a b c d e f g h i j k Summers-Smith, D.: Russet Sparrow (Passer cinnamomeus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-08-24].
  5. ↑ a b John Gould. Pyrgita cinnamomea. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 3, s. 186, 1836. 
  6. ↑ a b c Frank Gill & David Donsker: Old World sparrows, snowfinches, weavers. IOC World Bird List (v9.2), 22 czerwca 2019. [dostęp 2019-08-23].
  7. ↑ a b Mlíkovský J.. Correct name for the Asian Russet Sparrow. „Chinese Birds”. 2 (2), s. 109–110, 2011. DOI: 10.5122/cbirds.2011.0016. 
  8. ↑ a b Temminck, C.J.: Nouveau recueil de planches coloriées d'oiseaux. T. 3. 1838, s. Plate 588.
  9. ↑ R.W.R.J. Dekker & C. Quaisser, Type specimens of birds in the National Museum of Natural History, Leiden. Part 3, „NNM Technical Bulletin”, 9, Leiden 2006, s. 47 [dostęp 2019-09-01] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-16].
  10. ↑ James A. Jobling: Helm Dictionary of Scientific Bird Names. Christopher Helm Publishers Ltd, 2009, s. 344. ISBN 1-4081-2501-3.
  11. ↑ a b E.C. Dickinson, Systematic notes on Asian birds. 9.1 The “Nouveau recueil de planches coloriées” of Temminck & Laugier (1820-1839), „Zoologische Verhandelingen”, 335, 2001 [zarchiwizowane z adresu 2017-09-27].
  12. ↑ a b Ernst Hartert: Die Vögel der paläarktischen Fauna systematische Übersicht der in Europa, Nord-Asien und der Mittelmeerregion vorkommenden Vögel. T. 1. 1904, s. 161–162. (niem.).
  13. ↑ Cheng, Tan, Zhilan and Zhu. 四川西南 與雲南西北地區鳥類的分類研究 III. 雀形目’ [Classification of birds in southwest Sichuan and northwest Yunnan, III: Passerines]. „Acta zoologica sinica”. 15/2, s. 307, 1963. (chiń.). 
  14. ↑ a b Kuroda, N.. Description of three new races from Kurile Islands, Hokkaido, and Formosa. „Bulletin of the British Ornithologists' Club”. 45, s. 16, 1924. 
  15. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Denis Summers-Smith: The Sparrows. A study of the genus Passer. A&C Black [edycja cyfrowa: T & AD Poyser], 1988 [2010], s. 205–215. ISBN 978-1-4081-3823-6.
  16. ↑ a b c Russet Sparrow Passer cinnamomeus. BirdLife International. [dostęp 2019-08-24].
  17. ↑ a b c d Kiran, Assessment of behavior, diversity, ecology and interaction study of Cinnamon Tree Sparrow (''Passer rutilans'') in district Bagh-Pakistan, „Journal of Wildlife and Ecology”, 3, 1, 2017, s. 43–49 [dostęp 2019-09-01] [zarchiwizowane z adresu 2019-09-01].
  18. ↑ Allende LM i inni, The Old World sparrows (genus Passer) phylogeography and their relative abundance of nuclear mtDNA pseudogenes, „Journal of Molecular Evolution”, 2, 53, 2001, s. 144–154 [dostęp 2019-09-17] [zarchiwizowane z adresu 2016-09-14].
  19. ↑ a b c Richard Grimmett, Carol Inskipp, Tim Inskipp, Hem Sagar Baral: Birds of Nepal: Revised Edition. Bloomsbury Publishing, 2016, s. 332.
  20. ↑ Teresa Tomek, The birds of North Korea. Passeriformes, „Acta Zoologica Cracoviensia”, 1, 45, 2002, s. 164–165 [zarchiwizowane z adresu 2019-09-01].
  21. ↑ a b c d e f g h i j k Salim Ali & S. Dillon Ripley: Handbook of the Birds of India and Pakistan. T. 10. Flowerpeckers to Buntings. Oxford University Press, 1998, s. 78–80. ISBN 978-0195659436.
  22. ↑ a b Yang C, Liang W, Cai Y, Wu J, Shi S, Antonov A.. Variation in russet sparrow (Passer cinnamomeus) breeding biology in relation to small-scale altitudinal differences in China. „Zoological Science”. 29 (7), s. 419–422, 2012. DOI: 10.2108/zsj.29.419. 
  23. ↑ a b c Dementiew G.P. & Gładkow N.A. (red.): Птицы Советского Союза. T. 5. Воробьинообразные до Синицевых. Moskwa: Советская наука, 1954, s. 369–371. (ros.).
  24. ↑ Peter Clement: Finches and Sparrows. A&C Black, 2010, s. 450–451. ISBN 978-1-4081-3530-3.
  25. ↑ Chester M. Fennell, Stomach Analyses of Korean Birds, „Journal of the Yamashina Institute for Ornithology”, 3–4, 4, 1965, s. 182 [zarchiwizowane z adresu 2018-10-30].
  26. ↑ Tej Kumar Shrestha: Birds of Nepal: Field Ecology, Natural History and Conservation. Wyd. 2. Steven Simpson Books, 2001, s. 311.
  27. ↑ a b Hee-Young Chae. Variations in Fledging Body Weight and Wing Length of Russet Sparrow Passer rutilans in Two Different Habitats. „Japanese Journal of Ornithology”. 45 (4), s. 215–223, 1997. 
  28. ↑ Huo, J., Su, T., Niu, N., Yang, C., & Liang, W.. Last but not the least: effects of laying sequence on egg color variation and embryonic development of Russet Sparrow (Passer cinnamomeus). „Avian Research”. 9, s. 1–8, 2018. DOI: 10.1186/s40657-018-0113-x. 
  29. ↑ a b David A. Christie, Andrew Elliott, Josep del Hoyo (red.): Handbook of the Birds of the World. T. 14. Bush-shrikes to Old World Sparrows. Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 796. ISBN 978-84-96553-50-7.
  30. ↑ Huo J, Yang C, Su T, Liang W, Møller AP. Russet Sparrows spot alien chicks from their nests. „Avian Research”, s. 9–12, 2018. DOI: 10.1186/s40657-018-0104-y. 
  31. ↑ S. Uchida, Studies on amblycerous Mallophaga of Japan, „Journal of the College of Agriculture”, 1, 9, Tokio, s. 2 [zarchiwizowane z adresu 2019-02-07].
  32. ↑ Vince Smith / International Society of Phthirapterists, ''Menacanthus subspinosus'' Uchida, S. [Invalid], Phthiraptera.info [dostęp 2019-09-01] [zarchiwizowane z adresu 2019-09-01].
  33. ↑ Tung et al.. Study on the species-specificity of Isospora michaelbakeri by experimental infection. „Acta Veterinaria Hungarica”. 55 (1), s. 77–85, 2007. DOI: 10.1556/AVet.55.2007.1.8. 
  34. ↑ Mark Brazil: Birds of East Asia: China, Taiwan, Korea, Japan, and Russia. A&C Black, 2009, s. 446. ISBN 978-0-691-13926-5.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Passer rutilans (female).JPG
Autor: Alpsdake, Licencja: CC BY-SA 3.0
Russet Sparrow(Passer rutilans), female on tree, in Aichi prefecture, Japan.
Passer rutilans.JPG
Autor: Alpsdake, Licencja: CC BY-SA 3.0
Russet Sparrow(Passer rutilans), male on tree, in Aichi prefecture, Japan.
Passer rutilans (female eating Sakura s2).JPG
Autor: Alpsdake, Licencja: CC BY-SA 4.0
Russet Sparrow(Passer rutilans), female on Sakura(Ōkan-Zakura), in Aichi prefecture, Japan.
Russet range.png
Autor: Sabine's Sunbird, Licencja: CC BY-SA 3.0
Distribution of Russet Sparrow Passer rutilans. Based on Handbook of teh Birds of the World Volume 14 Pg 796. Used DEMIS World Map Server software with PD maps. Green - year round range, yellow - summer range blue - winter range