Wróbel palestyński

Wróbel palestyński

Passer moabiticus[1]
Tristram, 1864
Samiec
Samica
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	wróble
Rodzaj	Passer
Gatunek	wróbel palestyński
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
najmniejszej troski

Wróbel palestyński^[3] (Passer moabiticus) – gatunek małego ptaka z rodziny wróbli (Passeridae). Występuje w Turcji, Syrii, Iraku, Libanie, Izraelu, na Terytoriach Palestyńskich, w Jordanii, Egipcie północno-wschodnim, jak też w Iranie, Afganistanie i Pakistanie; od 1980 na Cyprze. Czasami jest spotykany w Grecji oraz we wszystkich krajach Zatoki Perskiej od Kuwejtu po Zjednoczone Emiraty Arabskie. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Taksonomia

Po raz pierwszy gatunek opisał Henry Baker Tristram; opis ukazał się w 1864 na łamach Proceedings of the Zoological Society of London. Holotyp pochodził z Palestyny. Autor zamieścił jedynie opis upierzenia i wymiary. Nadał nowemu gatunkowi nazwę Passer moabiticus^[4]. Obecnie (2021) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) podtrzymuje tę klasyfikację^[5]. Prawdopodobnie wróbel palestyński wyewoluował z jakiejś wczesnej populacji wróbli, które zostały uwięzione w obszarze wolnym od lodowców w dorzeczu Eufratu i Tygrysu podczas zlodowacenia plejstoceńskiego (15–25 tys. lat temu)^[6]. Sam gatunek odkryty został właśnie w 1864 przez H. M. Upchera^[a], na południowych rubieżach Morza Martwego (w języku angielskim ptak ten zwie się Dead Sea Sparrow). W 1961 została opisana kość przedszczękowa z jaskini Umm al-Katafa (Oumm-Qatafa) nieopodal Jerozolimy; jej wiek oszacowano na około 300 tys. lat p.n.e.; należała do wróbla palestyńskiego lub prekursora gatunku^[7].

IOC wyróżnia dwa podgatunki^[5], klasyfikacja nie jest jednak jasna. Przedstawiciele Passer (m.) yatii bywają wydzielani do osobnego gatunku – wróbla afgańskiego^[3] (Passer yatii), głównie ze względu na morfologię i izolację geograficzną. Proponowany podgatunek P. m. mesopotamicus (opisany z południowo-zachodniego Iranu) jest obecnie włączany do podgatunku nominatywnego^[5][6].

Podgatunki i zasięg występowania

IOC wyróżnia następujące podgatunki^[5]:

• P. m. moabiticus Tristram, 1864 – Cypr (od 1980, kiedy to znaleziono tam 2 gniazda^[7]), Izrael, zachodnia Jordania, południowa Turcja, północna Syria, Irak i południowo-zachodni Iran^[6]
• P. m. yatii Sharpe, 1888 – region Sistan na pograniczu wschodniego Iranu i południowo-zachodniego Afganistanu^[6]

Częściowo wędrowny^[8].

Morfologia

Długość ciała wynosi 11,5–13 cm^[9], masa ciała 14–20 g^[6]. Występuje dymorfizm płciowy w upierzeniu, przy czym samica wygląda jak samice wróbla domowego (Passer domesticus), jednak po bokach szyi ma żółte plamy. U samca wierzch głowy i kark popielate. Biała brew za okiem przechodzi w kolor cynamonowy; przez oko przebiega ciemny pasek. Kantarek ubarwiony jak wierzch głowy. Gardło zdobi mały, czarny śliniak, oddzielony od kantarka białym paskiem; po bokach szyi występują żółte plamy. Górna część grzbietu płowa, pokryta czarnymi paskami; niższa część grzbietu i kuper popielate. Pokrywy skrzydłowe kasztanowe, pozostałą jego część pokrywają czarno-brązowe pasy. Spód ciała jasnoszary, ciemniejszy na bokach; w sezonie lęgowym bardziej żółtawy dzięki ścieraniu się końcówek piór. Pokrywy podogonowe cynamonowobrązowe. Dziób czarny w sezonie lęgowym, poza tym o barwie rogowej. Młode są podobne do samic^[7].

Ekologia i zachowanie

Samiec

Środowiskiem życia wróbli palestyńskich są nadbrzeżne lub nadrzeczne zakrzewienia i zadrzewienia oraz półpustynie z systemem nawadniania^[6]. Odwiedzają m.in. tamaryszki, topole, miejscami szuwary. Przebywają w luźnych stadach, zimą niekiedy z wróblami domowymi lub śródziemnomorskimi (Passer hispaniolensis). Żerują na ziemi lub nisko w roślinności, głównie na nasionach traw, ciborowatych, krzewów – jak tamaryszki i sodówki. Zjadają również owady^[9]. Co nie jest typowe dla wróbli, występowanie wróbli palestyńskich nie jest uwarunkowane przez ludzkiego pochodzenia zabudowę, również mieszkaniową^[8].

Lęgi

Okres lęgowy trwa od marca do czerwca^[8][6], w ciągu roku do 3 lęgów^[6]. Na początku sezonu lęgowego samce odłączają się od stada i obejmują określone terytoria, zaznaczając je charakterystycznym wróblim głosem – czip czip. Główna struktura gniazda utworzona jest z martwych gałęzi. Po dobraniu się w parę, samiec z samicą wspólnie uzupełniają wyściółkę gniazda, jak puch roślinny, pióra i sierść. Gotowa, zadaszona struktura o jajowatym kształcie jest dość duża w porównaniu do samego ptaka, wysoka na 30–40 cm, długa na 20–35 cm i mająca masę od 0,2 do 1 kg. Wewnątrz gniazdo zorganizowane jest tak, by przez otwór wejściowy nie dało się zobaczyć jaj^[7]. Zwykle w zniesieniu jest ich od 3 do 5^[7][8], składane są przeważnie nad ranem w jednodniowych odstępach. Biologię rozrodu tych ptaków badano w Izraelu. Temperatura wahała się od 15 do 41 °C (w basenie Morza Martwego może przekroczyć nawet 45 °C), przeciętnie w ciągu dnia wynosiła 33,7 °C. Ptaki utrzymywały stałą temperaturę jaj 25–39 °C. Możliwe, że nie są one wysiadywanie w „klasyczny” sposób, na co wskazywałoby dość niesynchroniczne jak na wróblowe klucie się piskląt – może się rozciągnąć na dwa dni^[7].

Status i zagrożenia

IUCN uznaje wróbla palestyńskiego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2020); trend populacji zdaje się być spadkowy^[10]. W Europie^[b], według danych z 2015, BirdLife International lokalnie uznaje wróbla palestyńskiego za narażonego (VU, Vulnerable) ze względu na niewielką populację, której liczebność spada z powodu niszczenia środowiska i stosowania pestycydów^[8].

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).