Wróbel skalny

Wróbel skalny
	Petronia petronia
	(Linnaeus, 1766)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	wróble
Rodzaj	Petronia; Kaup, 1829
Gatunek	wróbel skalny
Synonimy
	Fringilla Petronia Linnaeus, 1766;
	Fringilla Petronia Linnaeus, 1766;
Podgatunki
	P. p. petronia (Linnaeus, 1766); P. p. barbara Erlanger, 1899; P. p. puteicola Festa, 1894; P. p. exigua (Hellmayr, 1902); P. p. kirhizica Sushkin, 1925; P. p. intermedia Hartert, 1901; P. p. brevirostris Taczanowski, 1874;
	P. p. petronia (Linnaeus, 1766); P. p. barbara Erlanger, 1899; P. p. puteicola Festa, 1894; P. p. exigua (Hellmayr, 1902); P. p. kirhizica Sushkin, 1925; P. p. intermedia Hartert, 1901; P. p. brevirostris Taczanowski, 1874;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski

Wróbel skalny^[5] (Petronia petronia) – gatunek małego ptaka z rodziny wróbli (Passeridae). Gniazduje od południowej Europy i północno-zachodniej Afryki po Azję Wschodnią. Dawniej również obserwowany w Polsce; w XIX wieku raz stwierdzono jego lęg^[6].

Systematyka

Jest to jedyny przedstawiciel rodzaju Petronia^[5]^[7]. Wyróżniono kilka podgatunków P. petronia^[7]:

P. p. petronia – Madera i Wyspy Kanaryjskie, południowa Europa do zachodniej Turcji.
P. p. barbara – północno-zachodnia Afryka.
P. p. puteicola – południowa Turcja do Jordanii.
P. p. exigua – środkowa Turcja do Kaukazu, północny Iran i północny Irak.
P. p. kirhizica – okolice Morza Kaspijskiego po Kirgistan. Niekiedy podgatunek włączany do P. p. intermedia ze względu na brak istotnych różnic między przedstawicielami podgatunków^[8].
P. p. intermedia – Iran i północny Afganistan do północno-zachodnich Chin.
P. p. brevirostris – południowe zbocza Ałtaju, północna i wschodnia Mongolia, południowo-wschodnie Zabajkale oraz północne i środkowe Chiny^[8].

Morfologia

Długość ciała: 14–15,5 cm, masa ciała: 26–39 g^[8], rozpiętość skrzydeł: 23–32 cm^[9]. Długość czaszki i dzioba u jednego osobnika: 32 i 15 mm^[10]. Wymiary szczegółowe u samców w mm (n – liczba zbadanych osobników)^[11]:

Podgatunek / miejsce występowania	n	D. skrzydła	D. ogona	D. dzioba
P. p. petronia / północne Włochy	8	93–100	48–54	14–16
P. p. exigua / Azerbejdżan	3	100,5–104	53–55	15–16
P. p. intermedia / zachodni Iran	12	99–105	50–57	15–18
P. p. intermedia / Kerman	10	101–108	52–57	14–16

Dorosłe osobniki podobne są do samicy wróbla zwyczajnego; przypominają również wróble krótkopalcowe i żółtogardłe. Cechami ułatwiającymi rozpoznanie są jasny pasek ciemieniowy, prążkowana głowa, żółta plama na gardle (słabo widoczna) i jasne plamy na ogonie. Osobnik dorosły z wierzchu jest prążkowany płowożółto i brązowo, zaś przy końcu jego ogona widać wyraźne, jasne cętki. Pokrywy uszne ciemne. Dziób jasny i krótki. Spód ciała pokrywają płowożółte kreski. Na podbródku jasna plama^[12].

Ekologia i zachowanie

Przeważnie wróble skalne zamieszkują otwarte tereny pozbawione drzew^[8], do tego pozbawione drzew zbocza, wyrobiska piasku i kamieniołomy; spotykany również w siedliskach ludzkich na ścianach budynków^[9]. Pożywieniem wróbli skalnych są głównie nasiona niewielkich roślin zielnych i traw, do tego niewielkie jagody, a w sezonie lęgowym również materia zwierzęca^[8].

Lęgi

Jaja z kolekcji muzealnej

Okres lęgowy trwa od marca do sierpnia. Wróbel skalny wyprowadza dwa lęgi^[8] lub jeden^[13]. Może gniazdować w luźnych koloniach lub osobno^[8]. U ptaków badanych na wysokości 3400 m n.p.m., na Wyżynie Tybetańskiej, stwierdzono kilka różnic względem populacji europejskich z względnie niskich lokalizacji (do 1800 m n.p.m.). W badanych populacjach rozrodczych z Europy stwierdzono kilka systemów rozrodczych; u ptaków z Wyżyny Tybetańskiej występowała wyłącznie monogamia i brak było oznak terytorializmu. Większość gniazd znajdowała się w szczelinach skalnych lub norach pseudosójeczek (Parus humilis). Okazało się, że przeciętne zniesienie liczyło 5,1 ± 0,9 jaj. Wysiadywanie (wyłącznie przez samicę) trwało jedynie 12,7 ± 0,8 dni. Pisklęta były karmione przez oboje rodziców przez 19,9 ± 0,7 dni. W 89% gniazd przynajmniej jedno pisklę dożyło opierzenia^[13].

Status i ochrona

IUCN uznaje wróbla skalnego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, wstępnie obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, zawiera się w przedziale 20–50 milionów dorosłych osobników, a jej trend uznawany jest za wzrostowy^[4].

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową^[14].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Petronia petronia, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
↑ Petronia, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] [dostęp 2016-03-27] (ang.).
↑ Common Rock-sparrow (Petronia petronia). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-23)]. (ang.).
↑ ^a ^b Petronia petronia, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
↑ ^a ^b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Passeridae Rafinesque, 1815 - wróble - Sparrows, snowfinches and allies (wersja: 2019-05-02). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-09-22].
↑ wróbel skalny. [w:] Encyklopedia Leśna [on-line]. Lasy Państwowe. [dostęp 2020-06-16].
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker: Old World sparrows, snowfinches & weavers. IOC World Bird List: Version 5.4. [dostęp 2015-12-05]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Summers-Smith, D.: Common Rock-sparrow (Petronia petronia). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (28 marca 2016)].
↑ ^a ^b Paul Sterry, Andrew Cleve, Andy Clements, Peter Godfellow: Ptaki Europy: przewodnik. Warszawa: Świat Książki, 2007, s. 380. ISBN 978-83-247-0818-5.
↑ 9. Czaszki. E. Ziarnojady. W: Roy Brown, John Ferguson, Michael Lawrence, David Lees: Tropy i ślady ptaków. MUZA SA, 2006, s. 290. ISBN 83-7319-860-1.
↑ Charles Vaurie. Notes on some Ploceidae from Western Asia. „American Museum Novitates”. 1406, s. 1–42, 1949.
↑ John Gooders: Ptaki Polski i Europy: Wydanie pierwsze. Warszawa: 2003, s. 290. ISBN 83-89181-51-7.
↑ ^a ^b Shaobin Li & Xin Lu. Breeding Biology of Rock Sparrows Petronia petronia in the Tibetan Plateau, with Special Reference to Life History Variation Across Altitudes. „Acta Ornithologica”. 47 (1), s. 19-25, 2012. DOI: 10.3161/000164512X653881.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Petronia petronia, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).

[itis2-2] Petronia, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] [dostęp 2016-03-27] (ang.).

[ibc-3] Common Rock-sparrow (Petronia petronia). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-23)]. (ang.).

[iucn-4] Petronia petronia, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).

[eko-5] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Passeridae Rafinesque, 1815 - wróble - Sparrows, snowfinches and allies (wersja: 2019-05-02). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-09-22].

[el-6] wróbel skalny. [w:] Encyklopedia Leśna [on-line]. Lasy Państwowe. [dostęp 2020-06-16].

[ioc-7] F. Gill, D. Donsker: Old World sparrows, snowfinches & weavers. IOC World Bird List: Version 5.4. [dostęp 2015-12-05]. (ang.).

[hbwa-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Summers-Smith, D.: Common Rock-sparrow (Petronia petronia). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (28 marca 2016)].

[peprze-9] Paul Sterry, Andrew Cleve, Andy Clements, Peter Godfellow: Ptaki Europy: przewodnik. Warszawa: Świat Książki, 2007, s. 380. ISBN 978-83-247-0818-5.

[tropy-10] 9. Czaszki. E. Ziarnojady. W: Roy Brown, John Ferguson, Michael Lawrence, David Lees: Tropy i ślady ptaków. MUZA SA, 2006, s. 290. ISBN 83-7319-860-1.

[ammusnov-11] Charles Vaurie. Notes on some Ploceidae from Western Asia. „American Museum Novitates”. 1406, s. 1–42, 1949.

[jg-12] John Gooders: Ptaki Polski i Europy: Wydanie pierwsze. Warszawa: 2003, s. 290. ISBN 83-89181-51-7.

[tib-13] Shaobin Li & Xin Lu. Breeding Biology of Rock Sparrows Petronia petronia in the Tibetan Plateau, with Special Reference to Life History Variation Across Altitudes. „Acta Ornithologica”. 47 (1), s. 19-25, 2012. DOI: 10.3161/000164512X653881.

[14] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne