Wróg u bram

Wróg u bram (ang. Enemy at the Gates, fr. Stalingrad) – film wojenny z 2001 roku w reż. Jeana-Jacques’a Annauda, opowiadający o fikcyjnym pojedynku snajperskim Wasilija Zajcewa z niemieckim strzelcem wyborowym podczas bitwy stalingradzkiej w 1942 roku.

Fabuła

Młody Wasilij Zajcew uczy się strzelać z karabinu myśliwskiego od swojego dziadka na Uralu. Po pierwszej scenie akcja przesuwa się od razu do 1942 roku. Zajcew jest teraz żołnierzem Armii Czerwonej i uczestniczy w bitwie o Stalingrad. Po ciężkiej przeprawie przez Wołgę zostaje zmuszony przez oddziały zaporowe NKWD do samobójczego ataku bez broni na niemieckie pozycje i ledwo przeżywa szarżę, która rozbija się o umocnienia Wehrmachtu.

Później w tej samej okolicy pocisk czołgowy uderza w jadący szybko samochód. Kierujący nim sowiecki politruk, starszy lejtnant Daniłow, ukrywa się przed wzrokiem przeciwnika wśród licznych ciał leżących w fontannie Barmalej, przypadkowo obok Zajcewa. Ten po ocknięciu się podnosi z ziemi karabin zabitego żołnierza i wykorzystuje swoje umiejętności strzeleckie, aby zabić kilku niemieckich żołnierzy w pobliżu i zapewnić sobie oraz Daniłowowi bezpieczną ucieczkę.

Komisarz Frontu Stalingradzkiego Nikita Chruszczow przybywa do Stalingradu, aby koordynować obronę miasta i żąda od swoich podwładnych pomysłów na poprawę morale czerwonoarmistów. Daniłow sugeruje, że ludzie potrzebują „przykładu do naśladowania” i kogoś, kto da im nadzieję. Kiedy Chruszczow pyta, czy zna takich ludzi, Daniłow poleca Zajcewa. Wkrótce potem politruk zaczyna publikować w dzienniku „Krasnaja zwiezda” opowieści o wyczynach młodego snajpera, które przedstawiają go jako bohatera narodowego i ikonę propagandy. Zajcew zostaje przeniesiony do dywizji snajperskiej i zaprzyjaźnia się z Daniłowem. Obaj są przy tym zainteresowani Tanią Czernową, mieszkanką Stalingradu, która na ochotnika wstąpiła do lokalnej milicji. W obawie o jej bezpieczeństwo, Daniłow wysyła ją do jednostki dekryptologów z daleka od pola bitwy, rzekomo po to, aby wykorzystać jej znajomość języka niemieckiego w tłumaczeniu przechwyconych meldunków nieprzyjaciela.

Ponieważ sowieccy snajperzy zbierają coraz większe żniwo wśród niemieckich żołnierzy, major Erwin König, znany strzelec wyborowy i szef niemieckiej szkoły snajperskiej w Zossen zostaje wysłany do Stalingradu, aby zabić Zajcewa i w ten sposób zniszczyć radzieckie morale. Tuż po przybyciu zwabia Zajcewa w pułapkę i uśmierca dwóch innych snajperów, lecz głównemu bohaterowi udaje się uciec. Kiedy dowództwo Armii Czerwonej dowiaduje się o misji Königa, wysyła jego byłego ucznia, Kulikowa, aby pomógł Zajcewowi go zlikwidować. König jednak wmanewrowuje Kulikowa i zabija go w biegu, co głęboko wstrząsa Zajcewem. Chruszczow naciska na Daniłowa, aby ten znalazł sposób na zneutralizowanie Königa, bo obecność skutecznego, niemieckiego strzelca wyborowego w mieście wywiera zły wpływ na psychikę sowieckich snajperów.

Sasza Filippow, młody chłopak i sąsiad Tani, którego dziewczyna zna od dzieciństwa, zgłasza się na ochotnika do działania jako podwójny agent, dzięki czemu będzie mógł przekazywać Königowi fałszywe informacje o miejscu pobytu Zajcewa, dając w ten sposób szansę na zorganizowanie zasadzki na majora. Zajcew wciąga Königa w pułapkę i udaje mu się go zranić, ale podczas drugiej próby zamachu zasypia po wielu nieprzespanych nocach, a jego dziennik snajperski zostaje skradziony przez wrogiego żołnierza. Niemieckie dowództwo traktuje dziennik jako dowód śmierci Zajcewa i planuje odesłać Königa do domu, lecz ten nie wierzy w to, aby ktokolwiek inny mógłby go zabić. Generał Friedrich Paulus, dowódca niemieckiej 6 Armii, zabiera nieśmiertelniki majora, aby uniemożliwić radzieckiej propagandzie wykorzystanie jego śmierci w przypadku zwycięstwa Zajcewa. König oddaje także generałowi Krzyż Zasługi Wojennej, pośmiertnie przyznany synowi niemieckiego snajpera, który jako porucznik 116 Dywizji Piechoty zginął w pierwszych dniach bitwy o Stalingrad. König nabiera podejrzeń co do roli Saszy i mówi mu, gdzie będzie przebywał, uważając, że chłopiec przekaże to Zajcewowi. W międzyczasie Tania i Zajcew zakochują się w sobie i uprawiają seks w sowieckich barakach. Zazdrosny Daniłow dyskredytuje Zajcewa w liście do swoich przełożonych.

König dostrzega Tanię i Zajcewa czekających na niego w następnym miejscu zasadzki, co potwierdza jego podejrzenia co do Saszy. Dlatego zabija chłopca, wieszając go na słupie, a Tania początkowo obwinia o jego śmierć Zajcewa. Główny bohater przysięga zabić Königa i pomścić Saszę. Wysyła Tanię i Daniłowa, aby ewakuowali matkę Saszy z miasta, lecz Tania zostaje ranna odłamkami pocisku w drodze do łodzi ewakuacyjnej. Myśląc, że dziewczyna nie żyje, Daniłow żałuje swojej zazdrości o nią i popada w zwątpienie co do sprawy komunistycznej, w którą wierzył. Znajdując Zajcewa czekającego w zasadzce na Königa, Daniłow celowo ujawnia się, aby sprowokować Niemca do oddania strzału w jego stronę i ujawnienia w ten sposób swojej pozycji, poświęcając przy tym własne życie. König, myśląc, że zabił Zajcewa, idzie przeszukać jego ciało, lecz zbyt późno zdaje sobie sprawę z tego, że wpadł w pułapkę i jest na celowniku swojego przeciwnika. Akceptując nieuchronną śmierć, König zdejmuje czapkę i zwraca się w stronę Zajcewa, który strzela mu prosto w czoło. Dwa miesiące później, po zniszczeniu wojsk niemieckich w Stalingradzie, Zajcew odnajduje Tanię w szpitalu polowym.

Obsada

• Jude Law – Wasilij Zajcew
  • Alexander Schwan – Wasilij Zajcew w dzieciństwie
• Joseph Fiennes – komisarz Daniłow
• Rachel Weisz – Tania Czernowa
• Bob Hoskins – Nikita Chruszczow
• Ed Harris – major Erwin König
• Ron Perlman – Kulikow
• Eva Mattes – pani Filippowa
• Gabriel Thomson – Sasza Filippow
• Matthias Habich – generał Friedrich Paulus
• Sophie Rois – Ludmiła
• Iwan Szwedow – Wołodia
• Mario Bandi – Anton
• Giennadij Wengerow – starszyna
• Michaił Matwiejew – pradziadek
• Clemens Schick – Voigt
• Hans Martin Stier – generał Prudius
• Gennadi Vengerov – Kusznir
• Robert Stadlober – zwiadowca
• Holger Handtke – Baumann
• Werner Daehn – Anosow
• Birol Ünel – Kuklin
• Valentin Platareanu – gen. Arthur Schmidt
• Tom Wlaschiha – żołnierz

Niezgodności historyczne

Mimo, że film przedstawia historię prawdziwej bitwy, a jego główny bohater to postać historyczna, duża część fabuły jest fikcyjna lub nietrzymająca się realiów historycznych^[1]. Fikcją filmową jest sama główna oś fabularna, czyli pojedynek snajperski Zajcewa z Königiem, który najprawdopodobniej nigdy nie miał miejsca. Nie ma żadnych historycznych dowodów na to, że Zajcew pojedynkował się z niemieckim snajperem w czasie bitwy o Stalingrad, ponadto ani jeden niemiecki dokument wojskowy z tamtych czasów nie wspomina o oficerze nazwiskiem König, stąd jest on prawdopodobnie postacią fikcyjną^[2]. W ostatnim dialogu z generałem Paulusem König mówi o swoim synu, poległym na początku bitwy jako żołnierz 116 Dywizji Piechoty. W rzeczywistości taka jednostka nie tylko nie walczyła w Stalingradzie, ale Niemcy nie mieli nawet dywizji o tym numerze^[3].

Zajcewa ukazano w filmie jako zabłąkanego na polu bitwy poborowego, wziętego do Armii Czerwonej w 1942 roku. W rzeczywistości był on zawodowym żołnierzem, od 1937 roku służącym we Flocie Oceanu Spokojnego, natomiast w 1942 roku uzyskał przeniesienie do wojsk lądowych na własną prośbę, w stopniu starszego chorążego^[4]. Sasza Filippow, który w chwili śmierci w Stalingradzie miał 17 lat, w filmie jest 12-latkiem^[5]. Prawdopodobnie fikcyjny pojedynek dwójki snajperów ukazano jako kluczowy dla wyniku bitwy stalingradzkiej, w której starły się milionowe armie. Dzieło Annauda nie porusza też tematu jednej z najważniejszych przyczyn klęski Niemców, czyli surowej, rosyjskiej zimy. Kontrowersje wzbudziło także ukazanie sposobu użycia przez sowieckie NKWD oddziałów zaporowych. Po premierze w Rosji film wywołał protesty weteranów II wojny światowej i niektórych deputowanych do Dumy Państwowej, którzy domagali się jego zakazania jako fałszującego historię^[6][7].

Przypisy

Bibliografia

• Wróg u bram w bazie IMDb (ang.)
• Wróg u bram w bazie Filmweb
• Film w serwisie Onet.pl
• Film w serwisie Gazeta.pl

Filmy w reżyserii Jeana-Jacques’a Annauda

1970-79	Czarne i białe w kolorze (1976) Coup de tête (1979)
1980-89	Walka o ogień (1981) Imię róży (1986) Niedźwiadek (1988)
1990-99	Kochanek (1992) Skrzydła odwagi (1995) Siedem lat w Tybecie (1997)
2000-09	Wróg u bram (2001) Dwaj bracia (2004) Minorrr (2007) Czarne złoto (2011) Wolf Totem (2015)

(c) Claude Truong-Ngoc / Wikimedia Commons - cc-by-sa-3.0