Wroniec widlasty

Wroniec widlasty
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadatelomowe
Gromadanaczyniowe
Klasawidłaki
Rządwidłakowce
Rodzinawidłakowate
Rodzajwroniec
Gatunekwroniec widlasty
Nazwa systematyczna
Huperzia selago (L.) Bernh. ex Schrank.
Hort. reg. monac. sem. 3. 1829[3]
Synonimy
  • Lycopodium selago L.

Wroniec widlasty, widłak wroniec (Huperzia selago) – gatunek rośliny zaliczany do rodziny widłakowatych (Lycopodiaceae). Występuje na rozległych obszarach Europy, Ameryki Północnej oraz w Japonii[3]. W Polsce częściej w górach, na niżu rzadki.

Pędy z zarodniami

Morfologia

Łodyga
Wzniesiona, widlasto rozgałęziająca się, rozgałęzienia równej wysokości.
Liście
Równowąskolancetowate, ostro zakończone, całobrzegie lub drobno piłkowane, bez włosków. Długość 4–8 mm, ustawione skrętolegle w 8 szeregach na pędach i zwykle odstające od nich.
Zarodnie
Nie wytwarza kłosa zarodnionośnego. Zarodnie powstają w kątach liści zarodnionośnych, tzw. sporofili. Są one bardzo podobne do liści płonnych. Zarodnie mają nerkowaty kształt i po dojrzeniu pękają od góry, wysypując zarodniki[4].

Biologia i ekologia

Rozwój
Bylina, chamefit. Zarodniki dojrzewają od lipca do września. Zawierają łatwopalne olejki eteryczne. Przedrośle współżyje z określonym gatunkiem grzyba. Niekiedy rozmnaża się również wegetatywnie za pomocą rozmnóżek.
Siedlisko
W górach rośnie wśród skał, na wolnych miejscach wśród kosodrzewiny, na halach, na niżu w cienistych lasach[5]. W Tatrach występuje od regla dolnego aż po najwyższe szczyty Tatr, w Sudetach sięga po 1590 m n.p.m.[6] Częściej występuje na podłożu bezwapiennym.
Fitosocjologia
Gatunek wyróżniający dla związku (All.) Vaccinio-Piceion, Ass. Polysticho-Piceetum[7].
Cechy fitochemiczne
Roślina trująca. Cała roślina ma własności trujące. Zawiera trujące alkaloidy: annotynę, likopodynę.
Genetyka
Liczba chromosomów 2n=264[5].

Zagrożenia i ochrona

Gatunek był objęty w Polsce ochroną ścisłą w latach 1946–2014[8]. W rozporządzeniach do 1983 roku włącznie zaliczano go do rodzaju widłak (Lycopodium), podobnie jak wszystkich innych polskich przedstawicieli rodziny widłakowatych (Lycopodiaceae)[9]. Od 2014 roku podlega częściowej ochronie gatunkowej[10]. Umieszczony został na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006)[11] w grupie gatunków narażonych na wyginięcie na izolowanych stanowiskach, poza głównym obszarem występowania (kategoria zagrożenia: [V]). W wydaniu z 2016 roku otrzymał kategorię NT (bliski zagrożenia)[12]. W górach nie jest zagrożony, większa część jego stanowisk znajduje się w górskich parkach narodowych, jedynie niektóre jego stanowiska na niżu są zagrożone w wyniku eksploatacji lasu[6].

Nazewnictwo i zastosowanie

Widłak wroniec był wymieniony przez polskiego botanika i lekarza z XVI wieku – Marcina z Urzędowa w Herbarzu Polskim, wydanym w Krakowie w 1595 roku, pod nazwą „Spica sarmatica – wroniec”.

Szymon Syreniusz, który pisał swój Zielnik pod koniec XVI i na początku XVII wieku (Kraków, 1613), także wymienił wrońca. Jako nazwy Lycopodium selago podaje: „widłak, widłaczek, wroniec, Spica sarmatica, Muscus corniculatus, Muscus bifurcatus”. Wroniec był zalecany przez Syreniusza jako silnie działający środek wymiotny. Syreniusz pisał: „…gdzieby go kto, truciznę w sobie maiąc, nie zrzucił, ten jest śmiertelny y żadnym sposobem poratowany być nie może”.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
  2. ↑ The Pteridophyte Phylogeny Group. A community-derived classification for extant lycophytes and ferns. „Journal of Systematics and Evolution”. 54 (6), s. 563–603, 2016. DOI: 10.1111/jse.12229. 
  3. ↑ a b Taxon: Huperzia selago (ang.). USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network – (GRIN). [dostęp 2010-05-08].
  4. ↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
  5. ↑ a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  6. ↑ a b Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
  7. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  8. ↑ Rozporządzenie Ministra Oświaty z dnia 29 sierpnia 1946 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa i Reform Rolnych i z Ministrem Leśnictwa w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1946 r. nr 70, poz. 384).
  9. ↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński, Bogumił Pawłowski: Rośliny polskie : opisy i klucze do oznaczania wszystkich gatunków roślin naczyniowych rosnących w Polsce bądź dziko, bądź też zdziczałych lub częściej hodowanych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988.
  10. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. nr 0, poz. 1409).
  11. ↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
  12. ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Huperzia selago 240906b.jpg
Autor: Bernd Haynold, Licencja: CC BY 2.5
Huperzia selago, Virngrund, Germany