Wrotycz pospolity

Wrotycz pospolity

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	wrotycz
Gatunek	wrotycz pospolity
Nazwa systematyczna
Tanacetum vulgare L. Sp. pl. 2:844. 1753
Synonimy
Chrysanthemum vulgare (L.) Bernh. Tanacetum boreale Fisch. ex DC.[3]

Pokrój

Wrotycz pospolity (Tanacetum vulgare L.) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych. Występuje w całej Europie i na obszarach Azji o umiarkowanym klimacie^[3]. Rozprzestrzenił się także gdzieniegdzie poza tym obszarem^[3]. W Polsce jest gatunkiem pospolitym.

Morfologia

Pokrój

Rozrasta się w duże kępy przy pomocy krótkich kłączy. Cała roślina wydziela silną woń, przypominającą nieco zapach kamfory, co dla wielu osób jest odstręczające.

Łodyga

Sztywna, do 1.5 m wysokości o czterokanciastym przekroju.

Liście

Duże, pierzastosieczne, dolne pierzastowcinane, górne wcinanopiłkowane, skrętoległe.

Kwiaty

Baldachokształtny (podbaldach), składający się ze spłaszczonych koszyczków, w których znajdują się brzeżne kwiaty wyłącznie żeńskie, pomarańczowożółte, rurkowe jednostronnie ścięte, wewnętrzne, rurkowate, obupłciowe, nieco jaśniejsze. Kielich w postaci błoniastego rąbka.

Owoc

Pięciożeberkowa niełupka.

• 

  Kwiatostany złożone

• 

  Koszyczki kwiatowe
• 

  Owoce
• 

  Liść

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Występuje pospolicie przy drogach, na miedzach. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Artemisio-Tanacetetum^[4]. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Cała roślina jest toksyczna^[5]. W wyniku przekrwienia narządów może spowodować poronienie^[6]. Ziele rośliny jest trujące dla bydła^[7].

Zastosowanie

• Roślina lecznicza.
  • Surowiec zielarski: Kwiat wrotyczu (Flos Athannasiae, Flos Cinnae), ziele wrotyczu (Herba Tanaceti), olejek wrotyczowy (Oleum Tanateci). Kwiaty wrotyczu zawierają od 1 do 1,5% olejku, którego głównymi składnikami są tujon, izotujon, kamfora, borneol oraz gorzki lakton – tanacetyna i flawonidy: akacetyna i luteolina.
  • Działanie: Roślina była stosowana dawniej do spędzania płodu^[8], leczenia histerii, do pobudzania menstruacji oraz przy stłuczeniach, zwichnięciach, reumatyzmie i chorobach skóry^[5], takich jak świerzb, wszawica i nużyca^[9], np. jako domieszka do leków zewnętrznego stosowania we wszawicy głowowej i łonowej (alkoholowy wyciąg o nazwie Artemisol)^[6]. Używa się jej też do zwalczania robaków obłych w układzie pokarmowym, jednak ze względu na obecność tujonu większa ilość ma działanie trujące dla człowieka^[6]. Tujon podrażnia błony śluzowe przewodu pokarmowego, więc preparaty z wrotyczu nie powinny być stosowane doustnie w przypadku stanów zapalnych żołądka i jelit oraz u kobiet w ciąży^[10]. Składniki ekstraktu z wrotyczu (takie jak polisacharydy i partenolid) stymulują układ immunologiczny^[11] i w warunkach laboratoryjnych testowano ich skuteczność w leczeniu np. opryszczki^[12].
• Sztuka kulinarna: choć jest trujący, w średniowieczu wrotycz był stosowany jako przyprawa^[6]. Np. jego młodych pączków używano zamiast kaparów, a koszyczki kwiatowe zapiekano w cieście^[6]. Obecnie już nie jest używany w kuchni.
• Zapach wrotyczu, przypominający zapach kamfory, skutecznie odstrasza owady^[6]. Z tego też względu jest używany jako repelent do odstraszania much, mrówek i moli^[5][6], również komarów i kleszczy^[13].
• Odwar z ziela nadaje się do ekologicznego zwalczania stonki ziemniaczanej^[6] i mszyc.
• Roślina ozdobna uprawiana w ogrodach na rabatach. Szczególnie nadaje się na suche bukiety^[6]. Oprócz typowej formy uprawiane są odmiany ozdobne, np. 'De Candolle' o podwójnie pierzastodzielnych liściach.

Uprawa

Roślina łatwa w uprawie, w Polsce całkowicie mrozoodporna (strefy mrozoodporności 4-10)^[5]. Jest ekspansywna i rozrasta się nieograniczenie, z tego też względu należy w ogrodzie kontrolować jej rozwój. Nie ma specjalnych wymagań, ale preferuje słoneczne stanowiska i przepuszczalne, suche gleby^[5]. Najłatwiej rozmnażać ją przez podział bardzo wczesną wiosną, można też przez wysiew nasion wczesną wiosną.

Obecność w kulturze

• W Bretanii napój z wrotycza pospolitego pito dawniej w Poniedziałek Wielkanocny. Uważano, że niezachowanie tego zwyczaju powodowało, iż cały rok był pełen demonów, czarów i chorób^[6].
• Często jego zasuszone ziele noszono w modlitewniku do kościoła (podobno zapobiegał zaśnięciu podczas nudnego kazania)^[6].
• Poczta Polska wyemitowała 5 września 1967 r. znaczek pocztowy przedstawiający wrotycz pospolity o nominale 1,15 zł, w serii Kwiaty polne. Autorem projektu znaczka był Tadeusz Michaluk. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 r. Wrotycz pospolity pojawił się też na pierwszym znaczku tej serii o nominale 20 gr, w bukiecie kwiatów polnych^[14].

Przypisy