System polityczny


System polityczny – ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup społecznych (formalnych i nieformalnych), uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między nimi.

Termin pojawił się w literaturze w roku 1953, w pracy Davida Eastona pod tym samym tytułem, zastępując używany do tej pory „system rządów”. Wcześniej występuje w piśmiennictwie polskim XIX wieku.

Główne elementy systemu politycznego

  • Społeczność, której byt jest współzależny, składająca się z grup o interesach zbieżnych i sprzecznych,
  • Organizacje artykułujące i reprezentujące interesy tych grup poprzez zdobywanie i sprawowanie władzy państwowej bądź wywieranie na nią wpływu,
  • Instytucje władzy państwowej, posiadające pozycję monopolistyczną w uzgadnianiu interesów zarówno sposobami perswazji, jak przymusu i przemocy,
  • Formalne i zwyczajowe normy regulujące wzajemne relacje i funkcjonowanie wszystkich części składowych systemu,
  • Ideologie i strategie polityczne, stanowiące oprogramowanie ukierunkowujące działalność systemów państwowych i partyjnych,
  • Instytucje i organizacje międzynarodowe do których są afiliowane państwa i partie polityczne, których rola wzrasta w warunkach integracji kontynentalnych i globalizacji.

Typologia ujęć teoretycznych

W politologii najczęściej podaje się trzy rodzaje systemów politycznych:

Koncepcja systemowo-funkcjonalna

W tym ujęciu żadna część układu politycznego nie może istnieć bez innej, łączą je funkcjonalne zależności. Życie polityczne to system powiązanych czynności.

System polityczny jest częścią systemu społecznego obejmującego całe społeczeństwo, obejmuje trzy elementy:

Najważniejsze składniki działania politycznego to:

  • wejście (input) – czyli żądanie wysunięte ze strony społeczności w stronę rządzących. Jest to wykładnia oczekiwań społecznych.
  • proces wewnątrz systemowego przetwarzania (conversion) – pozyskanie poparcia dla żądania oraz następnie proces przetwarzania go w decyzję.
  • wyjście (output) – ujawnienie decyzji
  • sprzężenie zwrotne – przechodzi przez otoczenie- element porozumiewania się
  • otoczenie – otoczenie wewnętrzne to społeczeństwo tworzy system polityczny. Otoczenie zewnętrzne to systemy międzynarodowe

Przedstawicielami tego nurtu są: David Easton, Gabriel Almond, Bingham G. Powell i Karl W. Deutsch.

Koncepcja strukturalno-instytucjonalna

W tym rozumieniu system polityczny jest równorzędnym z ekonomicznym i kulturowym, podsystemem społecznym, wyodrębnionym z działalności grup społecznych. Oprócz podmiotów związanych stricte z działaniem politycznym, w ujęciu strukturalno-instytucjonalnym mieszczą się również organizacje pozarządowe.

Na podsystem ten składają się:

  • struktura polityczna
  • normy polityczne i prawne
  • stosunki polityczne
  • świadomość polityczna
  • kultura polityczna

Koncepcja instytucjonalno-normatywna

Ten model charakteryzuje się uwypukleniem znaczenia instytucji i norm politycznych, które mają decydujące znaczenie w relacji władzy i społeczeństwa. Wyróżnia się trzy elementy systemu politycznego w takim rozumieniu:

  • idee i wartości polityczne
  • organizacje i instytucje polityczne wywierające wpływ i uczestniczące w życiu politycznym kraju
  • normy regulujące i organizujące wcielanie w życie idei politycznych oraz normujące struktury i funkcjonowanie instytucji politycznych.

Charakterystyka typowych systemów politycznych na świecie

Typologia systemów politycznych według K. Wojtaszczyka:[1]

Liberalny system polityczny:

  • konkurencyjny system partyjny
  • instytucjonalne zabezpieczenie praw
  • silne społeczeństwo obywatelskie
  • wolne wybory poddane społecznej kontroli
  • bazowanie na demokracji większościowej lub konsensualnej

Postkomunistyczny system polityczny:

Wschodnioazjatycki system polityczny:

  • wzrost i budowa dobrobytu
  • aprobata dla liderów silnego rządu
  • szacunek dla państwa

Islamski system polityczny

Reżim wojskowy;

  • podporządkowanie wszystkich czynników kształtujących system polityczny władzom wojskowym;
  • występowanie różnej formy reżimu wojskowego, np. klasyczna wojskowa junta, czy też spersonalizowana dyktatura wojskowa wspierana przez armię z charyzmatycznym przywódcą


Modele ustrojowe w państwach demokratycznych

Ze względu na charakter systemu politycznego wyróżnia się modele:

Ze względu na strukturę i organizację instytucji, wyróżnia się:

Ze względu na strukturę terytorialno-organizacyjną, wyróżnia się:

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Katarzyna Żukrowska, Transformacja systemowa w Polsce, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 2010, s. 107, ISBN 978-83-7378-510-6 [dostęp 2022-06-19] (pol.).

Bibliografia