Wskaźnica modrzewianeczka

Wskaźnica modrzewianeczka

Zeiraphera griseana
(Hübner, 1799)[1]
Wskaźnica modrzewianeczka - Samiec
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	uskrzydlone
Rząd	motyle
Rodzina	zwójkowate
Podrodzina	Olethreutinae
Plemię	Eucosmini
Rodzaj	Zeiraphera
Gatunek	Wskaźnica modrzewianeczka
Synonimy
Zeiraphera diniana (Guenée, 1845 Tortrix griseana Hubner, [1796-1799] Steganoptycha diniana var. desertana Caradja, 1916 Sphaleroptera diniana Guenee, 1845 Poecilochroma occultana Douglas, 1846 Grapholitha pinicolana Lienig & Zeller, 1846

Wskaźnica modrzewianeczka

Wskaźnica modrzewianeczka (Zeiraphera griseana^[2]) – gatunek motyla z rodziny zwójkowate (Tortricidae). Motyl ten to polodowcowy relikt. Foliofag drzew iglastych występujący w górach.

Wygląd

Imago

Ciało masywne, tułów i odwłok pokryty włoskami. Tułów wydłużony wychodzący poza rozłożone tylne skrzydła. Czułki długie, odchylone na boki sięgające za połowę skrzydła przedniego^[3]. Rozpiętość skrzydeł od 18 – 22 mm. Wzór i kolor skrzydeł jest bardzo zróżnicowany, czasami zdominowany przez jasne prawie białe odcienie a czasami przednie skrzydła mają wygląd, jakby były pokryte szarym pyłem. Skrzydła przednie długie, wąskie, zwykle koloru jasnoszarego, jasnobrązowego, ciemnobrązowego z widocznym charakterystycznym marmurkowym wzorem. Sporadycznie spotykane są osobniki z białymi skrzydłami. Skrzydła tylne są, jaśniejsze, szersze i krótsze od przednich, jednobarwne koloru szaro brązowego i bez marmurkowego wzoru. Końcówki skrzydeł zaokrąglone, tylne i boczne brzegi (krawędzie) skrzydeł tylnych i boczne przednich zakończone strzępiną (włoskami). Strzępina obu par skrzydeł szaro-brunatna, podkreślona na skrzydłach równoległą linią do zewnętrznej krawędzi skrzydeł. Samica, większa od samca z grubym odwłokiem i długim podkładełkiem, na końcu odwłoka znajduje się poduszeczka z gęstych, szaroczarnych włosków. Nieznaczny dymorfizm płciowy.

Jajka

Jajka owalne płaskie żółtawego koloru o drobno rzeźbionej teksturze o długości 0,6-0,7 mm i szerokości 0,4-0,5 mm. Jedna samica zazwyczaj kładzie od 130 do 170 jaj. Jaja składa grupowo w ilości od 3 do 6 sztuk w jednym miejscu. Po szczytowej gradacji ilość znoszonych jaj jest trzy razy mniejsza.

Gąsienica.

Gąsienice^[4] początkowo są koloru ciemnobrązowego prawie czarnego. Kolor ciała z wiekiem zmienia się do brudnej zieleni, która jest rozdzielona przez ciemnozielone paski przebiegające wzdłuż tułowia po bokach i na grzbiecie. Nogi pozostają czarne podczas całego procesu rozwojowego. Głowa masywna czarna z dobrze wykształconym aparatem gębowym. Około tygodnia przed przepoczwarczeniem gąsienica ponownie przyjmują ciemniejszą barwę brązową zbliżoną w kierunku ciemnej czerwieni. Gąsienice osiągają długość od 15 do 19 mm.

poczwarka

Poczwarka^[5] osiąga długość od 8 do 12 milimetrów, koloru czerwono-brązowego, brązowego. Wylęg owadów dorosłych odbywa się w ściółce.

Biologia i ekologia

Okres lotu

Motyl pojawia się w okresie, od lipca do października, głównie w lasach iglastych. Loty motyla poniżej 1000 m n.p.m. rozciągają się od połowy czerwca do końca lipca, a na większych wysokościach odbywają się od połowy lipca do października. Owad aktywny o zmierzchu i świcie, lata sporadycznie także w ciągu dnia. W ciągu dnia mało aktywny chowa się w koronach drzew, gdzie przebywa ze złożonymi skrzydłami w typowej pozycji dla motyli tego rodzaju. Samce w okresie godowym latają wokół wierzchołków drzew. Ta czynność może trwać do północy, dopóki temperatura nie spadnie poniżej 8 °C. Możliwe są loty nawet przy znacznych odległościach ma wysoką zdolność do rozprzestrzeniania się.

Rozród

Wydaje jedno pokolenie rocznie spędza ostatnią część lata i jesień. Samica składa jaja głęboko w pęknięciach kory na młodych pędach rośliny żywicielskiej w pobliżu pąków. Jaja zimują od 4-5 miesięcy pod korą w szczelinach. Jaja mogą zimować w temp. do -51 °C. Wylęg gąsienic wiosną w różnych okresach w zależności od wysokości od 500 do 1200 m n.p.m. larwy pojawiają się w kwietniu, a na wysokości 1800 do 2100 m n.n.m. wylęg odbywa się na przełomie maj – czerwiec. Gąsienice żerują od początku maja do końca lipca. W pierwszym okresie rozwoju larwy żerują na młodych częściach igieł, w obszarze wzrostu igieł wiązki. Po osiągnięciu drugiego częściowo trzeciego okresu rozwoju larwa żeruje na dalszej (dystalnej) części igieł. W tym okresie larwa buduje kokon w rodzaju cewki oplatając oprzędem igliwie. W kokonie larwa żeruje przez następne okresy rozwoju, aż do przepoczwarczenia. Rozwój gąsienic trwa zwykle 4-5 tygodni, przy wyższych temperaturach otoczenia może być krótszy. Żerowaniu podlega tylko najbardziej podstawowa część igieł, larwy żerują w nocy i wcześnie rano. Na jednym drzewie może żerować do 7 tys. osobników. W sprzyjających warunkach tworzy gradacje. Podczas aktywności larwa jest chroniona jedwabistym oplotem z pozostałością odchodów i suchych igieł, które służyły jako pokarm. Po 40-60 dniach od wylęgu, gąsienice zagłębiają się w ściółce na głębokości ok. 3 cm, gdzie z resztek suchego pokarmu, odchodów i ziemi budują schronienie, w którym po 25 do 36 dniach nastąpi przepoczwarczenie.

Znaczenie

W leśnictwie szkodnik fizjologiczny, pierwotny, monofag, żerujący na drzewostanie iglastym z możliwością występowania w formie gradacyjnej. Gołożery doprowadzają do wydzielania się posuszu.

Zasięg występowania

Gatunek rozmieszczony w całej Europie od Portugalii po Ural w Azji po Alaskę i w Ameryce Północnej. W Polsce gatunek występuje na południowo-zachodnim i środkowym obszarze kraju. W Polsce gradacje występowały: Górach Izerskich, Karkonoszach, Górach Sowich, Górach Bialskich, Masywie Śnieżnika i Beskidach.

Rośliny żywicielskie

podstawowe

Gąsienice odżywiają się liśćmi (igliwiem): modrzewia.

dodatkowe

świerk, sosna, limba.

Ochrona

Gatunek niechroniony. Szkodnik uszkadza: igliwie, pąki, pędy i szyszki drzew iglastych.

Zagrożenia

Zagrożenie dla tego gatunku stanowi chemiczne zwalczanie szkodników, jak również choroby pasożytnicze na jajeczkach motyla.

Inne

Całkowicie objedzone igliwie na rocznych przyrostach świerka rozpoczynające się od części wierzchołkowej są objawem żeru wskaźnicy modrzewianeczki.

Zobacz też

Owady Polski

Przypisy

Bibliografia

• Z. Capecki, W. Grodzki, A. Zwoliński: Gradacja wskaźnicy modrzewianeczki Zeiraphera griseana Hb. w Polsce w latach 1977-1983. Pr. Inst. Bad. Leśn.
• A. Szujecki: Entomologia Leśna. Warszawa: SGGW, 1995. ISBN 83-00-02893-5.
• J. Stocki: Drzewa iglaste i owady na nich żerujące. Warszawa: Multico, 2000. ISBN 978-83-7073-661-3.
• W. Grodzki. Wybrane objawy stresu w świerczynach Sudetów Zachodnich w aspekcie oddziaływania czynników abiotycznych i skutków masowego pojawu wskaźnicy modrzewianeczki Zeiraphera griseana Hb. (Lepidoptera: Tortricidae). Prace Instytutu Badawczego Leśnictwa Seria A, 848, 127-155.