Wujkowate
| ||
| Empididae | ||
| Latreille, 1804 | ||
.jpg) Wujek żółtaczek (Empis livida) | ||
| Systematyka | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | zwierzęta | |
| Typ | stawonogi | |
| Gromada | owady | |
| Podgromada | uskrzydlone | |
| Rząd | muchówki | |
| Podrząd | muchówki krótkoczułkie | |
| (bez rangi) | Eremoneura | |
| Infrarząd | Empidiformia | |
| Nadrodzina | Empidoidea | |
| Rodzina | wujkowate | |
Wujkowate (Empididae) – rodzina owadów z rzędu muchówek. Ich larwy są drapieżne. Dorosłe zwykle również drapieżne, niektóre jednak odżywiają się pyłkiem lub nektarem. Rozwój przechodzą w różnych wilgotnych środowiskach lądowych i wodnych. Dorosłe osobniki części gatunków tworzą chmary. Samce z podrodziny nominatywnej znane są z wręczania samicom podarunków, np. w postaci upolowanej ofiary. Szczególnie liczne są w rejonach chłodniejszych i górskich. Opisano ponad 3000 gatunków, z których w Polsce występuje blisko 300.
Opis
Wujkowate w szerokim rozumieniu obejmują muchówki długości od 1 do 15 mm, o głowie wyposażonej w duże oczy złożone, ryjek, jednoczłonowe głaszczki. Zwykle ich warga górna uzbrojona jest w ostrza. Z reguły samce są holoptyczne, a samice dychoptyczne. Tułów najczęściej jest szerszy od głowy i widziany od góry wielokątny w obrysie. Oszczecinienie głowy i tułowia zwykle jest ograniczone. Odwłok jest prawie walcowaty i zwykle wydłużony[1]. Narządy rozrodcze samców mogą być symetryczne, w różnym stopniu asymetrycznie przekręcone, a nawet wtórnie symetryczne[1][2].
Dla wujkowatych w ścisłym znaczeniu nie rozpoznano wyraźnych cech apomorficznych. Należące tu gatunki mają powiększone przedpiersie formujące mostek przedbiodrowy i zwykle normalnie rozgałęzioną żyłkę R4+5. Samice zwykle mają proste przysadki odwłokowe i teleskopowe końcowe elementy odwłoka. U samców albo przysadki mają formę walwowatą, albo hypandrium jest spłaszczone lub kilowate[2].
Biologia i ekologia
Do rodziny tej należą muchówki drapieżne, polujące na różne owady, a także roztocze i skoczogonki[1]. Niektóre z nich odwiedzają kwiaty, żywiąc się nektarem lub pyłkiem[2]. Larwy, również drapieżne[2], rozwijają się w wilgotnej glebie, odchodach, gnijącym drewnie[1][2], a przedstawiciele Hemerodromiinae i Clinocerinae w różnych środowiskach wodnych[3], jak strumienie, rzeki i źródła[4].
Pojaw dorosłych niektórych gatunków jest zsynchronizowany tak, że tworzą one chmary. Przedstawiciele Empidinae charakteryzują się odbywaniem skomplikowanych rytualnych lotów godowych, podczas których samce wręczają samicom podarunek. W zależności od gatunku może to być upolowana ofiara, różnego rodzaju niejadalny przedmiot lub tylko pusty balon uformowany z wydzieliny[1].
Rozprzestrzenienie
Grupa kosmopolityczna, szczególnie liczna w gatunki w strefach chłodniejszych i górskich. Opisano ponad 3000 gatunków[3]. W Polsce stwierdzono 278 gatunków[4] (zobacz: wujkowate Polski).
Systematyka
Wujkowate klasyfikowane są w nadrodzinie Empidoidea, która wraz z Cyclorrhapa tworzy klad Eremoneura. W tradycyjnym rozumieniu do wujkowatych zaliczano wszystkie Empoidea z wyjątkiem błyskleniowatych, jednak tak rozumiane były taksonem parafiletycznym[5][2] i w 1983 Chvála rozdzielił je jako pierwszy na kilka rodzin[6]. Krysiak w pracy z 2006 wymienia 6 podrodzin: Oreogetoninae, Empidinae, Hemerodromiinae, Clinocerinae, Brachystomatinae, Ceratomerinae[3]. Morfologiczna analiza filogenetyczna Sinclaira i Cumminga pozwoliła podzielić dawne wujkowate na 4 osobne, monofiletyczne rodziny: Atelestidae, Hybotidae, Brachystomatidae i Empididae. Wspomniane przez Krysiak Ceratomerinae znalazły się w Brachystomatidae, a Oreogetoninae uznano za parafiletyczny zbiór kladów o niejasnej pozycji[2]. Rozdział na 4 rodziny potwierdziła molekularna analiza Moultona i Wiegmanna z 2007[5].
W klasyfikacji Sinclaira i Cumminga wujkowate w ścisłym sensie podzielono na trzy podrodziny[2]:
- Empididnae
- Hemerodromiinae
- Clinocerinae
Ponadto rozpoznano kilka grup o niepewnej pozycji. Należały doń rodzaje: Dipsomyia, Hormopeza, Hydropeza, Ragas, Zanclotus, Brochella, Philetus, Dryodromia, Hesperempis i Toreus[2]. Wyniki badań Moultona i Wiegmanna podważają monofiletyzm Clinocerinae oraz wskazują na bliskie pokrewieństwo Empididnae i Hemerodromiinae, jednocześnie rozpoznając całe Empididae s. str. jako monofiletyczne[5].
Przypisy
- ↑ a b c d e Jeffrey M. Cumming: Characteristics and Natural History of “Empididae”. W: Empidoid Resources [on-line]. North American Dipterists' Society. [dostęp 2016-06-20].
- ↑ a b c d e f g h i B.J. Sinclair, J.M. Cumming. The morphology, higher-level phylogeny and classification of the Empidoidea (Diptera). „Zootaxa”. 1180, s. 1-172, 2006.
- ↑ a b c Iwona Krysiak. Nowe dla nauki gatunki wodnych Empididae (Diptera, Empididae: Clinocerinae) wykazane z Pienin. „Pieniny Przyroda i Człowiek”. 9, s. 107–109, 2006.
- ↑ a b Jolanta Wiedeńska: Wujkowate (Diptera, Brachycea) - Empididae. W: Grzegorz Tończyk, Jacek Siciński (red.): Klucz do oznaczania makrobezkręgowców bentosowych dla potrzeb oceny stanu ekologicznego wód powierzchniowych. Warszawa: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, 2013, s. 123, seria: Biblioteka Monitoringu Środowiska. ISBN 978-83-61227-25-0.
- ↑ a b c J.K. Moulton, B.M. Wiegmann. The phylogenetic relationships of flies in the superfamily Empidoidea (Insecta: Diptera). „Mol. Phylogenet. Evol.”. 43 (3), s. 701-713, 2007.
- ↑ M. Chvála. The Empidoidea (Diptera) of Fennoscandia and Denmark. II. General Part. The families Hybotidae, Atelestidae and Microphoridae. „Fauna Entomologica Scandinavica”. 12, s. 1–279, 1983.
Media użyte na tej stronie
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Autor: Onno Zweers, Licencja: CC BY-SA 3.0
Mating Empididae. The article on these insects talks of "elaborate courtship ritual in which the male wraps a prey item in silk and presents it to the female to stimulate copulation", but the two of them were first mating without fly, and the fly happened to come and fly right into the arms of the bottom Empididae. Could there be pheromones at work here?
Autor:
André Karwath aka Aka
, Licencja: CC BY-SA 2.5This image shows an about 0.35 inch (9 mm) long dance fly of the species Empis livida. It's a male. Thanks to Doc Taxon for identifying this animal.
adult male Chelipoda mirabilis
Autor: Giancarlo Dessì, Licencja: CC BY-SA 3.0
Diagram of wing venation in most ballon flies (Diptera: Empididae). R4+5 is unbranched in some genera (p.a. Rhamphomyia. Sc can be complete or incomplete. A1+CuA can be complete or incomplete or faint closed to edge. M1+2 fork can be distal to discal cell.