Wulkany Islandii
Wulkany Islandii – lista wulkanów leżących na Islandii.
Ze względu na szczególne położenie geologiczne na Grzbiecie Śródatlantyckim – na granicy między płytami tektonicznymi: północnoamerykańską (na zachodzie) i euroazjatycką (na wschodzie), Islandię cechuje wysoka aktywność wulkaniczna[1]. Aktywność ta wynika również z istnienia pod wyspą tzw. plamy gorąca[1].
Według Thordarsona i Höskuldssona (2008) strefy neowulkaniczne zajmują 30 tys. km³, tworząc pasy wulkaniczne o szerokości 15–50 km[1]. Główne strefy to: RR – Grzbiet Reykjanes (ang. Reykjanes Ridge, RR), Pas Wulkaniczny Reykjanes (ang. Reykjanes Volcanic Belt, RVB), Zachodnia Strefa Wulkaniczna (ang. West Volcanic Zone, WVZ), Pas Śródislandzki (ang. Mid-Iceland Belt, MIB), Strefa Sejsmiczna Południowej Islandii (ang. South Iceland Seismic Zon, SISZ), Wschodnia Strefa Wulkaniczna (ang. East Volcanic Zone, EVZ), Północna Strefa Wulkaniczna (ang. North Volcanic Zone, NVZ), Kolbeinsey Ridge, KR, Pas Wulkaniczny Öræfi (ang. Öræfi Volcanic Belt, ÖVB), Pas Wulkaniczny Snæfellsnes (ang. Snæfellsnes Volcanic Bel, SVB) i Strefa Spękań Tjörnes (ang. Tjörnes Fracture Zone, TFZ)[1].
Strefy dzielą się na ponad 30 systemów wulkanicznych[1][a]. Największym systemem jest Bárðarbunga-Veidivötn, a najmniejszym Hrómundartindur[1]. Struktury wulkaniczne charakteryzują się obecnością wulkanów szczelinowych (wydłużonych struktur o szerokości 5–20 km i długości 50–200 km) lub wulkanu centralnego (centrum aktywności) albo też obydwu tych form[1]. 19 systemów ma wulkan centralny, a 4 systemy (Hofsjökull, Tungnafellsjökull, Bárðarbunga-Veidivötn i Grímsvötn) mają po dwa wulkany centralne[1].
Pod względem morfologicznym wyróżnia się tarcze lawowe (Skjaldbreiður), stożki aglutinatowe i tefrowe oraz rzędy kraterów (Laki)[3][4]. Ponadto występują tu m.in. wulkany tarczowe (m.in. Eyjafjallajökull), stratowulkany (m.in. Hekla), kaldery (m.in. Öskjuvatn), wulkany stożkowe (m.in. Eldfell), szpalty wulkaniczne (m.in. Eldgjá)[1]. Na Islandii znajdują się również jaskinie lawowe, m.in. Surtshellir i Stefánshellir[5].
Na Islandii znajduje się około 200 wulkanów[6]. Większość z nich skoncentrowana jest wzdłuż granicy płyt tektonicznych, ciągnącej się z południowego zachodu wyspy na północny wschód. Część aktywnych wulkanów znajduje się pod grubą pokrywą lodowców – 60% lodowców zajmuje tereny aktywne wulkanicznie[7]. Eksplozje wulkanów podlodowcowych powodują topienie się lodu i tworzenie ogromnych fal powodziowych – zwanych jökulhlaup[1]. Na drodze do morza tworzą one olbrzymie piaszczysto-żwirowe równiny – sandry[7].
Do ważniejszych islandzkich wulkanów należą:
- w południowo-zachodniej Islandii: Hekla, Mýrdalsjökull z Katlą, szpalta wulkaniczna Eldgjá i rzędy kraterów Laki, Hvannadalshnúkur (znany też jako Öræfajökull), Snæfellsjökull oraz Baula.
- w południowej Islandii: Eyjafjallajökull
- w północnej i środkowej Islandii: pod lodowcem Vatnajökull – Bárðarbunga, Grímsvötn i Kverkfjöll, oraz Krafla, Askja i Herðubreið.
- na archipelagu Vestmannaeyjar: Surtsey oraz Eldfell na wyspie Heimaey.
Wulkany
Poniższa tabela przedstawia listę wulkanów Islandii według zestawienia zamieszczonego u Sieberta (2011), który klasyfikuje wulkany Islandii w jednej grupie z wulkanami Oceanu Arktycznego i przyległych mórz[8]:
- Nazwa – polska nazwa (tożsama z nazwą islandzką);
- Położenie – współrzędne geograficzne;
- Wysokość – wysokość w m n.p.m. (w przypadku wulkanów aktywnych może się zmieniać);
- Aktywność – data ostatniej erupcji dla wulkanów aktywnych;
- Opis – krótki opis.
- Położenie – współrzędne geograficzne;
Erupcje
Na terenie Islandii znajduje się najwięcej wulkanów holoceńskich o udokumentowanych erupcjach, co zawdzięczane jest pracy islandzkiego pioniera tefrochronologii Sigurðura Þórarinssona (1912–1983)[8]. Pierwsze wzmianki o erupcjach pochodzą z roku 1000 - wówczas wybuch wulkanu miał miejsce podczas debaty Althingu w Thingvellir[8]. W XII i XIII w. odnotowano 12 erupcji rocznie, w XV w. – 9, w XVII w. – 15[8]. Do jednej z największych erupcji lawy doszło podczas trwającej 8 miesięcy erupcji wulkanu Laki w latach 1783–1784 – wydostało się wówczas ponad 14 km³ lawy, która utworzyła pole lawowe o powierzchni ok. 600 km²[39]. Wskutek klęski głodu jaka nastąpiła po wybuchu Laki, zmarła jedna trzecia ówczesnej populacji Islandii[8].
Wiele erupcji miało miejsce w latach 1974–1984; wybuchła m.in. Katla[8]. Kolejne erupcje to: Hekla (1991, 2000), Grímsvötn (1996, 1998 i 2004)[8]. W 2010 roku doszło do wybuchu wulkanu Eyjafjallajökull pod lodowcem o tej samej nazwie, który wyniósł ogromne masy pyłu co spowodowało problemy w transporcie powietrznym na całym świecie[40].
Szacuje się, że od roku 1500 z islandzkich wulkanów wydostała się ilość lawy równa ok. jednej trzeciej ilości lawy ze wszystkich innych erupcji w tym okresie na całym świecie[6]. Częstotliwość erupcji wulkanicznych to ponad 20 na sto lat, a produktywność to 5 km³ magmy na sto lat[1].
Energia geotermalna
Na Islandii znajduje się wiele obszarów aktywności geotermalnej, m.in. Hengill, Haukadalur czy Hveravellir[41]. W związku z tym kraj wykorzystuje ten rodzaj energii do ogrzewania większości budynków, sieci basenów czy szklarni[41].
Wulkany Islandii w kulturze
Na Islandii Juliusz Verne (1828–1905) umieścił akcję swojej książki Podróż do wnętrza Ziemi[42][43], której główni bohaterowie schodzą do wnętrza Ziemi poprzez Snæfellsjökull na zachodzie wyspy[43].
Zobacz też
Uwagi
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h i j k Thorvaldur Thordarson, Ármann Höskuldsson. Postglacial volcanism in Iceland. „JÖKULL”, s. 197–228, 2008. 58. ISSN 0449-0576. (ang.).
- ↑ lyinskaya, Larsen and Gudmundsson (eds.): Catalogue of Icelandic Volcanoes. IMO, UI, CPD-NCIP, 2015. [dostęp 2018-11-30]. (ang.).
- ↑ Jan Koziar, Ryszard Kryza, Andrzej Muszyński. Wyniki badań petrograficznych wulkanitów Islandii a współczesne koncepcje budowy skorupy i płaszcza Ziemi. „Przegląd Geologiczny”, s. 77-82, 1984. 32. (pol.).
- ↑ a b Global Volcanism Program: Snaefellsjökull. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Insight Guides: Insight Guides Iceland. Apa Publications (UK) Limited, 2007. ISBN 978-1-78671-691-0. [dostęp 2018-11-30]. (ang.).
- ↑ a b Iceland, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2018-11-30] (ang.).
- ↑ a b Helgi Björnsson, Finnur Pálsson. Icelandic glaciers. „JÖKULL”, s. 365–386, 2008. 58. ISSN 0449-0576. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Lee Siebert, Tom Simkin, Paul Kimberly: Volcanoes of the World. University of California Press, 2011, s. 199–206. ISBN 978-0-520-94793-1. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Global Volcanism Program: Helgrindur. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Global Volcanism Program: Ljósufjöll. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Global Volcanism Program: Reykjanes. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Global Volcanism Program: Krýsuvík. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Global Volcanism Program: Brennisteinsfjöll. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Global Volcanism Program: Hengill. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Global Volcanism Program: Hrómundartindur. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Global Volcanism Program: Grímsnes. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Global Volcanism Program: Prestahnúkur. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Global Volcanism Program: Langjökull. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Global Volcanism Program: Hofsjökull. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Global Volcanism Program: Vestmannaeyjar. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Global Volcanism Program: Eyjafjallajökull. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Global Volcanism Program: Katla. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Global Volcanism Program: Tindfjallajökull. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Global Volcanism Program: Torfajökull. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Global Volcanism Program: Hekla. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Global Volcanism Program: Grímsvötn. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Global Volcanism Program: Bárðarbunga. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Global Volcanism Program: Tungnafellsjökull. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Global Volcanism Program: Kverkfjöll. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Global Volcanism Program: Askja. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Global Volcanism Program: Fremrinámar. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Global Volcanism Program: Krafla. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Global Volcanism Program: Þeistareykir. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Global Volcanism Program: Tjörnes Fracture Zone. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Global Volcanism Program: Öraefajökull. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Global Volcanism Program: Esjufjöll. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Global Volcanism Program: Kolbeinsey Ridge. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
- ↑ Global Volcanism Program: Jan Mayen. [dostęp 2018-11-30]. (ang.).
- ↑ Morpholofy, surface structures, and emplacement of lava produced by Laki, A.D. 1783–1784. W: Michael Manga, Guido Ventura: Kinematics and Dynamics of Lava Flows. Geological Society of America, 2005. ISBN 978-0-8137-2396-9. [dostęp 2018-11-30]. (ang.).Sprawdź autora rozdziału:1.
- ↑ Helgi Björnsson: The Glaciers of Iceland: A Historical, Cultural and Scientific Overview. Springer, 2016, s. 209–274. ISBN 978-94-6239-207-6. [dostęp 2018-11-27]. (ang.).
- ↑ a b Anna Drabik, Anna Sowiżdżał, Barbara Tomaszewska. Doświadczenia Islandii w zakresie wykorzystania niskotemperaturowych zasobów energii geotermalnej. „Technika Poszukiwań Geologicznych Geotermia, Zrównoważony Rozwój”. s. 111–119. 1/2016. OCLC 2016. (pol.).
- ↑ Lonely Planet, Carolyn Bain, Alexis Averbuck: Lonely Planet Iceland. Lonely Planet, 2015. ISBN 978-1-74360-539-4. [dostęp 2018-11-30]. (ang.).
- ↑ a b Helgi Björnsson: The Glaciers of Iceland: A Historical, Cultural and Scientific Overview. Springer, 2016, s. 359–373. ISBN 978-94-6239-207-6. [dostęp 2018-11-30]. (ang.).
Linki zewnętrzne
- Mary Caperton Morton. Where fire freezes: All eyes, ears and instruments on Iceland's volatile volcanoes. „EARTH”. The American Geosciences Institute. (ang.).
Media użyte na tej stronie
Autor: Roger McLassus, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Grimsvötn in Vatna Jökull glacier in Iceland on 29 Jul 1972. Picture taken and uploaded by Roger McLassus.
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Reykholt (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC-BY-SA-3.0
Hengill, Iceland, GNU-FDL
I took the picture by my-self in september 2004.The main caldera of Bardarbunga volcano is tucked beneath Iceland’s largest glacier, Vatnajökull. Beginning in August, 2014, red-hot basaltic lava originating from Bardarbunga has been pouring from fissures just north of Vatnajökull, creating the massive Holuhraun lava field. As of January 6, 2015, the Holuhraun lava field had spread across more than 84 square kilometers (32 square miles), making it larger than the island of Manhattan. Holuhraun is Iceland’s largest basaltic lava flow since the Laki eruption in 1783–84, an event that killed 20 percent of the island’s population.
Scientists from the University of Iceland’s Institute of Earth Sciences have estimated the thickness of the lava field based on data from surveillance flights. On average, the eastern part was about 10 meters (33 feet) thick, the center was 12 meters, and the western part was 14 meters. Their preliminary analysis put the volume of lava at 1.1 cubic kilometers, enough for the eruption to be considered a flood basalt.
While Holuhraun continues to spew copious amounts of lava and sulfur dioxide, some observations suggest the eruption may be slowing down. As Edinburgh University volcanologist John Stevenson noted on his blog, Icelandic scientists have shown that the sinking (subsidence) of the caldera has declined from 80 centimeters (31 inches) to 25 centimeters per day—a sign that less magma is moving toward the surface. In addition, magnitude 5 or higher earthquakes that used to occur daily are now happening about once a week. Meanwhile, satellite observations of heat flux show a decline from more than 20 gigawatts in early September to fewer than 5 gigawatts by the end of November. As reported by Volcano Discovery, one bold scientist has even suggested that it is reasonable to forecast that the eruption may be over by March, 2015.
The Moderate Resolution Imaging Spectrometer (MODIS) aboard NASA’s Aqua satellite flew over Iceland on January 18, 2015 and captured a false-color image of the lava field. In this image, clouds are bright white, cold snow is electric blue, and the North Atlantic Ocean is inky blue-black. Fresh lava appears bright red, while newly formed basaltic rock in the lava field, cooler than the fresh lava, appears black.
Credit: NASA/GSFC/Jeff Schmaltz/MODIS Land Rapid Response Team
NASA image use policy. NASA Goddard Space Flight Center enables NASA’s mission through four scientific endeavors: Earth Science, Heliophysics, Solar System Exploration, and Astrophysics. Goddard plays a leading role in NASA’s accomplishments by contributing compelling scientific knowledge to advance the Agency’s mission. Follow us on Twitter Like us on Facebook
Find us on InstagramAutor: Johann Dréo (User:Nojhan), Licencja: CC-BY-SA-3.0
The side of a glacier seen from Kaldidalur track, Iceland.
Photograph of Katla volcano erupting through Mýrdalsjökull ice cap in 1918
Autor: Christian Wirth, Licencja: CC BY-SA 2.5
Tungnafellsjökull in Iceland, photographed from the west
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Reykholt (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC-BY-SA-3.0
GNU FDL
The photo shows mount Hekla in Iceland seen from the Þjórsárdalur. Picture taken by my-self in september 2004.Photo of caldera of Askja Volcano
Autor: Lanredec, Licencja: CC BY-SA 3.0
Delimitations of the eleven volcanic zones of Iceland. The dotted circle is the position of the hypothetical Iceland hotspot.
Autor: Pjt56 --- If you use the picture outside Wikipedia I would appreciate a short e-mail to pjt56@gmx.net or a message on my discussion page, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grábrók crater, West Iceland
Autor: Martin Barth, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Tindfjallajökull seen from aeroplane
Autor: Zinneke, Licencja: CC BY-SA 3.0
View of Helgrindur Mountains on Snaefellsnes Peninsula near Stykkisholmur in Iceland.
Lava flow during a rift eruption at Krafla volcano, northern Iceland, in 1984.
Autor: Oryginalnym przesyłającym był Reykholt z angielskiej Wikipedii, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Krýsuvík, Iceland, GNU-FDL
I took the photo my-self in april 2004, no other copyrights involved.
Reykholt 08:53, 23 May 2004 (UTC)Autor: Axel Kristinsson from Reykjavík, Iceland, Licencja: CC BY 2.0
Snæfellsjökull in the Morning
Autor: Chmee2/Valtameri, Licencja: CC BY 3.0
Ten plik został załadowany za pomocą narzędzia Commonist.
Autor: Andreas Tille, Licencja: CC BY-SA 4.0
Öraefajökull (part of Vatnajökull) at morning, Iceland
Autor: Roman Z, Licencja: CC BY-SA 3.0
Rauðhólar (icelandic Red hills) - remnants of a cluster of pseudocraters in Elliðaárhraun lava fields on the south-eastern outskirts of Reykjavík, Iceland.
The age of Rauðhólar is about 4600 years.
Originally there were over 80 craters but the gravel from them was taken and used in constructions. Most of the material was taken around World War II for constructions such as Reykjavík airport and road building.Map showing the Mid-Atlantic Ridge splitting Iceland and separating the North American and Eurasian Plates. The map also shows Reykjavik, the capital of Iceland, the Thingvellir area, and the locations of some of Iceland's active volcanoes (red triangles), including Krafla.
Autor: Progresschrome, Licencja: CC BY 3.0
Panoramic photo of Kerið, taken in early October, 2009.
Autor: Bjarki Sigursveinsson, Licencja: CC BY-SA 3.0
The 2010 eruption at Eyjafjallajökull in Southern Iceland.