Wybory samorządowe w Polsce w latach 1938–1939

Polska
Godło RP
Ten artykuł jest częścią serii:
Ustrój i polityka
Polski
Portal Polska

Wybory samorządowe w Polsce w latach 1938–1939 – ostatnia seria wyborów do organów samorządu terytorialnego w II Rzeczypospolitej. Odbyły się prawdopodobnie jedynie w 40% gmin oraz w większości gromad i miast, w tych ostatnich miały one miejsce głównie 18 grudnia 1938[1]. Większość mandatów zdobył Obóz Zjednoczenia Narodowego wraz z kandydatami bezpartyjnymi. Według Huberta Izdebskiego głosowania przebiegały w znacznie lepszej atmosferze niż przy poprzednich wyborach, natomiast frekwencja wyborcza w skali kraju wyniosła 63,8%[2].

Wybory przeprowadzono w oparciu o ustawy z dnia 16 sierpnia 1938 o wyborze radnych miejskich oraz o wyborze radnych gromadzkich, gminnych i powiatowych. Starostowie powiatowi zarządzali wybory rad gromadzkich, gminnych i miast niewydzielonych z powiatowego związku samorządowego, wojewodowie zarządzali wybory rad powiatowych oraz miast wydzielonych, natomiast Minister Spraw Wewnętrznych zarządził wybory w Warszawie (pierwsze od 1927)[3][4].

Wyniki

Rady miejskie

Listy kandydatów zgłaszano jedynie w okręgach o trzech lub więcej mandatach[3]. Sumaryczna liczba zdobytych przez ugrupowania mandatów w radach miejskich w maju 1939 przedstawiała się następująco (na podstawie wyników ze 564 spośród 604 istniejących wówczas miast)[5]:

UgrupowanieMandaty
#%
Obóz Zjednoczenia Narodowego
wraz z kandydatami sojuszniczymi
4 83248,1
Listy żydowskie1 73717,3
Stronnictwo Narodowe1 59515,9
Polska Partia Socjalistyczna1 06910,6
Listy ukraińskie3323,3
Stronnictwo Pracy1861,9
Stronnictwo Ludowe1361,4
Listy niemieckie700,7
Listy regionalne480,5
Listy białoruskie270,3
Pozostałe80,1
Razem10 040100

Rady gromadzkie

Przy wyborze radnych gromadzkich stosowano zgłoszenia kandydatów. Każde zgłoszenie musiało być poparte przez minimum dziesięciu wyborców i zawierać liczbę kandydatów odpowiadającą podwójnej liczbie mandatów przypadających na okręg wyborczy. Za wybranych uznawano kandydatów, którzy uzyskali kolejno największe liczby ważnych głosów, lecz nie mniej niż 1/10. Jeżeli w podany sposób nie obsadzono wszystkich mandatów, przeprowadzano głosowanie ściślejsze bez udziału kandydatów z najmniejszym poparciem[4]. W 39 265 gromadach wybrano 517 936 radnych[6]:

UgrupowanieMandaty
#%
Obóz Zjednoczenia Narodowego299 08257,7
Stronnictwo Ludowe54 02110,4
Listy ukraińskie53 33310,3
Listy regionalne41 9158,1
Stronnictwo Narodowe31 6176,1
Listy niemieckie11 5242,2
Polska Partia Socjalistyczna6 2551,2
Listy białoruskie6 2001,2
Stronnictwo Pracy4 6590,9
Listy żydowskie3 0870,6
Pozostałe6 2431,2
Razem517 936100

Rady gminne

Wybory odbyły się jedynie w około 40% gmin[1]. W gminach podzielonych na gromady radnych wybierały kolegia wyborcze złożone z przedstawicieli gromad (radnych gromadzkich lub delegatów gromad oraz sołtysów i podsołtysów), z użyciem list kandydatów i metody D’Hondta. W pozostałych jednostkach stosowano odpowiednio przepisy dotyczące wyboru radnych gromadzkich[4]. W 1 246 gminach wyłoniono 20 284 radnych[6]:

UgrupowanieMandaty
#%
Obóz Zjednoczenia Narodowego14 70472,5
Stronnictwo Ludowe2 38811,8
Stronnictwo Narodowe1 3566,7
Listy regionalne9834,8
Listy białoruskie3031,5
Polska Partia Socjalistyczna2241,1
ugrupowania niemieckie1780,9
Listy żydowskie580,3
Listy ukraińskie460,2
Stronnictwo Pracy30,0
Pozostałe390,2
Razem20 282100

Przypisy

  1. a b Ryszard Szwed: Samorząd terytorialny w Polsce w latach 1918–1939 – wybór materiałów źródłowych. Częstochowa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie, 2000, s. 780. ISBN 978-83-7098-447-2.
  2. Hubert Izdebski: Samorząd terytorialny w II Rzeczypospolitej. W: Andrzej Piekara, Zygmunt Niewiadomski (red.): Samorząd terytorialny: zagadnienia prawne i administracyjne. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze, 1998, s. 85–86. ISBN 978-83-219-0746-8.
  3. a b Ustawa z dnia 16 sierpnia 1938 r. o wyborze radnych miejskich (Dz.U. z 1938 r. nr 63, poz. 480).
  4. a b c Ustawa z dnia 16 sierpnia 1938 r. o wyborze radnych gromadzkich, gminnych i powiatowych (Dz.U. z 1938 r. nr 63, poz. 481).
  5. Dalsze wyniki wyborów do Rad Miejskich. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 118 z 27 maja 1939. 
  6. a b Ryszard Szwed: Samorządowa Rzeczpospolita 1918-1939. Częstochowa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie, 2002, s. 45–46. ISBN 978-83-7098-430-4.

Media użyte na tej stronie

Herb Polski.svg
Uproszczony obraz godła Polski; oficjalne godło: Coat of arms of Poland-official.png
POL urna wyborcza.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY-SA 2.5