Wybory w Polsce

Polska
Godło RP
Ten artykuł jest częścią serii:
Ustrój i polityka
Polski
Władza ustawodawcza
Władza wykonawcza
Władza sądownicza
Kontrola państwowa
Finanse
Samorząd terytorialny
Partie polityczne
Wybory
Polityka zagraniczna
Portal Polska

Wybory w Polsce obecnie przeprowadza się dla wyboru Prezydenta RP (wybory prezydenckie), posłów na Sejm i senatorów (wybory parlamentarne), posłów do Parlamentu Europejskiego (wybory europejskie), a także radnych sejmików województw, rad powiatów i gmin oraz prezydentów lub burmistrzów miast i wójtów (wybory samorządowe)[1].

Za organizację i przebieg wyborów odpowiada w Polsce Państwowa Komisja Wyborcza wraz z jej organem wykonawczym – Krajowym Biurem Wyborczym[2].

Historia wyborów w Polsce

I Rzeczpospolita

Wybory w Polsce mają długą tradycję, od czasów pierwszego Sejmu walnego w 1493, który był przedstawicielstwem szlachty wybranej na sejmikach ziemskich; Sejm zwoływany był co 2 lata na okres 6 tygodni, sejmiki zaś wybierały po 2 posłów (związanych instrukcjami).

W czasach I Rzeczypospolitej najdonioślejsze znaczenie miał wybór monarchy, dokonywany w wyniku wolnej elekcji, zorganizowanej po raz pierwszy w 1573. Pierwszym królem wybranym w drodze wolnej elekcji był Henryk Walezy, ostatnim – wybranym w 1764 – Stanisław August Poniatowski. Instytucja elekcji viritim przetrwała aż do upadku państwa po III rozbiorze w 1795, będąc – obok liberum veto – w znacznej mierze przyczyną zagłady Rzeczypospolitej. Konstytucja 3 Maja przewidywała ustanowienie dziedzicznej monarchii, tron oddając dynastii Wettynów.

II Rzeczpospolita

Pierwsze na ziemiach polskich demokratyczne wybory do Sejmu Ustawodawczego (powszechne, tajne, równe i bezpośrednie), z proporcjonalnym podziałem mandatów (wybory pięcioprzymiotnikowe) odbyły się 26 stycznia 1919, niedługo po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918; dekret Naczelnika Państwa o ordynacji wyborczej czynne i bierne prawo wyborcze przyznawał także kobietom – prawa wyborcze przysługiwały wszystkim obywatelom, liczącym 21 lat w dniu rozpisania wyborów, bez różnicy płci.

Konstytucja marcowa utrzymała powszechność praw wyborczych, ograniczając jedynie cenzus wieku w wyborach do Senatu: 30 lat dla czynnego, i 40 lat dla biernego prawa wyborczego. Wybory parlamentarne do Sejmu i Senatu przeprowadzono w 1922, 1928 i w 1930 (tzw. wybory brzeskie).

Konstytucja kwietniowa, wprowadzająca system prezydencki, zmieniła system wyborów na nieproporcjonalne i nie całkiem wolne – 1/3 senatorów mianował Prezydent RP. W tym systemie przeprowadzono wybory 1935 i 1938.

Wybory parlamentarne

Wybory prezydenckie

Wybory do Sejmu Śląskiego

Referenda

Polska Rzeczpospolita Ludowa

W okresie powojennym pierwsze wybory zorganizowano w 1947 w celu wyłonienia członków Sejmu Ustawodawczego. W kampanii przedwyborczej zamordowano 140 działaczy PSL, 10 tysięcy z nich aresztowano, w tym 149 kandydatów na posłów. Same wyniki wyborów sfałszowano, oddając władzę w ręce komunistów[3]. W PRL-u ordynacja wyborcza „bez skreśleń” stwarzała jedynie pozory demokracji, preferując wyłącznie kandydatów PZPR. Wybory odbywały się regularnie, regularnie również były fałszowane.

Wybory parlamentarne w PRL-u

Wybory prezydenckie

Wybory do rad narodowych

Referenda w PRL-u

III Rzeczpospolita

Następne (częściowo) wolne wybory odbyły się 4 czerwca 1989. Zgodnie z ustaleniami Okrągłego Stołu w wolnych wyborach wybrano wszystkich senatorów oraz 35% posłów (tzw. Sejm kontraktowy), pozostałe miejsca zagwarantowane były dla PZPR i partii satelickich. Wybory te uznaje się często za początek III Rzeczypospolitej, w której odbywają się całkowicie wolne wybory pięcioprzymiotnikowe.

Frekwencja (%) w wyborach do Sejmu, Parlamentu Europejskiego, samorządowych (I tura) i prezydenckich (I tura).

Wybory parlamentarne w III RP

Wybory prezydenckie w III RP

Wybory samorządowe w III RP

Wybory do Parlamentu Europejskiego w III RP

Referenda w III RP

Zarządzanie wyborów

Zgodnie z ustawą z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (tj. Dz.U. z 2022 r. poz. 1277), poszczególne wybory są zarządzane przez i w formie:

WyboryZarządzaForma zarządzeniaUwagi
Wybory Prezydenta Rzeczypospolitej PolskiejMarszałek SejmuPostanowienie Marszałka Sejmu
Wybory do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i

Wybory do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej

Prezydent Rzeczypospolitej PolskiejPostanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej PolskiejW przypadku skrócenia kadencji Sejmu – na mocy uchwały Sejmu albo zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

W przypadku wyborów uzupełniających do Senatu – PKW podaje do publicznej wiadomości w formie obwieszczenia postanowienie na terenie okręgu, którym odbędą się wybory.

Wybory samorządowePrezes Rady MinistrówRozporządzenie Prezesa Rady MinistrówDotyczy: rad gmin, rad powiatów, sejmików województw i rad dzielnic m.st. Warszawy oraz wyborów wójtów, burmistrzów i prezydentów miast.

W przypadku wyborów uzupełniających do rady, wybory te zarządza wojewoda.

Wybory do Parlamentu EuropejskiegoPrezydent Rzeczypospolitej PolskiejPostanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Państwowa Komisja Wyborcza - Kadencja 2014-2018, pkw.gov.pl [dostęp 2018-07-29] (pol.).
  2. ↑ Państwowa Komisja Wyborcza - Strona główna, pkw.gov.pl [dostęp 2019-05-25] (pol.).
  3. ↑ Komuniści fałszują wybory

Linki zewnętrzne

Wybory, referenda i plebiscyty w Polsce od 1918
Prezydenckie[A]
Parlamentarne
Uzupełniające do Senatu
Do Parlamentu Europejskiego
Do Sejmu Śląskiego (1922–1935)
  • 1922
  • 1930 (I)
  • 1930 (II)
  • 1935
Samorządowe
Do rad narodowych (1954–1988)
Referenda, plebiscyty
Plebiscyty
Ogólnokrajowe
lokalne
  • Referenda lokalne po 1989
Zobacz też

Urna wyborcza

  1. ↑ W latach 1922–1933 i w 1989 wyborów dokonywało Zgromadzenie Narodowe, w 1947 dokonał Sejm Ustawodawczy.
Polska – tematy i zagadnienia
Historia
Geografia
Prawo i ustrój polityczny
Demografia,
bezpieczeństwo
i życie społeczne
Kultura
Gospodarka
Herb Polski.svg
  • Zobacz też: portal Polska i wikiprojekt Polski kanon Wikipedii

Media użyte na tej stronie

Herb Polski.svg
Uproszczony obraz godła Polski; oficjalne godło: Coat of arms of Poland-official.png
POL urna wyborcza.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY-SA 2.5
Procentowe wyniki wyborów do Sejmu.png
Autor: Golubioji, Licencja: CC0
Procentowe wyniki wyborów do Sejmu, 1991-2019. Uwzględnione komitety z wynikiem powyżej 0,4%. ARS - Alternatywa Ruch Społeczny, AWS - Akcja Wyborcza Solidarność, AWSP - Akcja Wyborcza Solidarność Prawicy, BBWR - Bezpartyjny Blok Wspierania Reform, BdP - Blok dla Polski, BiS - Bezpartyjni i Samorządowcy, ChD - Chrześcijańska Demokracja, K'15 - Kukiz'15, KdR - Koalicja dla Rzeczypospolitej, KLD - Kongres Liberalno-Demokratyczny, KNP - Kongres Nowej Prawicy, KO - Koalicja Obywatelska, Konf - Konfederacja Wolność i Niepodległość, KORWiN - Koalicja Odnowy Rzeczypospolitej - Wolność i Nadzieja, KPEiR - Krajowa Partia Emerytów i Rencistów, KPEiR RP - Krajowe Porozumienie Emerytów i Rencistów RP, KPN - Konfederacja Polski Niepodległej, Lewica, LiD - Lewica i Demokraci, LPR - Liga Polskich Rodzin, MN - Mniejszość Niemiecka, .N - .Nowoczesna, NSZZ S - NSZZ Solidarność, Ojczyzna, PC - Porozumienie Centrum, PChD - Partia Chrześcijańskich Demokratów, PD - Partia Demokratyczna, PiS - Prawo i Sprawiedliwość, PJKM - Platforma Janusza Korwin-Mikke, PJN - Polska Jest Najważniejsza, PO - Platforma Obywatelska, POC - Porozumienie Obywatelskie Centrum, PPP - Polska Partia Pracy, PPPP - Polska Partia Przyjaciół Piwa, PSL - Polskie Stronnictwo Ludowe, PSL-PL - Polskie Stronnictwo Ludowe - Porozumienie Ludowe, Razem, RDS - Ruch Demokratyczno-Społeczny, ROP - Ruch Odbudowy Polski, RP - Ruch Palikota, RPat - Ruch Patriotyczny, SD - Stronnictwo Demokratyczne, SDPL - Socjaldemokracja Polska, SLD - Sojusz Lewicy Demokratycznej, SLD-UP - Sojusz Lewicy Demokratycznej - Unia Pracy, SO - Samoobrona, SP - Solidarność Pracy, UD - Unia Demokratyczna, UP - Unia Pracy, UPR - Unia Polityki Realnej, UPRP - Unia Prawicy Rzeczypospolitej, UW - Unia Wolności, WAK - Wyborcza Akcja Katolicka, X - Partia X, ZL - Zjednoczona Lewica