Wyka

Wyka
Ilustracja
Morfologia gatunku typowego – wyki siewnej
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządróżopodobne
Rządbobowce
Rodzinabobowate
Podrodzinabobowate właściwe
Rodzajwyka
Nazwa systematyczna
Vicia L.
Sp. Pl. 734. 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

Vicia sativa L.[3]

Synonimy
  • Bona Medik.
  • Ervilia Link
  • Ervum L.
  • Faba Mill.
  • Vicilla Schur
  • Vicioides Moench[4][5]
Wyka brudnożółta

Wyka (Vicia L.) – rodzaj roślin zielnych należący do rodziny bobowatych. Obejmuje co najmniej 232 gatunki (tyle uznanych zostało za zaakceptowane w bazie taksonomicznej The Plant List[6], w niektórych źródłach, zwłaszcza dawniejszych, podawana jest znacznie mniejsza ogólna liczba gatunków, np. 140[7], 160[5], 200[8]). W większości występują one na półkuli północnej, w strefie klimatu umiarkowanego. Zasiedlają zazwyczaj suche, trawiaste łąki i murawy, zarośla, wydmy piaszczyste i żwirowe[7]. Wiele gatunków to rośliny uprawne, w tym jadalne i pastewne, nieliczne uprawiane są jako rośliny ozdobne. Do gatunków o największym znaczeniu należy bób (wyka bób) uprawiany już w neolicie na Bliskim Wschodzie[7].

Rozmieszczenie

Przedstawiciele rodzaju rozprzestrzenieni są szeroko na półkuli północnej w strefie klimatu umiarkowanego, zwłaszcza w Eurazji. Największe zróżnicowanie jest w rejonie Turcji, w której rośnie 59 gatunków – tyle samo co w całej Europie. Kilkadziesiąt gatunków występuje na kontynentach amerykańskich, w tym wzdłuż Andów sięgając daleko na południe[7] (w Chile stwierdzono ok. 30 gatunków[9]). Nieliczne gatunki spotykane są także we wschodniej Afryce oraz na Hawajach[5].

W Polsce rodzimych jest 9 gatunków[10]:

Jako gatunki częściej uprawiane i zdziczałe notowane są w Polsce[10][11]:

  • Vicia articulata Hornem., syn. Vicia monanthos (L.) Desf. – wyka jednokwiatowa – efemerofit
  • Vicia benghalensis L. – wyka bengalska – efemerofit
  • Vicia bithynica (L.) L. – wyka bityńska – efemerofit
  • Vicia dasycarpa Ten. – wyka pstra – antropofit zadomowiony
  • Vicia ervilia (L.) Willd. – wyka soczewicowata – efemerofit
  • Vicia grandiflora Scop. – wyka brudnożółta – antropofit zadomowiony
  • Vicia faba L. – wyka bób – gatunek uprawiany
  • Vicia hirsuta (L.) S. F. Gray – wyka drobnokwiatowa – antropofit zadomowiony
  • Vicia lutea L. – wyka żółta – efemerofit
  • Vicia melanops Sibth. & Sm – efemerofit
  • Vicia narbonensis L. – wyka narbońska – efemerofit
  • Vicia pannonica Crantz – wyka pannońska – antropofit zadomowiony
  • Vicia sativa L. – wyka siewna – antropofit zadomowiony
  • Vicia tenuissima (M. Bieb.) Schinz & Thell., syn. Vicia gracilis Loisel. – wyka delikatna – efemerofit
  • Vicia tetrasperma (L.) Schreb. – wyka czteronasienna – antropofit zadomowiony
  • Vicia villosa Roth – wyka kosmata – antropofit zadomowiony

Morfologia

Pokrój
Rośliny zielne, zarówno byliny, jak i rośliny jednoroczne. Zwykle pnące, osiągające do 2 m wysokości lub więcej[7], czasem prosto wznoszące się[5].
Łodyga
Zwykle nie oskrzydlona[7], cienka i rozgałęziona[5].
Liście
Parzystopierzaste, z dwoma lub częściej licznymi, całobrzegimi listkami. Oś liścia na końcu zwykle wykształcona jako wąs czepny (wyjątkiem jest np. bób z osadką zakończoną szczecinką)[12]. U nasady liścia para przylistków całobrzegich lub ząbkowanych[5]. U niektórych gatunków na przylistkach znajdują się miodniki[13].
Kwiaty
Motylkowe, wąskootwarte i zebrane po kilka do 40[7] w kłosy lub grona wyrastające z kątów liści[12]. Działki kielicha w liczbie 5 równej długości, zrosłe, u niektórych gatunków tworzą dwie wargi. Płatki korony żółte, białe, czerwone lub różowe. Mają różną budowę. Dwa dolne płatki tworzą tzw. łódeczkę, dwa boczne skrzydełka, a piąty wzniesiony jest do góry tworząc żagielek. Żagielek może być szeroko rozpostarty lub z brzegami podwiniętymi. Wewnątrz kwiatu, a ściślej w łódeczce, znajduje się jeden słupek z jedną zalążnią zawierającą od 2 do 8 zalążków oraz 10 pręcików, z których dziewięć zrośniętych jest nitkami tworząc rurkę, jeden pręcik zaś jest wolny.
Owoce
Zwykle spłaszczone, rzadziej cylindryczne strąki zawierające od 2 do 8 owalnych lub kulistych nasion[5][7].

Systematyka

Wyka płotowa
Wyka ptasia
Wyka kosmata
Wyka grochowata

Rodzaj dzielony jest na dwa podrodzaje Vicia i Vicilla, a następnie każdy z nich odpowiednio na 9 i 17 sekcji[4]. Rodzaj Vicia jest tradycyjnie wyodrębniany w plemieniu obejmującym poza tym rodzaje: soczewica (Lens), groch (Pisum), groszek (Lathyrus) i Vavilovia. Z analiz molekularnych wynika, że tradycyjny podział taksonomiczny w obrębie tego plemienia nie odzwierciedla powiązań filogenetycznych, a rodzaj Vicia w tradycyjnym ujęciu ma charakter parafiletyczny. W obrębie tego rodzaju zagnieżdżony jest klad obejmujący rodzaj soczewica (Lens). Tu też powinien być klasyfikowany tradycyjnie do rodzaju groszek gatunek Lathyrus saxatilis (Vent.) Vis., który klasyfikowany powinien być jako Vicia saxatilis (Vent.) Tropea[14].

Pozycja systematyczna rodzaju według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)

Jeden z rodzajów podrodziny bobowatych właściwych Faboideae w rzędzie bobowatych Fabaceae s.l.[2]. W obrębie podrodziny należy do plemienia Fabeae[4].

Pozycja systematyczna rodzaju według systemu Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Fabanae R. Dahlgren ex Reveal, rząd bobowce (Fabales Bromhead), rodzina bobowate (Fabaceae Lindl.), podrodzina Vicioideae Burnett, plemię Vicioideae Burnett, podplemię Viciinae Bronn., rodzaj wyka (Vicia L.)[15].

Pozycja rodzaju w systemie Cronquista (1981)

Gromada okrytonasienne, klasa dwuliścienne (Magnoliopsida Brongn.), podklasa różowe (Rosidae Takht.), rząd bobowce (Fabales Bromhead), rodzina bobowate (Fabaceae Lindl).

Wykaz gatunków[6][11]
  • Vicia abbreviata Spreng.
  • Vicia acutifolia Elliott
  • Vicia afghanica Chrtkova
  • Vicia aintabensis Boiss.
  • Vicia alpestris Steven
  • Vicia altissima Desf.
  • Vicia americana Willd.
  • Vicia amoena Fisch. – wyka piękna
  • Vicia amurensis Oett. – wyka amurska
  • Vicia anatolica Turrill
  • Vicia andicola Kunth
  • Vicia aphylla Link
  • Vicia araucana Phil.
  • Vicia argentea Lapeyr.
  • Vicia articulata Hornem. – wyka jednokwiatowa, wyka członowana
  • Vicia assyriaca Boiss.
  • Vicia bakeri Ali
  • Vicia balansae Boiss.
  • Vicia barbazitae Ten. & Guss.
  • Vicia basaltica Plitmann
  • Vicia benghalensis L. – wyka bengalska
  • Vicia berteroana Phil.
  • Vicia biebersteinii Besser
  • Vicia biennis L.
  • Vicia bifolia Nakai
  • Vicia bijuga Hook. & Arn.
  • Vicia bithynica (L.) L. – wyka bityńska
  • Vicia bungei Ohwi
  • Vicia caesarea Boiss. & Balansa
  • Vicia canescens Labill.
  • Vicia cappadocica Boiss. & Balansa
  • Vicia capreolata Lowe
  • Vicia caroliniana Walter
  • Vicia cassia Boiss.
  • Vicia cassubica L. – wyka kaszubska
  • Vicia cedretorum Font Quer
  • Vicia chaetocalyx Webb & Berthel.
  • Vicia chianshanensis (P.Y.Fu & Y.A.Chen) Z.D.Xia
  • Vicia chinensis Franch.
  • Vicia ciceroidea Boiss.
  • Vicia ciliaris Phil.
  • Vicia ciliatula Lipsky
  • Vicia cirrhosa Webb & Berthel.
  • Vicia coquimbensis Martic.
  • Vicia costae A.Hansen
  • Vicia costata Ledeb.
  • Vicia cracca L. – wyka ptasia
  • Vicia cretica Boiss. & Heldr.
  • Vicia crocea (Desf.) Fritsch
  • Vicia cusnae Foggi & Ricceri
  • Vicia cuspidata Boiss.
  • Vicia cypria Unger & Kotschy
  • Vicia dadianorum Sommier & Levier
  • Vicia davisii Greuter
  • Vicia delmasii Emb. & Maire
  • Vicia dennesiana H.C.Watson
  • Vicia dichroantha Diels
  • Vicia dionysiensis Mouterde
  • Vicia disperma DC.
  • Vicia dissitifolia (Nutt.) Rydb.
  • Vicia diversifolia Phil.
  • Vicia dumetorum L. – wyka zaroślowa
  • Vicia durandii Boiss.
  • Vicia epetiolaris Burkart
  • Vicia eristalioides Maxted
  • Vicia ervilia (L.) Willd. – wyka soczewicowata
  • Vicia esdraelonensis Warb. & Eig
  • Vicia exigua Nutt.
  • Vicia faba L. – bób, wyka bób, bób zwyczajny
  • Vicia fairchildiana Maire
  • Vicia fauriei Franch.
  • Vicia fedtschenkoana V.V.Nikitin
  • Vicia ferreirensis Goyder
  • Vicia filicaulis Webb & Berthel.
  • Vicia floridana S.Watson
  • Vicia freyniana Bornm.
  • Vicia fulgens Batt.
  • Vicia galeata Boiss.
  • Vicia galilaea Plitmann & Zohary
  • Vicia garbiensis Font Quer & Pau
  • Vicia geminiflora Trautv.
  • Vicia giacominiana Segelb.
  • Vicia gigantea Bunge
  • Vicia glareosa P.H.Davis
  • Vicia glauca C.Presl
  • Vicia graminea Sm.
  • Vicia grandiflora Scop. – wyka brudnożółta
  • Vicia hassei S.Watson
  • Vicia heterophylla Phil.
  • Vicia hirsuta (L.) Gray – wyka drobnokwiatowa
  • Vicia hirticalycina Nakai
  • Vicia hololasia Woronow
  • Vicia hugeri Small
  • Vicia hulensis Plitmann
  • Vicia humilis Kunth
  • Vicia hungarica Heuff.
  • Vicia hyaeniscyamus Mouterde
  • Vicia hybrida L.
  • Vicia hyrcanica Fisch. & C.A.Mey.
  • Vicia iberica Grossh.
  • Vicia inconspicua Phil.
  • Vicia iranica Boiss.
  • Vicia janeae Mardal.
  • Vicia japonica A.Gray
  • Vicia johannis Tamamsch.
  • Vicia kalakhensis Khattab & al.
  • Vicia kioshanica L.H.Bailey
  • Vicia koeieana Rech.f.
  • Vicia kokanica Regel & Schmalh.
  • Vicia kotschyana Boiss.
  • Vicia kulingana L.H.Bailey
  • Vicia lanceolata Phil.
  • Vicia larissae Prima
  • Vicia lathyroides L. – wyka lędźwianowata
  • Vicia latibracteolata K.T.Fu
  • Vicia laxiflora Boiss.
  • Vicia lecomtei Humbert & Maire
  • Vicia leucantha Biv.
  • Vicia leucophaea Greene
  • Vicia lilacina Ledeb.
  • Vicia linearifolia Hook. & Arn.
  • Vicia linearis (Nutt.) Greene
  • Vicia loiseleurii (M.Bieb.) Litv.
  • Vicia lomensis J.F.Macbr.
  • Vicia longicuspis Z.D.Xia
  • Vicia ludoviciana Nutt.
  • Vicia lunata (Boiss. & Balansa) Boiss.
  • Vicia lutea L. – wyka żółta
  • Vicia macrantha Jurtzev
  • Vicia macrograminea Burkart
  • Vicia magellanica Hook.f.
  • Vicia megalotropis Ledeb.
  • Vicia melanops Sibth. & Sm. – wyka czarna
  • Vicia menziesii Spreng.
  • Vicia michauxii Spreng.
  • Vicia minutiflora D.Dietr.
  • Vicia modesta Phil.
  • Vicia mollis Boiss.
  • Vicia monantha Retz.
  • Vicia monardi Boiss. & Reut.
  • Vicia monardii Boiss. & Reut.
  • Vicia montbretii Fisch. & C.A.Mey.
  • Vicia montenegrina Rohlena
  • Vicia montevidensis Vogel
  • Vicia mucronata Clos
  • Vicia multicaulis Ledeb.
  • Vicia multijuga (Boiss.) Rech.f.
  • Vicia murbeckii Maire
  • Vicia nana Vogel
  • Vicia narbonensis L. – wyka narbońska
  • Vicia nervata Sipliv.
  • Vicia nigricans Hook. & Arn.
  • Vicia nipponia Matsum.
  • Vicia nipponica Matsum.
  • Vicia noeana Boiss.
  • Vicia nummularia Hand.-Mazz.
  • Vicia obscura Vogel
  • Vicia ocalensis R.K.Godfrey & Kral
  • Vicia ochroleuca Ten. – wyka bladożółta
  • Vicia ohwiana Hosok.
  • Vicia olbiensis Reuter
  • Vicia olchonensis (Peschkova) O.D.Nikif.
  • Vicia onobrychioides L.
  • Vicia oroboides Wulfe – wyka groszkowata
  • Vicia orobus DC. – wyka groszkowa
  • Vicia palaestina Boiss.
  • Vicia pallida Hook. & Arn.
  • Vicia pampicola Burkart
  • Vicia pannonica Crantz – wyka pannońska
  • Vicia parviflora Cav.
  • Vicia parvula Ziel.
  • Vicia paucifolia Baker
  • Vicia pectinata Lowe
  • Vicia peregrina L.
  • Vicia perelegans K.T.Fu
  • Vicia peruviana Vigo
  • Vicia pinetorum Boiss. & Spruner
  • Vicia pisiformis L. – wyka grochowata
  • Vicia platensis Speg.
  • Vicia popovii O.D.Nikif.
  • Vicia pseudo-orobus Fisch. & C.A.Mey. – wyka nibygroszkowa
  • Vicia pseudorobus Fisch. & C.A.Mey.
  • Vicia pubescens (DC.) Link
  • Vicia pulchella Kunth
  • Vicia pyrenaica Pourr. – wyka pirenejska
  • Vicia qatmensis Gomb.
  • Vicia quadrijuga P.H.Davis
  • Vicia ramuliflora (Maxim.) Ohwi
  • Vicia rerayensis (Ball) Murb.
  • Vicia rigidula Royle
  • Vicia sativa L. – wyka siewna
  • Vicia scandens R.P.Murray
  • Vicia semenovii (Regel & Herder) B.Fedtsch.
  • Vicia semiglabra Boiss.
  • Vicia sepium L. – wyka płotowa
  • Vicia sericocarpa Fenzl
  • Vicia serinica R.Uechtr. & Huter
  • Vicia serratifolia Jacq.
  • Vicia sessiliflora Clos
  • Vicia setidens Bornm.
  • Vicia setifolia Kunth
  • Vicia sibthorpii Boiss.
  • Vicia sicula (Raf.) Guss.
  • Vicia sinaica Boulos
  • Vicia singarensis Boiss. & Hausskn.
  • Vicia sojakii Chrtkova
  • Vicia sosnowskyi Ekvtim.
  • Vicia sparsiflora Ten.
  • Vicia splendens P.H.Davis
  • Vicia stenophylla Vogel
  • Vicia suberviformis Maire
  • Vicia subrotunda (Maxim.) Czefr.
  • Vicia subserrata Phil.
  • Vicia subvillosa (Ledeb.) Boiss.
  • Vicia sylvatica L. – wyka leśna
  • Vicia taipaica K.T.Fu
  • Vicia tenera Benth.
  • Vicia tenuifolia Roth – wyka długożagielkowa
  • Vicia ternata Z.D.Xia
  • Vicia tetrantha H.W.Kung
  • Vicia tetrasperma (L.) Schreb. – wyka czteronasienna
  • Vicia tibetica C.E.C.Fisch.
  • Vicia tigridis Mouterde
  • Vicia tsydenii Malyschev
  • Vicia turkestanica Vassilkovsk
  • Vicia unijuga A.Br. – wyka jednogrzbietowa
  • Vicia variegata Willd. – wyka upstrzona
  • Vicia venosa (Link) Maxim.
  • Vicia venulosa Boiss. & Hohen.
  • Vicia vicina Clos
  • Vicia vicioides (Desf.) Cout.
  • Vicia villosa Roth – wyka kosmata
  • Vicia woroschilovii N.S.Pavlova
  • Vicia wushanica Z.D.Xia

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-26] (ang.).
  3. ↑ a b Vicia. W: Index Nominum Genericorum [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2009-04-25].
  4. ↑ a b c Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2014-05-29].
  5. ↑ a b c d e f g Bojian Bao & Nicholas J. Turland: Vicia Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-05-29].
  6. ↑ a b Vicia. W: The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2014-05-29].
  7. ↑ a b c d e f g h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 130. ISBN 0-333-74890-5.
  8. ↑ Alicja Szweykowska, Jerzy (red.) Szweykowski: Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.
  9. ↑ Vicia L.. W: Estudios criticos sobre la flora de Chile [on-line]. [dostęp 2014-05-29].
  10. ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  11. ↑ a b Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008. ISBN 978-83-925110-5-2.
  12. ↑ a b Geoffrey Burnie i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  13. ↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 238. ISBN 83-7079-778-4.
  14. ↑ Hanno Schaefer, Paulina Hechenleitner, Arnoldo Santos-Guerra, Miguel Menezes de Sequeira, R. Toby Pennington, Gregory Kenicer, Mark A. Carine. Systematics, biogeography, and character evolution of the legume tribe Fabeae with special focus on the middle-Atlantic island lineages. „BMC Evolutionary Biology”. 12: 250, 2012. DOI: 10.1186/1471-2148-12-250. 
  15. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Vicia (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-04-25].

Media użyte na tej stronie

Aitovirna Vicia sepium VI05 C 6297.JPG
Autor: Anneli Salo, Licencja: CC BY-SA 3.0
Vicia sepium, Bush Vetch, - Kerava, Finland
85 Vicia sativa L.jpg
Vicia sativa L.
Vicia villosa.jpeg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Fabelfroh (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC-BY-SA-3.0
Vicia villosa, Kristian Peters 3.7.2004, Warnow-Wiesen
Vicia grandiflora W.jpg
Autor: Fornax, Licencja: CC BY-SA 3.0
Vicia grandiflora (Unterfranken, Germany)
Vicia pisiformis1 eF.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Bayreuth 2012 - Vicia cracca 02.JPG
Autor: El Grafo, Licencja: CC BY-SA 3.0
Vicia cracca bei in den Main-Auen bei Bayreuth