Wykaz środków odurzających i substancji psychotropowych

Wykaz środków odurzających i substancji psychotropowych – lista substancji kontrolowanych, których posiadanie, produkcja, przetwarzanie, przewóz i obrót są nielegalne w Polsce bez posiadania odpowiedniego zezwolenia regulowanego ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii[1]. Substancje dzieli się na grupy w założeniu w zależności od stopnia ryzyka powstania uzależnienia w przypadku użycia ich w celach pozamedycznych oraz zakresu ich stosowania w celach medycznych. Od 21 sierpnia 2018 r. wykaz substancji zgodnie z ustawą znajduje się w rozporządzeniu[2] ministra właściwego do spraw zdrowia[3].

Nowelizacja wykazów poprzez Ustawę z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii[4] weszła w życie 25 sierpnia 2010 roku, a niektóre z wykazów zostały uzupełnione w roku 2011[5], 2015[6] i 2018[2].

Wykazy I-N, II-N, III-N i IV-N polskiej ustawy są wzorowane na wykazach Jednolitej konwencji o środkach odurzających z 1961 roku, a wykazy I-P, II-P, III-P i IV-P – na wykazach Konwencji o substancjach psychotropowych z 1971 roku. Wykaz prekursorów objętych regulacjami Unii Europejskiej pokrywa się co do listy substancji (ale nie kategoryzacji) z tabelami Konwencji o zwalczaniu nielegalnego obrotu środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi z 1988.

Fakt, że wykaz nie zabrania stosowania danej substancji w celach medycznych, nie oznacza, że preparat tej substancji jest zarejestrowany jako lek gotowy lub surowiec do receptury. Obecnie spośród substancji objętych kontrolą zarejestrowanych jest tylko kilka opioidów (morfina, buprenorfina, oksykodon, petydyna, dihydrokodeina, fentanyl, metadon, pentazocyna, difenoksylat, kodeina, ponadto w recepturze etylomorfina), metylofenidat (stymulant na ADHD), benzodiazepiny i kilka innych depresantów OUN. Od grudnia 2012 jest zarejestrowany Sativex, preparat tetrahydrokannabinolu i kannabidiolu[7]. Dostępne jako leki są również efedryna i pseudoefedryna (prekursory metamfetaminy i metkatynonu, ale pierwsza z nich ma także pewne właściwości psychoaktywne sama w sobie). Ponadto kilka leków jest zastrzeżonych do stosowania tylko w leczeniu szpitalnym (remifentanyl, sufentanil i ketamina). Ketamina jest także dostępna w preparatach weterynaryjnych[8].

Z drugiej strony część zarejestrowanych leków dostępnych na receptę ma działanie psychoaktywne, ale nie jest objęte wykazem. Tak jest np. w przypadku tramadolu i butorfanolu (ten drugi jest dostępny tylko jako preparat do leczenia zwierząt). Osobom sprzedającym te leki na czarnym rynku grozi odpowiedzialność za nielegalny handel lekami (taka sama jak przy handlu sterydami anabolicznymi).

W Polsce jedynie kilka preparatów z solami kodeiny oraz pseudoefedryny posiada status kategorii dostępności „OTC” – są dostępne w sprzedaży bez recepty (z ograniczeniami co do ilości opakowań). Natomiast pozostałe produkty lecznicze i surowce farmaceutyczne z poniższego Wykazu środków odurzających i substancji psychotropowych są dostępne zarówno na recepty zwykłe (oznaczone kategorią dostępności – „Rp.”) oraz na recepty z wtórnikiem (tzw. „recepty narkotyczne”, oznaczone kategorią dostępności – „Rpw.”). Przynależność do danej grupy w poniższym w wykazie nie jest tożsama z kategorią dostępności („Rp.” lub „Rpw.”) danego produktu leczniczego lub surowca farmaceutycznego do receptury aptecznej. Kategorię dostępności ustala URPL, w trakcie procesu rejestracji ubiegającego się producenta. Stąd wynikają różne kategorie dostępności dla preparatów nawet z tą samą substancją czynną, np. preparaty zawierające buprenorfinę są dostępne (w zależności od marki produktu) zarówno na „receptę zwykłą” „Rp.”, ale także na receptę tzw. „narkotyczną” z wtórnikiem „Rpw.” Ciekawym przykładem jest także produkt leczniczy „Indywidualny Zestaw Autostrzykawek Przeciwko Bojowym Środkom Trującym IZAS-05"[9], który zawiera m.in. diazepam. Jest on dostępny na receptę z wtórnikiem „Rpw.” mimo tego, że inne preparaty diazepamu są dostępne na receptę zwykłą „Rp.”

Ponadto niektóre produkty lecznicze, niezawierające substancji czynnych z Wykazu środków odurzających i substancji psychotropowych są również zarejestrowane z kategorią dostępności „Rpw.”, czyli na tzw. „narkotyczną” receptę z wtórnikiem. Przykładami takich produktów leczniczych są: Nalpain (zawierający nalbufinę)[10], a w przeszłości taką kategorię miały preparaty modafinilu, czy stosowanego w leczeniu Choroby Parkinsona triheksyfenidylu (Parkopan) oraz nasennego leku złożonego Reladorm

Ponadto odnotowywane są przypadki odurzania się dostępnymi bez recepty lekami nieobjętymi wykazem (dekstrometorfanem, benzydaminą[11] i dimenhydrynatem[12]). Po nowelizacji ustawy z roku 2015, leki zawierające pseudoefedrynę, dekstrometorfan lub kodeinę wydawane są tylko osobom pełnoletnim i w ilości nie większej niż jedno opakowanie[6]. Inną grupą substancji nieobjętych wykazem są tzw. dopalacze.

Środki odurzające

Wykaz środków odurzających określony jest w załączniku 1 Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.

Grupa I-N

Środki odurzające grupy I-N to substancje o dużym potencjale uzależniającym, które mogą być stosowane w celach medycznych, naukowych i przemysłowych.

Grupa zawiera przetwory konopi i maku, liście koki, kokainę, ekgoninę, 16 roślin zdelegalizowanych w 2009 roku (z adnotacją Rośliny żywe lub susz, nasiona, wyciągi oraz ekstrakty), syntetyczne kannabinoidy (AM-694, CP 47,497 wraz z homologami, HU-210, RCS-4 oraz kilkanaście związków odkrytych przez Johna W. Huffmana, których oznaczenia zaczynają się akronimem JWH). Reszta substancji to opioidy.

oraz:

  • izomery środków odurzających wymienionych w niniejszej grupie, jeżeli istnienie takich izomerów jest możliwe w ramach użytego oznaczenia chemicznego, chyba że izomery takie są wyraźnie wyłączone,
  • estry i etery środków odurzających wymienionych w niniejszej grupie, jeżeli istnienie takich estrów i eterów jest możliwe, chyba że są one wymienione w innej grupie,
  • sole środków odurzających wymienionych w niniejszej grupie, włączając w to sole estrów, eterów i izomerów, o których mowa wyżej, jeżeli istnienie takich soli jest możliwe.

Ustawa (w przeciwieństwie do Jednolitej konwencji o środkach odurzających) nie wymienia explicite dekstrometorfanu i dekstrorfanu jako wyłączonych izomerów, jednak w praktyce nie są one objęte kontrolą.

Grupa II-N

Środki odurzające grupy II-N to substancje o średnim potencjale uzależniającym, które mogą być stosowane w celach medycznych, naukowych i przemysłowych.

Grupa zawiera wyłącznie opioidy.

oraz:

  • izomery środków odurzających wymienionych w niniejszej grupie, jeżeli istnienie takich izomerów jest możliwe w ramach użytego oznaczenia chemicznego, chyba że istnienie takich izomerów jest wyraźnie wyłączone,
  • sole środków odurzających wymienionych w niniejszej grupie, włączając w to sole estrów, eterów i izomerów, o których mowa wyżej, jeżeli istnienie takich soli jest możliwe.

Grupa III-N (preparaty środków grup I-N i II-N objęte kontrolą złagodzoną)

Środki odurzające grupy III-N to substancje o nieznacznym potencjale uzależniającym podlegające kontroli złagodzonej. Preparaty zawierające substancje z tej grupy mogą być wydawane z apteki bez recepty.

Grupa zawiera wyłącznie preparaty opioidów.

w których ilość środka odurzającego nie przekracza 100 mg w jednej dawce lub stężenie nie przekracza 2,5% w preparatach w formie niepodzielonej.

  • preparaty zawierające w jednej dawce najwyżej 2,5 mg difenoksylatu obliczonego w postaci zasady i nie mniej niż 0,025 mg siarczanu atropiny w jednej dawce.
  • preparaty zawierające w jednej dawce nie więcej niż 0,5 mg difenoksyny oraz takie ilości winianu atropiny, które odpowiadają co najmniej 5% dawki difenoksyny.

Grupa IV-N (podzbiór I-N objęty kontrolą zaostrzoną)

Środki odurzające grupy IV-N to substancje, co do których stosowana jest kontrola zaostrzona i mogą być stosowane wyłącznie w celu prowadzenia badań oraz w lecznictwie zwierząt.

Grupa zawiera opioidy i przetwory konopi.

oraz:

  • izomery środków odurzających wymienionych w niniejszej grupie, jeżeli istnienie takich izomerów jest możliwe w ramach użytego oznaczenia chemicznego, chyba że izomery takie są wyraźnie wyłączone,
  • estry i etery środków odurzających wymienionych w niniejszej grupie, jeżeli istnienie takich estrów i eterów jest możliwe, chyba że są one wymienione w innej grupie,
  • sole środków odurzających wymienionych w niniejszej grupie, włączając w to sole estrów, eterów i izomerów, o których mowa wyżej, jeżeli istnienie takich soli jest możliwe.

Substancje psychotropowe

Substancje psychotropowe określone są w załączniku 2 Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.

Grupa I-P

Substancje psychotropowe grupy I-P to substancje o braku zastosowań medycznych i o dużym potencjale nadużywania, które są wyłączone z obrotu farmaceutycznego i mogą być używane jedynie w celu prowadzenia badań naukowych.

  • tetrahydrokannabinole – następujące izomery i ich warianty stereochemiczne:
    • Δ6a,10a-tetrahydrokannabinol – 7,8,9,10-tetrahydro-6,6,9-trimetylo-3-pentylo-6H-dibenzo[b,d]piran-1-ol,
    • Δ6a,7-tetrahydrokannabinol – (9R,10aR)-8,9,10,10a-tetrahydro-6,6,9-trimetylo-3-pentylo-6H-dibenzo[b,d]piran-1-ol,
    • Δ7-tetrahydrokannabinol – (6aR,9R,10aR)-6a,9,10,10a-tetrahydro-6,6,9-trimetylo-3-pentylo-6H-dibenzo[b,d]piran-1-ol,
    • Δ8-tetrahydrokannabinol – (6aR,10aR)-6a,7,10,10a-tetrahydro-6,6,9-trimetylo-3-pentylo-6H-dibenzo[b,d]piran-1-ol,
    • Δ10-tetrahydrokannabinol – 6a,7,8,9-tetrahydro-6,6,9-trimetylo-3-pentylo-6H-dibenzo[b,d]piran-1-ol,
    • Δ9,11-tetrahydrokannabinol – (6aR,10aR)-6a,7,8,9,10,10a-heksahydro-6,6,9-trimetylo-3-pentylo-6H-dibenzo[b,d]piran-1-ol,

oraz:

  • sole substancji zamieszczonych w tej grupie w każdym przypadku, gdy istnienie takich soli jest możliwe,
  • stereoizomery substancji zamieszczonych w tej grupie, jeżeli istnienie takich stereoizomerów jest możliwe w ramach użytego oznaczenia chemicznego, chyba że stereoizomery takie są wyraźnie wyłączone.

Grupa II-P

Substancje psychotropowe grupy II-P to substancje o niewielkich zastosowaniach medycznych i o dużym potencjale nadużywania, które mogą być stosowane w celach medycznych, naukowych i przemysłowych.

oraz:

  • izomery substancji psychotropowych wymienionych w niniejszej grupie, jeżeli istnienie takich izomerów jest możliwe w ramach użytego oznaczenia chemicznego, chyba że izomery takie są wyraźnie wyłączone,
  • estry i etery substancji psychotropowych wymienionych w niniejszej grupie, jeżeli istnienie takich estrów i eterów jest możliwe, chyba że są one wymienione w innej grupie,
  • sole substancji psychotropowych wymienionych w niniejszej grupie, włączając w to sole estrów, eterów i izomerów, o których mowa wyżej, jeżeli istnienie takich soli jest możliwe.

Grupa III-P

Substancje psychotropowe grupy III-P to substancje o istotnych zastosowaniach medycznych i średnim potencjale nadużywania, które mogą być stosowane w celach medycznych, naukowych i przemysłowych.

oraz sole substancji zamieszczonych w tej grupie w każdym przypadku, gdy istnienie takich soli jest możliwe.

Grupa IV-P

Substancje psychotropowe grupy IV-P to substancje o istotnych zastosowaniach medycznych i małym potencjale nadużywania, które mogą być stosowane w celach medycznych, naukowych i przemysłowych.

oraz sole substancji zamieszczonych w tej grupie w każdym przypadku, gdy istnienie takich soli jest możliwe.

Aktualizacja 20 lipca 2018 r.

Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej[3] określa listę nowych substancji psychoaktywnych, których posiadanie jest powiązane z mniejszymi sankcjami. Lista ta została wprowadzona w celu walki z tzw. dopalaczami.

Wykaz nowych substancji psychoaktywnych

  • 4-CEC (4-chloroetkatynon)
  • 5-Cl-UR-14
  • 2-CMC (2-chlorometkatynon)
  • 4-EEC (4-etyloetkatynon)
  • 5F-AB-PINACA
  • 5F-AMB
  • 3-Me-MAPB
  • 4-metylo-N,N-DMC (4-MDMC)
  • NM-2201
  • PV8 (alfa-PEP, alfa-PHPP)
  • THJ-2201
  • alfa-PVT (α-pirolidynopentiotiofenon, α-pirolidynowalerotiofenon)
  • NEP (α-etyloaminopentiofenon, N-etylonorpentedron, alfaetyloaminowalerofenon, alfa-EAPP)
  • 5-DBFPV (3-deoxy-3,4-MDPV)
  • 4-Cl-α-PVP
  • NEMNP (4-metylo-N-etylonorpentedron, 4-MEAP, 4-metyl-alfa-etylaminopentiofenon)
  • 5F-AMBICA (N-(1-amino-3-metylo-1-oksobutan-2-ylo)-1-(5-fluoropentylo)-1H-indol-3-karboksyamid)
  • TH-PVP (2-(pirolidyn-1-ylo)-1-(5,6,7,8-tetrahydronaftalen-2-ylo)pentan-1-on)
  • N[l]
  • N[l]
  • α-PHiP (αpirolidynoizoheksanofenon)
  • 3-CEC (3-chloroetkatynon)
  • AMB-CHMICA (MMB-CHMICA)
  • MDPHP (1-(1,3-benzodioksol-5-ylo)-2-(1-pirolidyn-1-ylo)heksan-1-on)
  • 4-fluoropentedron (4-FPD)
  • MPHP (4-metylo-α-pirolidynoheksofenon)
  • etizolam
  • benzylofentanyl
  • 3-fluorofenmetrazyna (3-FPM, 3F-fenmetrazyna, PAL-593, 3-FPH, 3-FMP)
  • 3-hydroksyfenazepam (3-hydroxy BD 98)
  • 4-HO-MiPT (4-hydroksy-N-metylo-nizopropylotryptamina)
  • ALD-52 (N-acetylo-LSD, ALD)
  • ETH-LAD (N-etylnor LSD, dietyloamid kwasu 6-etylo-6-norlizergowego)
  • pF-4-metyloaminoreks (4-fluoro-4-metyloaminoreks, parafluoro-4-metyloaminoreks)
  • 3-HO-PCP (3-hydroksyfencyklidyna)[13]
  • 1cP-LSD (dietyloamid kwasu 1-cyklopropionylo-d-lizergowego)[13]

Prekursory narkotykowe

Dawniej załącznik 1 Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii określał wykaz prekursorów narkotykowych (a załączniki 2 i 3 odpowiednio środki odurzające i substancje psychotropowe). Obejmował on nitroetan i benzaldehyd, które obecnie nie są objęte kontrolą (nie są i nie były też objęte Konwencją o zwalczaniu nielegalnego obrotu środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi), a ponadto miał nieco inną kategoryzację substancji. Listę prekursorów określa Rozporządzenie (WE) nr 273/2004[14].

Kategoria 1

Prekursory kategorii 1 (dawniej grupa I-R) to substancje o dużym potencjale użycia do produkcji narkotyków.

oraz:

  • formy stereoizomeryczne substancji wymienionych w tej kategorii, niebędące katyną, w każdym przypadku gdy występowanie takich form jest możliwe,
  • sole substancji wymienionych w tej kategorii, niebędące solami katyny, w każdym przypadku gdy istnienie takich soli jest możliwe.

Kategoria 2

Prekursory kategorii 2 (dawniej grupa IIA-R) to substancje o małym potencjale użycia do produkcji narkotyków[15].

oraz sole substancji wymienionych w tej kategorii w każdym przypadku, gdy istnienie takich soli jest możliwe. Użytkownicy prekursorów podkategorii 2A mają obowiązek, przed ich nabyciem, uzyskać rejestrację u Inspektora do spraw Substancji Chemicznych.

Kategoria 3

Prekursory kategorii 3 (dawniej grupa IIB-R) to substancje powszechnie dostępne o nikłym potencjale użycia do produkcji narkotyków.

oraz sole substancji wymienionych w tej kategorii, niebędące solami kwasu solnego i kwasu siarkowego, w każdym przypadku gdy istnienie takich soli jest możliwe.

Zobacz też

Konwencje międzynarodowe:

Ustawodawstwo polskie:

Ustawodawstwo USA:

  • Controlled Substances Act

Uwagi

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Dodane w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 17 sierpnia 2018[2].
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax ay az ba bb bc bd be bf bg bh bi bj bk bl bm bn bo bp bq br bs bt bu bv bw bx by bz ca cb cc cd ce cf cg ch ci cj ck cl cm cn co cp cq cr cs ct cu cv cw cx cy cz da db dc dd de df dg dh di dj dk dl Dodane w ustawie z 24 kwietnia 2015[6].
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Rośliny żywe lub susz, nasiona, wyciągi oraz ekstrakty.
  4. ↑ Nazwa zaczynająca się od akronimu „CP” oznacza substancję otrzymaną pierwotnie w laboratorium firmy Pfizer.
  5. ↑ Akronim „HU” oznacza związek otrzymany na Uniwersytecie Hebrajskim (ang. Hebrew University).
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Akronim „JWH” oznacza związek otrzymany przez Johna W. Huffmana.
  7. ↑ a b Ziele konopi innych niż włókniste oraz wyciągi, nalewki farmaceutyczne, a także wszystkie inne wyciągi z konopi innych niż włókniste.
  8. ↑ Koncentraty – produkty powstające w procesie otrzymywania alkaloidów ze słomy makowej, jeżeli produkty te są wprowadzone do obrotu.
    Wyciągi – inne niż koncentraty produkty otrzymywane ze słomy makowej przy jej ekstrakcji wodą lub jakimkolwiek innym rozpuszczalnikiem, a także inne produkty otrzymywane przez przerób mleczka makowego.
  9. ↑ a b Substancja może być stosowana w lecznictwie zwierząt.
  10. ↑ Nie mylić ze skrótowcem angielskim szkła akrylowego, PMMA – poly(methyl methacrylate).
  11. ↑ Przeniesiony z grupy IV-P ustawą z 2015 roku.
  12. ↑ a b Brak międzynarodowej nazwy zalecanej[2].

Przypisy

  1. ↑ Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.U. z 2020 r. poz. 2050).
  2. ↑ a b c d Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 17 sierpnia 2018 r. w sprawie wykazu substancji psychotropowych, środków odurzających oraz nowych substancji psychoaktywnych (Dz.U. z 2021 r. poz. 1665).
  3. ↑ a b Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz.U. z 2018 r. poz. 1490).
  4. ↑ Ustawa z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.U. z 2010 r. nr 143, poz. 962).
  5. ↑ Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.U. z 2011 r. nr 105, poz. 614).
  6. ↑ a b c Ustawa z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 875).
  7. ↑ Sativex – lek z marihuany, www.kbpn.gov.pl [dostęp 2017-11-27].
  8. ↑ Wynik wyszukiwania substancji czynnej ketamina w wyszukiwarce produktów leczniczych (weterynaryjnych) [dostęp 2018-08-21].
  9. ↑ Produkty lecznicze, www.ravimed.com.pl [dostęp 2019-01-13] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-13].
  10. ↑ Nalpain (Nalbuphine, Nalbufina), www.lekinfo24.pl [dostęp 2019-01-13].
  11. ↑ Jacek Sein Anand, Magdalena Lukasik- Glebocka, Roman Paweł Korolkiewicz, Recreational abuse with benzydamine hydrochloride (tantum rosa), „Clinical Toxicology”, 45 (2), 2007, s. 198–199, DOI: 10.1080/15563650600981210, PMID: 17364645.
  12. ↑ Alison G. Halpert, Mary C. Olmstead, Richard J. Beninger, Mechanisms and abuse liability of the anti-histamine dimenhydrinate, „Neuroscience and Biobehavioral Reviews”, 26 (1), 2002, s. 61–67, DOI: 10.1016/S0149-7634(01)00038-0, PMID: 11835984.
  13. ↑ a b c d e f g h i j ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 27 stycznia 2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wykazu substancji psychotropowych, środków odurzających oraz nowych substancji psychoaktywnych.
  14. ↑ Rozporządzenie (WE) Nr 273/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie prekursorów narkotykowych [dostęp 2011-06-18] (pol.). (Dz. Urz. UE L 47 z 18.02.2004).
  15. ↑ Prekursory narkotykowe kategorii 2. Biuro do spraw Substancji Chemicznych, 2011-01-24. [dostęp 2016-02-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-02-25)].

Bibliografia

  • Katarzyna Łucarz, Anna Muszyńska: Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii. Komentarz. Warszawa: Wolters Kluwer, 2008. ISBN 978-83-7526-875-1.

Star of life.svg Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Scale of justice gold.png Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.

Media użyte na tej stronie

Star of life.svg

The Star of Life, medical symbol used on some ambulances.

Star of Life was designed/created by a National Highway Traffic Safety Administration (US Gov) employee and is thus in the public domain.