Wykrzyknik (część mowy)

Wykrzyknik – nieodmienna część mowy wyrażająca m.in. silne stany emocjonalne, uczucia oraz ujawniająca stan woli mówiącego (np. życzenia, rozkazy) bądź naśladująca dźwięki otaczającego świata. Inaczej mówiąc są to wyrazy służące do uwydatniania uczuć lub woli mówiącego oraz leksemy będące dźwiękową imitacją zjawisk otaczającego nas świata. Nazwy tej używa się w stosunku do różnych jednostek językowych, ponieważ ich zbiory są wyznaczane przez językoznawców na podstawie różnych kryteriów (np. zbiór wykrzykników wyznaczony na podstawie kryteriów składniowych będzie się różnił od zbioru wyznaczonego na podstawie kryteriów semantycznych czy pragmatycznych). Najczęściej przy wyznaczaniu wykrzykników spośród innych części mowy bierze się pod uwagę wszystkie trzy kryteria tj. semantyczne, składniowe i morfologiczne.

Wykrzyknik jest samodzielną częścią mowy, nie wchodzi zasadniczo w związki składniowe z innymi wyrazami w wypowiedzeniu (zdaniu) mogą natomiast stanowić samodzielną wypowiedź (występować w roli samodzielnych wypowiedzeń lub być poza zdaniem). Wyjątkowo mogą pełnić funkcję orzeczenia (niektóre dźwiękonaśladowcze oraz wyrażające wolę).

Wykrzykniki właściwe nie mają konkretnej budowy słowotwórczej, natomiast pochodne mogą taką budowę wykazywać.

Wykrzykniki i wyrazy dźwiękonaśladowcze można też podzielić na podgrupy według różnych kryteriów np. pochodzenia, dźwięków, jakie naśladują (onomatopeje), wyrażanych emocji i uczuć, do kogo są skierowane itd.

Wykrzykniki (spośród innych części mowy) można wyodrębnić na podstawie dwóch kryteriów tj. składniowego (syntaktycznego) i znaczeniowego (semantycznego). Natomiast kryterium trzecie tj. morfologiczne (fleksyjne) pozwala wyodrębnić jedynie grupę leksemów nieodmiennych, do których zaliczamy wykrzykniki.

Charakterystyka wykrzykników

Podział wykrzykników ze względu na pochodzenie

Wykrzykniki ze względu na pochodzenie możemy podzielić na trzy kategorie formalne tj. właściwe, wtórne i pochodne.

  • Wykrzykniki wtórne to takie wykrzykniki, które wywodzą się od form wyrazowych lub całych zdań i swoją funkcję pełnią wtórnie. Są to jednostki językowe zleksykalizowane, będące jedynie znakami wyrażającymi emocje mówiącego (np. psiakrew, cholera, kurczę).
  • Natomiast wykrzykniki pochodne to wykrzykniki związane swym pochodzeniem od innych części mowy (rzeczowników, czasowników, przymiotników, przysłówków, spójników oraz partykuł), które zatraciły pierwotne znaczenie (np. dalibóg, biada, precz, wara, przebóg).
  • Wykrzykniki właściwe niezwiązane formalnie z innymi częściami mowy, rozpoznawane są tylko na podstawie właściwego im znaczenia (np. ach, och, hej, hop, halo, e, oj, aj, bęc).

Wykrzykniki wtórne i pochodne często nakładają się na siebie, dlatego też można je traktować jako jedną grupę.

Podział wykrzykników (szkolny)

Według tej metody wykrzykniki dzielą się na:

  • Wyrażające uczucia (pożądane, niepożądane, neutralne).
  • Wyrażające wolę (powitania, kontaktu ze zwierzętami).
  • Dźwiękonaśladowcze.
  • Apelatywne.

Podział wyrazów według kryterium syntaktycznego (składniowego)

Najbardziej pomocne do odróżnienia tej klasy wyrazów od innych części mowy jest kryterium syntaktyczne (składniowe). Według tego kryterium wykrzykniki to klasa wyrazów, które są nieodmienne (kryterium morfologiczne) i mogą funkcjonować jako samodzielne wypowiedzenia niezależnie od kontekstu (w odróżnieniu od spójników, przyimków i partykuł) np. wyrazy ach i ej należą do zbioru wykrzykników, ponieważ mogą występować jako odrębne wypowiedzenia (można ich użyć w izolacji np. powiedzieć Ach! do samego siebie). Natomiast leksem nad oraz i mimo że też są nieodmienne nie należą do tego zbioru, bo nie mogą funkcjonować samodzielnie (co prawda można powiedzieć I…? albo Nad, ale takie użycia wymagają szerszego kontekstu dialogowego). Wykrzykniki te jedynie uzupełniają informacje zawarte w zdaniu (np. aj, brr, brzęk, fuj, hej, ho, och, mee, nie, pst, tak, uwaga) i prymarnie pozostają poza wszelkimi związkami syntaktycznymi (funkcjonują jako samodzielne wypowiedzenia). Jednak nawet stosując kryterium syntaktyczne do wyznaczenia tej części mowy nie otrzymuje się jednorodnego zbioru. Niektóre wykrzykniki sekundarnie (dźwiękonaśladowcze) mogą występować w funkcji orzeczenia w zdaniach oznaczających czynność najczęściej momentalną (np. bzz, hop, hyc, brzdęk, buch, bęc, cap, ciach, frr, hola, kap, smyk, trzask). Wykrzykniki apelatywne mogą łączyć się z formami trybu rozkazującego (np. halo) i wołacza (np. uwaga, precz).

Podział wykrzykników według kryterium syntaktycznego (składniowego), morfologicznego i znaczeniowego

Według tego podziału wyodrębnia się cztery grupy wykrzykników. Wykrzykniki, funkcjonujące wyłącznie jako samodzielne wypowiedzenia niezależnie od kontekstu (wykrzykniki prymarne, wykrzykniki wtórne) oraz sekundarne, które mogą funkcjonować zarówno samodzielnie, jak i być częścią szerszych wypowiedzeń (wykrzykniki onomatopeiczne i wykrzykniki apelatywne).

  • Wykrzykniki prymarne to wykrzykniki, które występują samodzielnie w wypowiedzeniu i nie wchodzą w związki syntaktyczne z innymi wyrazami (np. ach, och, o, oj, aj, ej, fu). Wykrzykniki te najczęściej wyrażają stany emocjonalne (wykrzykniki emotywne) lub stany intelektualne (wykrzykniki kognitywne) (np. aha, oho). Wykrzykniki emotywne mogą wyrażać bardzo różne stany emocjonalne i uczucia, np. strach, gniew, niepokój, gniew, radość, żal. Najczęściej jeden wykrzyknik, wyraża kilka różnych emocji lub emocje mieszane. Ich rodzaj zależy najczęściej od kontekstu, w jakim został użyty.
  • Wykrzykniki wtórne to wykrzykniki, które mogą występować samodzielnie, różnią się od wykrzykników prymarnych tym, że wywodzą się form wyrazowych lub całych zdań i swoją funkcję jako wykrzykniki pełnią wtórnie. Są to jednostki językowe zleksykalizowane, będące jedynie znakami wyrażającymi emocje mówiącego (np. psiakrew, psiajucha, cholera, choroba, kurczę).
  • Wykrzykniki apelatywne to wykrzykniki, które mogą wchodzić w związki składniowe z innymi wyrazami (pełnić funkcję orzeczenia) lub występować samodzielnie (np. precz, huzia, jazda, wara, won).
  • Wykrzykniki onomatopeiczne (wykrzykniki dźwiękonaśladowcze) to wykrzykniki, które mogą wchodzić w związki składniowe z innymi wyrazami. Wyrazy te imitują odgłosy otaczającego nas świata. Występują one samodzielnie, ale mogą też pełnić funkcję orzeczenia (np. hop, bęc, bzz, chlup, skrzyp, szur, ciach, hyc, buch).

Ogólny podział wyrazów ze względu na odmianę (kryterium morfologiczne)

Kryterium to dzieli części mowy na odmienne i nieodmienne. Odmienne z kolei można podzielić na kilka innych grup według różnych kryteriów morfologicznych. Wykrzykniki zaliczamy do nieodmiennych części mowy. Jest jednak pewna grupa wykrzykników, która wykazuje charakterystyczne cechy części mowy odmiennej (budowa słowotwórcza). Są to wyrazy pochodzące od innych części mowy. Nie mogą być one jednak odmieniane, bo przestałyby pełnić swoją rolę (składniową, znaczeniową). Mimo to można podzielić je na grupy według wykazywanych przez nie cech fleksyjnych.

Podział wykrzykników według innych kryteriów

Wykrzykniki można także podzielić według innych kryteriów niż te opisane wyżej, np. kryterium języka pochodzenia, czyli czy dany leksem wywodzi się z języka obcego (jeśli tak, to z jakiego) czy też jest rodzimym wyrazem. I tak, np. aloha, adieu, apage, banzaj, basta, to wykrzykniki zapożyczone z innych języków.

Budowa wykrzykników

Wykrzykniki właściwe nie wykazują żadnych znamion formalnych, są wyrazami bez formy, rozpoznajemy je na podstawie właściwego im znaczenia, np. aj, be, fe, fuj, oj, och, ło.

Wykrzykniki pochodne (wtórne), przez swój związek z innymi częściami mowy, zewnętrznie wykazują pewne składniki formalne, ale cząstki te pozbawione są właściwego sobie znaczenia i dlatego tworzą jednolite połączenia głoskowe, wewnętrznie, czyli znaczeniowo nie rozkładając się na cząstki pomniejsze i jest wskutek tego również pozbawiona wyrażanej budowy morfologicznej, bo budowa morfologiczna wyrazu jest układem właściwych mu cząstek znaczeniowych. Gdy cząstki te zatracą zawartą w nich niegdyś treść znaczeniową, nie mają już swojego pierwotnego charakteru składników morfologicznych, np. dali + bóg, darz + bór, dla + boga, kurde + balans, kuku + ryku, psia + krew, psia + mać, prze + bóg.

Wykaz wykrzykników, wyrazów dźwiękonaśladowczych oraz wyrażeń o charakterze wykrzyknikowym

  • Wykaz wykrzykników i onomatopei: a, ach, adieu, aha, ahoj, aj, ajajaj, akurat, amen, ale, ależ, aloha, alleluja, ap, apage, aport, argh, am, at, au, aua, auć, ba, bac, bach, bam, banzaj, basta, be, bee, bęc, biada, bim, bingo, bis, biiip, bla, ble, bom, brawo, bravissimo, brr, brum, bryk, brzęk, brzdęk, buu, buch, bul, bum, bums, bzz, cap, caps, cha, chap, chaps, che, chi, chlap, chlapu, chlast, chlip, chlup, chlupu, chlust, chodu, cholera, choroba, chrr, chrum, chrup, chu, ciach, ciao, ciap, cii, cip, cito, ciur, cmok, cup, cyk, cyt, cześć, człap, człapu, czołem, czmych, czuwaj, ćwir, ćśś, dalibóg, darzbór, dlaboga, dobra, dobranoc, dzieńdoberek, dość, dosyć, drr, dryń, dzyń, e, ech, eh, ehe, ehm, ej, ejże, ekhm, ekstra, et, eet, eureka, ęsi, fff, fajt, fe, fi, fik, fiu, fju, fora, frr, fru, fu, fuj, furda, gę, gore, grr, gul, gwałtu, ha, haj, hajda, hajże, halo, harap, hau, he, hej, hejże, hetta, heureka, hę, hi, hip, hm, ho, hoc, hola, holender, hop, hopla, hops, hopsa, hopsasa, hosanna, hu, hura, hurra, huzia, hy, hyc, i, iha, ihaha, ijo, jazda, jeb, jej, jejku, juhu, jupi, kap, kapu, kaput, kic, kici, ko, klap, kle, klik, klops, kłap, kra, ksz, kuku, kukuryku, kum, kwa, kwik, kurde, kurdebalans, kurczę, kurna, kysz, la, laboga, lu, luli, ła, łap, łaps, łał, ło, łoł, łe, łup, łuu, mmm, mach, mee, mhm, mmh, miau, mniam, muu, myk, mrr, na, nazad, nie, no, nuż, nuże, o, och, oh, oho, oj, ojej, ojejej, ojejku, ojoj, ojojoj, ojra, olaboga, ole, opa, pa, pac, pach, paf, pardon, pas, paszoł, pfe, pff, pfiu, pfu, pfuj, ph, phi, phy, pi, pif, pik, pip, plask, ple, plum, plusk, prask, prast, precz, proszę, prr, przebóg, psiajucha, psiakość, psiakrew, psiamać, psik, pss, pst, psst, pstryk, psyk, psyt, puf, puff, puk, pycha, pyk, rany, rety, rym, ryms, sss, serwus, siad, sic, siema, sio, siup, skrzyp, smyk, spoko, sru, super, stop, stuk, sz, sza, szast, szkarwas, szlus, szu, szur, taa, tak, taś, te, tfu, tfuj, tfy, tja, tirli, tik, trach, tralala, tratata, trr, truś, trzask, tss, tup, tupu, tyk, u, uch, uf, uff, uha, uhm, uhu, ups, uwaga, wara, wciórności, wio, wiśta, wiwat, wolnego, won, (wow), wyczha, wynocha, wrr, verte, y, yhy, zzz.
  • Wykrzykniki występujące w stałych zwrotach: ale-ale, bara-bara, bęc-bęc, bim-bam, bim-bam-bom, bim-bom, bum-bum, bum-cyk-cyk, ciach-ciach, ciachu-ciachu, ciach-mach, cyk-cyk, człap-człap, człapu-człapu, dum-dum, fafa-rafa, figo-fago, fik-mik, fiku-miku, fiu-fiu, gę-gę, ha-ha, hi-hi, he-he, hej-hej, hokus-pokus, hop-siup, hu-hu-ha, hu-ha, hop-hop, kla-kla, ko-ko, kra-kra, ku-ku, kum-kum, łap-cap, łapu-capu, łubu-du, łupu-cupu, ojtam-ojtam, pif-paf, pam-pam, ple-ple, puk-puk, pyk-pyk, rach-ciach, rachu-ciachu, raz-dwa, raz-raz, re-re-kum-kum, rym-cym-cym, stuk-puk, stuku-puku, szach-mat, szast-prast, szastu-prastu, szuru-buru, szurum-burum, teges-śmeges, tere-fere, tida-dida, tik-tak, tra-la-la, trąf-trąf, trele-morele, trzask-prask, trzy-cztery.
  • Wyrażenia przyimkowe o charakterze ekspresywnym funkcjonujące jako wykrzykniki: do cholery, do diabła, do diaska, u diaska, do licha, u licha, o dziwo, o jeju, o mamo, o matko i córko, o matyniu, o kurczę, do kaduka, o kurna, o rany, o rety, po diabła, u czorta.
  • Wykrzyknikami nie są (pełnią jedynie funkcję podobną do wykrzyknika): chodź no! chodźcie no! czekaj no! daj no! idź no! płać no! pozwól no! przynieś no! słuchaj no! spójrz no! wyjdź no! chodźże! chodźcież! czekajże! dajże! idźże! płaćże! płaczże! pozwólże! przynieśże! słuchajże! spójrzże! wyjdźże! nauczże! róbże! zróbże! zobaczże!

Podział wykrzykników

Podział wykrzykników i wyrazów dźwiękonaśladowczych ze względu na pochodzenie

  • Wykrzykniki właściwe: a, ach, adieu, aloha, alleluja, aha, ahoj, aj, ajajaj, am, ap, apage, argh, at, au, aua, auć, ba, bac, bach, bam, banzaj, basta, be, bee, bęc, biada, bim, biiip, brum, bla, ble, bom, bravissimo, brr, brum, buu, buch, bul, bum, bums, bzz, cap, caps, cha, chaps, che, chi, cholera, choroba, chlapu, chlast, chlupu, chrr, chu, ciach, ciao, cii, cip, cito, ciur, cup, cyk, cyt, człapu, czmych, ćśś, ćwir, dalibóg, darzbór, dlaboga, drr, dryń, dzyń, e, ech, eh, ehe, ej, ejże, ehm, ekhm, et, eureka, ęsi, fff, fajt, fe, fi, fik, fiu, fju, fora, frr, fru, fu, fuj, furda, gę, grr, gul, ha, haj, hajda, hajże, halo, harap, hau, he, hej, hejże, hetta, heureka, hi, hip, hm, ho, hoc, hola, hop, hopla, hops, hopsa, hopsasa, hu, hura, hurra, huzia, hy, hyc, i, iha, ihaha, ijo, jeb, jej, jejku, juhu, jupi, kaput, kici, klap, kle, klops, ko, kra, ksz, kuku, kukuryku, kum, kurczę, kurna, kurde, kurdebalans, kwa, kysz, la, laboga, lu, luli, ła, łał, łaps, ło, łoł, łe, łuu, mmm, me, mee, mhm, mmh, miau, mniam, mu, muu, myk, mrr, na, nuż, nuże, och, oho, oj, ojej, ojejej, ojejku, ojoj, ojojoj, ojra, olaboga, ole, opa, pa, pac, pas, paszoł, pach, paf, pfe, pff, pfiu, pfu, pfuj, ph, phi, phy, pi, pif, pik, pip, ple, plum, prask, prast, prr, przebóg, psiajucha, psiakość, psiakrew, psiamać, psik, pss, pst, psst, psyk, psyt, puf, puff, puk, pyk, rany, rety, rym, ryms, s, serwus, siema, sic, sio, siup, smyk, spoko, sru, sz, sza, szast, szlus, szu, szur, taa, taś, te, tfu, tfuj, tfy, tik, tirli, tja, trach, tralala, tratata, trr, tss, tup, tupu, tyk, u, uch, uf, uff, uha, uhm, uhu, ups, wara, wciórności, wio, wiśta, wolnego, won, wow, wyczha, wynocha, wrr, verte, y, yhy, zzz.
  • Wykrzykniki pochodne:
  1. od rzeczownika: amen, alleluja, aport, bingo, bis, brawo, bryk, brzęk, brzdęk, chlust, chodu, cześć, czołem, dobra, dobranoc, dzieńdoberek, gwałtu, halo, holender, hosanna, jazda, kwik, pardon, patataj, plask, plusk, pstryk, psyk, pycha, siad, skrzyp, stop, stuk, super, truś, trzask, uwaga, wiwat,
  2. od czasownika: chap (chapać), chlap (chlapać), chlip (chlipać), chlup (chlupać), chrup (chrupać), chrum (chrumkać), ciap (ciapać), cmok (cmokać), człap (człap), czuwaj (czuwać), gore (goreć), kap (kapać), klik (klikać), kłap (kłapać), łap (łapać), łup (łupać), mach (machać).
  3. od przymiotnika: ekstra, gotowe.
  4. od partykuły: ale, ależ, hę, no, nie.
  5. od przysłówka: akurat, dosyć, dość, nazad, precz, tak.

Uwagi dotyczące podziału na wykrzykniki pochodne i właściwe. Wykrzykniki pochodne zostały zakwalifikowane według następującej metodologii:

  • wykrzykniki pochodzące od czasowników wyodrębniono na podstawie istnienia identycznej formy w odmianie danego czasownika, np. chap pochodzi od czasownika chapać (chap występuje w 2 os. lp. trybu rozkazującego), chlap pochodzi od czasownika chlapać (chlap występuje w 2 os. lp. trybu rozkazującego), człap pochodzi od czasownika człapać (człap występuje w 2 os. lp. trybu rozkazującego), czuwaj pochodzi od czasownika czuwać (czuwać występuje w 2 os. lp. trybu rozkazującego) itd.;
  • wyrazy, które posiadają jedną z form swojej odmiany taką jak wykrzyknik, ale ich znaczenie jest inne niż znaczenie tego wyrazu nie zostały zakwalifikowane do wykrzykników pochodnych, np. wykrzyknik pach ma taką samą formę, co rzeczownik pacha w dopełniaczu liczby mnogiej – obydwa wyrazy nie mają jednak tego samego znaczenia;
  • wyrazy, które mają te same znaczenie i te same formy, np. wyraz skrzyp to zarówno rzeczownik (w mianowniku), jak również wykrzyknik (wyraz dźwiękonaśladowczy) oznaczający odgłos skrzypienia, zostały zaliczone do wykrzykników pochodnych, w tym wypadku odrzeczownikowych;
  • wyrazy, które mają inne znaczenie i te same formy, np. wyraz smyk to rzeczownik (w mianowniku), jak również wykrzyknik. W tym przypadku wyraz został zaliczony do wykrzykników właściwych, ponieważ rzeczownik smyk oznacza dziecko „brzdąca” lub smyczek używany przez dyrygenta, natomiast wykrzyknik smyk oznacza szybki ruch;
  • w podziale nie uwzględniono wyrażeń przyimkowych, np. do diabła, do diaska, do widzenia, oraz wykrzykników dwuczłonowych, np. a nuże, a sio, a psik;
  • samogłoski a, e, i itd. oraz spółgłoski f, m, s, sz, zostały zaliczone do wykrzykników właściwych.

Podział wykrzykników ze względu na znaczenie

  • Wykrzykniki wyrażające uczucia i emocje: a, ach, aha, aj, ajajaj, ale, ależ, argh, at, au, aua, auć, ba, banzaj, be, bingo, bla, ble, brr, brawo, bravissimo, cha, che, chi, cholera, cholewa, choroba, dlaboga, e, ech, eh, ehe, ej, ejże, ekhm, ekstra, et, eet, eureka, fe, fi, fiu, fju, fu, fuj, furda, grr, gwałtu, ha, he, heureka, holender, hosanna, hę, hm, ho, hoc, hura, hurra, hy, i, jej, jejku, jupi, juhu, kurczę, kurde, kurka, kurna, kurwa, kurdebalans, laboga, ła, łał, ło, łoł, łe, łuu, mniam, no, o, olaboga, och, oh, oho, oj, ojej, ojejej, ojejku, ojoj, ojojoj, pfe, pff, pfiu, pfu, pfuj, ph, phy, pi, phi, ple, psiakość, psiajucha, psiakrew, psiamać, pycha, przebóg, rany, rety, super, tralala, tfu, tfuj, tfy, tja, u, uch, uf, uff, uha, uhm, wciórności, y.
  • Wykrzykniki apelatywne: adieu, adios, ahoj, akurat, ale, ależ, alleluja, aloha, am, amen, ap, apage, aport, biada, basta, bis, ćśś, ciao, cii, cip, cito, cyt, cześć, czołem, czuwaj, darzbór, dlaboga, dobra, dobranoc, dosyć, dość, dalibóg, dlaboga, dzieńdoberek, ej, ejże, ehe, fora, gore, haj, hajda, hajże, halo, harap, hej, hejże, hetta, hip, hola, hop, hopla, hops, hopsa, hopsasa, hosanna, huzia, jazda, kaput, kici, klops, ksz, kysz, luli, mhm, nazad, nie, no, nuże, opa, pa, pardon, pas, paszoł, prr, precz, proszę, psik, pss, pst, psst, psyk, psyt, przebóg, sic, siema, serwus, siad, sio, spoko, stop, sza, szlus, tak, taś, te, truś, tss, uhm, uhu, uwaga, wara, wio, wiśta, wiwat, won, wolnego, wyczha, wynocha, verte, yhy.
  • Onomatopeje: auu, bac, bach, bam, bee, bęc, bim, biiip, bom, brum, bryk, brzęk, brzdęk, buu, buch, bul, bum, bums, bzz, cap, caps, cha, chap, chaps, che, chi, chlap, chlupu, chlast, chlip, chlup, chlupu, chlust, chrum, chrup, chrr, chu, ciach, ciap, cip, ciur, cmok, cup, cyk, człap, człapu, czmych, ćwir, drr, dryń, dzyń, fajt, fff, fik, fiu, fiut, frr, fru, gę, gul, ha, he, hau, hi, hu, hyc, kap, kapu, iha, ihaha, ijo, jeb, kic, klap, kle, klik, kłap, kra, ko, kuku, kukuryku, kum, kwa, kwik, lu, łap, łaps, łup, mach, mee, miau, mmm, mhm, mmh, mrr, muu, myk, nuż, pac, pach, paf, patataj, pi, pif, pik, pip, plask, plusk, plum, prask, psik, pstryk, prast, puk, puff, pyk, rym, ryms, sss, siup, sru, skrzyp, smyk, stuk, szszsz, szast, szu, szur, tfu, tfuj, tirli, trach, tratata, tup, tupu, tyk, trr, trzask, ups, wrr, zzz.
  1. Wykrzykniki właściwe, za pomocą których mówiący wyraża najróżniejsze uczucia i stany emocjonalne:
    • radość (wesołość), np. a, ach, aha, brawo, bravissimo, cha, che, chi, eureka, ha, he, hej, hejże, heureka, hi, hip, hoc, hola, hosanna, hu, hura (hurra), jej, juhu, jupi, o, och, uha, wiwat (vivat),
    • smutek (żal), np. ach, o, och, ojej, olaboga, laboga;
    • złość (gniew), np. argh, cholera, cholewa, choroba, grr, holender, kurczę, kurde, kurka, kurna, kurdebalans, wciórności, wrr;
    • zadowolenie (satysfakcja), np. a, aha, cha, chi, ha, hi, hej, hejże, hola, łał, mniam, pycha.
    • niezadowolenie (niesmak, oburzenie), np. ach, a fe, ależ, basta, cholera, cholewa, choroba, cóż, ech, eh, fe, fu, fuj, hę, hm, holender, kurczę, o, kurka, kurde, kurdebalans, pfe, pfiu, pfu, pfuj, psiakość, psiajucha, psiakrew, psiamać, łe;
    • podziw (zachwyt), np. ach, ale, ależ, ba, brawo, bravissimo, e, ekstra, fi, fiu, fju, ha, he, hejże, hm, ho, no, o, dziwo, och, oho, oj, ojej, ojejej, ojejku, ojoj, ła, łał, łoł, łuu, pi, super.
    • pogardę, np. brr, bla, he, łe, phy, phu, tfu, tfuj, tfy;
    • zniecierpliwienie, np. at, e, ech, eh, et, eet, i (ii iii), jej, ojej, ojejku, olaboga, wciórności.
    • lekceważenie (bagatelizowanie, pogardę), np. aha, at, bla, e, ech, eh, ehe, et, eet, fi, furda, hy, i (ii iii), łe, pff, ph, phi, phy, ple;
    • zdziwienie (zaskoczenie, zdumienie), np. a, ach, aha, aj, ajajaj, ale, ależ, ba, dlaboga, e, ekhm, fiu, ha, hm, he, hę, hu, jej, jejku, ła, łał, laboga, o, oh, och, oho, oj, ojej, ojejej, ojejku, ojoj, ojojoj, olaboga, o rety, łał, ło, łoł, no, pi, phi, przebóg, rany, rety, tak, u, uf, uff;
    • strach (przestrach, lęk, przerażenie, obawę, trwogę, grozę), np. ach, aj, ajajaj, argh, brr, dlaboga, jej, jejku, ła, ło, o, och, oh, oj, ojej, ojejku, olaboga, przebóg, rany, rety
    • ból, np. aaa, ach, aj, au, aua, auć, o, och, oj, ojej, ła, u;
    • obrzydzenie (wstręt, odrazę, niesmak), np. a fe, be, ble, brr, fe, fu, fuj, ble, ble; pfe, pfu, pfuj, tfu, tfy;
    • rozczarowanie (rozgoryczenie), np. ba, i (ii iii), choroba, kurcze, kurde, kurka, kurna, łe, u;
    • zwątpienie (rezygnację, powątpiewanie, niedowierzanie, niepewność, bezradność), np. ajajaj, argh, ba, e, ech, eh, ehe, ehm, ekhm, ha, he, taa, tja, ph;
    • zniechęcenie (obojętność), np. e, ech, eh, et, eet, i, (ii iii);
    • niepewność (powątpiewanie, nieufność, niezdecydowanie), np. ba, ej, ejże, ekhm, hm, pi, y;
    • przestrogę (ostrzeżenie, naganę, pogróżkę), np. ej, ejże, no, oj;
    • triumf, np. banzaj, ha, hosanna, hura, hurra;
    • zakłopotanie (zażenowanie), np. hm, ehm, ekhm, ojoj, uha, uhm, y;
    • rozpacz, np. ach, o, och, ojej, ojejku, olaboga, laboga;
    • wzruszenie, np. ach, och;
    • entuzjazm, np. banzaj, bravissimo, ole, wiwat;
    • ulgę, np. och, uch, uff;
    • namysł (zastanowienie), np. hmm, ehm, ekhm, uhm, yyy.
  2. Wyrazy dźwiękonaśladowcze (onomatopeje), naśladują głosy otaczającego świata:
    • wykrzykniki naśladujące głosy instrumentów i melodii, np. bim, biiip, bam, dzyń, bum, tirli, tratata;
    • odgłosy towarzyszące pewnym czynnościom ludzi i zwierząt (często nagłym), uderzenie, upadek, skok, chwycenie, lot, np. bac, bach, bam, bęc, bryk, buch, cap, caps, chap, chaps, chlap, chlapu, chlast, chlip, chlup, chlupu, chlust, chrup, ciach, ciap, cmok, cup, człap, człapu, czmych, fajt, fik, fiu, fiut, frr, fru, hm, hoc, hyc, jeb, lu, łap, łaps, łup, kic, klap, klik, kłap, mach, myk, nuż, pac, patataj, plask, plusk, prask, puk, rym, ryms, siup, sru, smyk, stuk, szast, szur, trach, trzask, tup, tupu, ups;
    • odgłosy wydawane przez zwierzęta i owady (mowa zwierząt), np. auu (pies, wilk), bee (owca), bu (owady), bul, bzz (pszczoła, mucha), cip (pisklę), cyk (konik polny, świerszcz), chrum (świnia), ćwir (wróbel, kanarek), gę (gęś), gul, hau (pies), hu (sowa, puchacz), iha (osioł), ihaha (koń), kle (bocian), ko (kura), kra (kruk, wrona), kuku (kukułka), kukuryku (kogut), kum (żaba), kwa (kaczka), kwik (prosię), kłap, mee (koza), miau (kot), mrr (kot), muu (krowa), pi (pisklę), pik, sss (wąż, żmija), uhu (sowa), wrr (pies);
    • odgłosy wydawane przez maszyny, urządzenia i pojazdy mechaniczne, np. zegar, samochód, dzwonek, klakson, np. bim (bim-bom), (bim-bam), biiip, bom, brum, buch, bum, drr, dryń, dzyń, cyk, ijo, paf, pi, pif (pif-paf), pik, pip, pstryk, tik, (tik-tak), tyk, (tyk-tak), wrr;
    • odgłosy wydawane przez przedmioty, np. uderzenia, stukania, wybuchów, wystrzałów, upadków skrzypienia, cięcia: bach, bęc, brzęk, brzdęk, buch, bum, bums, chlast, chlust, ciach, cup, klap, lu, łup, pac, pach, paf, pif, pik, plask, prask, puk, pyk, rym, ryms, skrzyp, stuk, szast, szur, trach, trr, trzask;
    • odgłosy zjawisk fizycznych i chemicznych (naturalnych i wywołanych przez człowieka), np. bul, chlap, chlapu, chlup, chlupu, chlust, ciap, ciur, fff, gul, kap, kapu, lu, plum, plusk, szszsz, szu;
    • odgłosy będące wyrazem stanów emocjonalnych (śmiech, płacz, buczenie), np. buu, cha, che, chi, ha, he, hi, hu;
    • odgłosy nie związane z czynnościami fizycznymi człowieka (bezwarunkowe), np. chrr, chu, psik, tfu, tfuj, zzz;
    • odgłosy jęków, westchnień, chrząkania, jąkania, np. ach, ech, ekhm, ehm, hmm, mmh, hy, mmm, mhm, y.
  3. Wykrzykniki wyrażające wolę mówiącego:
    • służące do nawoływania i straszenia zwierząt, np. a kysz, a sio, aport, cip, gul, harap, hetta, kici, ksz, kysz, nazad, psik, prr, siad, sio, taś, truś, wio, wiśta, wyczha;
    • apele (wezwania, ostrzeżenia), np. alleluja, biada, fora, gore, gwałtu, chodu, dosyć, dość, ej, ejże, ęsi, hajda, halo, hej, hejże, hola, hop, hopla, hops, hopsa, hopsasa, hosanna, huzia, jazda, klops, kwita, kysz, lu, opa, o rany, no, pas, paszoł, precz, pardon, proszę, przebóg, ratunku, stop, szlus, te, uwaga, wara, won, wolnego, wynocha;
    • wykrzykniki, których celem jest osiągnięcie pewnego zachowania się osoby do której jest skierowany (rozkazy) np. ciszy, np. am, be, bis, cii, cito, cyk, cyt, ćśś, fora, hop, hopla, hops, hopsa, hopsasa, huzia, klops, luli, psyt, pss, psyk, pst, psst, sic, siup, sza, tss;
    • pozdrowienia (powitania, pożegnania): adieu, aloha, adios, ahoj, ciao, cześć, czołem, czuwaj, darzbór, dobranoc, dzieńdoberek, halo, haj, pa, serwus, siema;
    • przywoływanie (nawoływanie), np. ej, ejże, halo, hej, hejże, hip, ho, hola, hop, hu, hura, hurra;
    • ponaglające: ap, cito, dlaboga, hajda, hajże, huzia, jazda, precz, nuże;
    • potwierdzenie (zgoda), np. aha, amen, ba, dalibóg, dobra, ehe, mhm, no, spoko, tak, uha, uhm, uhu, yhy;
    • zaprzeczenie (dezaprobata, sprzeciw, zakaz), np. akurat, ale, ależ, basta, buu, dosyć, dość, ehe, hola, nie, o, oho, oj.
  4. Wykrzykniki nie zakwalifikowane do żadnej z powyższych grup, np. cym, ole, ojra, la, na, rym, tralala. Wyrazy te nie mają konkretnego znaczenia i pełnią rolę uzupełniającą. Używane najczęściej jako przyśpiewka w piosenkach.

Podział wyrazów według kryterium syntaktycznego (składniowego)

  • Wykrzykniki prymarne (samodzielne) emotywne, nie wchodzące w związki składniowe: a, ach, aha, aj, ajajaj, am, argh, at, au, aua, auć, ba, biada, be, ble, brawo, brr, cha, che, chi, cholera, cholewa, choroba, dlaboga, e, ech, eh, ehe, ej, ejże, ehm, ekhm, et, eureka, fe, fi, fiu, fu, fuj, furda, grr, ha, he, heureka, hę, hi, hip, hm, ho, hoc, holender, hu, hura, i, jej, jejku, juhu, jupi, kurcze, kurde, kurdebalans, kurka, laboga, ła, łał, ło, łoł, łe, łuu, mniam, no, o, och, oh, oho, oj, ojojoj, ojej, ojejku, ojoj, olaboga, pfe, pff, pfiu, pfu, pfuj, ph, phi, phu, phy, pi, ple, psiajucha, psiakość, psiakrew, psiamać, przebóg, rany, rety, tfu, tfuj, tfy, tja, tralala, u, uch, uff, uha, uhm, ups, wciórności, y.
  • Wykrzykniki prymarne apelatywne: adieu, ahoj, aloha, alleluja, amen, ap, aport, ale, basta, bis, chodu, ciao, cip, cyt, cześć, czołem, czuwaj, darzbór, dosyć, dość, ej, ejże, ęsi, fora, gwałtu, halo, hej, hejże, hetta, hola, hopsa, hopsasa, hura, hurra, huzia, jazda, kaput, kici, ksz, kysz, luli, no, nazad, nuże, opa, pa, pardon, pas, paszoł, precz, prr, pss, psik, pst, psyk, psyt, serwus, siad, sic, sio, spoko, stop, sza, szlus, taś, te, truś, tss, ty, uhu, uwaga, wara, wio, wiwat, wiśta, wyczha, wynocha, yhy.
  • Wykrzykniki prymarne onomatopeiczne: auu, bam, bee, bim, biiip, bom, brum, buu, bul, ciap, cip, ciap, cyk, chlap, chlapu, chlip, chrr, chrum, chu, człap, ćwir, drr, fiu, gę, gul, ha, hau, hi, hm, hu, iha, ihaha, ijo, kle, ko, kuku, kukuryku, kra, kum, kwa, mee, mhm, mmh, miau, mrr, muu, muu, paf, patataj, pi, pif, pip, psik, pstryk, puf, puff, siu, stuk, szast, sss, sz, szu, szur, ta, tratata, trr, tup, tupu, tyk, ups, wrr, zzz.
  • Wykrzykniki sekundarnie onomatopeiczne, mogące pełnić rolę orzeczenia: bac, bach, bęc, bryk, brzdęk, brzęk, buch, bum, bzz, cap, caps, chap, chaps, chlast, chlup, chlupu, chlust, chrup, ciach, ciur, cmok, cup, dryń, dzyń, czmych, fajt, fik, fiu, frr, fru, hoc, hop, hopla, hyc, kic, jeb, kap, kapu, klap, kwik, lu, łap, łaps, łup, myk, nuż, nuże, pac, pik, plask, plusk, plum, prask, prztyk, puk, pyk, rym, ryms, siup, smyk, skrzyp, sru, stuk, szast, trach, trzask.

Podział wykrzykników według kryterium morfologicznego

  • Wykrzykniki pochodzące od nieodmiennych części mowy: a, adieu, aha, ahoj, aj, ajajaj, argh, akurat, amen, ale, ależ, aloha, alleluja, ap, apage, am, at, au, auu, aua, auć, auu, ba, bac, bach, bam, banzaj, basta, be, bee, bęc, biada, bim, ble, bravissimo, brr, brum, bu, buch, bums, bul, bzz, caps, cha, chap, chaps, che, chi, chlap, chlapu, chlast, chlip, chlup, chodu, chrr, chrum, chrup, chu, ciach, ciao, ciap, cii, cip, cito, ciur, cmok, cup, cyk, cyt, czołem, człap, człapu, czmych, czuwaj, ćwir, ćśś, dalibóg, darzbór, dość, dosyć, dlaboga, drr, dryń, dzyń, e, ech, eh, ehe, ej, ejże, ehm, ekhm, ekstra, et, eet, eureka, ęsi, fff, fajt, fe, fi, fik, fiu, fju, fora, frr, fru, fu, fuj, furda, gę, gore, grr, gul, gwałtu, ha, haj, hajda, hajże, hau, he, hej, hejże, hetta, heureka, hę, hi, hip, hm, ho, hoc, hola, hop, hopla, hops, hopsa, hopsasa, hosanna, hu, hura, hurra, huzia, hy, hyc, i, iha, ihaha, ijo, jeb, jej, jejku, jupi, juhu, kap, kapu, kaput, kic, kici, klap, kle, kłap, ko, ksz, kuku, kukuryku, kum, kurde, kurdebalans, kurczę, kurna, kwa, kysz, la, laboga, lu, luli, ła, łap, łaps, łał, ło, łoł, łe, łuu, mmm, mee, mhm, miau, mniam, muu, myk, mrr, nazad, nie, no, nuże, o, och, oh, oho, oj, ojej, ojejej, ojejku, ojoj, ojojoj, ojra, olaboga, ole, opa, pa, pac, pach, paf, paszoł, pfe, pff, pfiu, pfu, pfuj, ph, phi, phy, pi, pif, pip, ple, plum, prask, prast, precz, proszę, prr, przebóg, psiajucha, psiakość, psiakrew, psiamać, psik, pss, pst, psst, psyt, puff, puk, pycha, pyk, rety, ryms, sss, serwus, sic, siema, sio, siup, spoko, sru, super, sz, sza, szast, szu, szur, tak, taś, te, tfu, tfuj, tfy, tirli, tja, trach, tralala, tratata, trr, tss, tup, tupu, tyk, u, uch, uf, uff, uha, uhm, uhu, ups, wara, wciórności, wio, wiśta, wolnego, won, (wow), wyczha, wynocha, wrr, verte, yhy, zzz.
  • Wykrzykniki pochodzące od odmiennych części mowy: ach, aport, bingo, bis, bom, brawo, bryk, brzęk, brzdęk, bum, cap, chlust, cholera, choroba, cholewa, cześć, dobra, dobranoc, dzieńdoberek, fiut, halo, harap, holender, jazda, klik, klops, kra, kurczę, kurde, kwik, łup, mach, pardon, pas, pik, plask, plusk, pstryk, psyk, puf, rany, rym, siad, skrzyp, smyk, stop, stuk, szlus, tik, truś, trzask, uwaga, wiwat.

Inny podział wykrzykników i wyrazów dźwiękonaśladowczych

  1. Wyrażające uczucia:
    • pożądane (np. radość, zadowoleni), np. a, alleluja, am, banzaj, bingo, brawo, bravissimo, cha, cha! che, che! chi, chi! ekstra, fi, fiu, fju, ha, ha! hi, hi! he, he! hej, hejże, heureka, hoc, hola, hosanna, hu, hu! hura, hurra, jej, jupi, juhu, mniam, och, pycha, super, tralala, uha;
    • niepożądane (np. ból, rozpacz, smutek, złość, wstręt, niezadowolenie, lekceważenie, obrzydzenie, zakłopotanie), np. aaa, ach, aj, ajajaj, ależ, argh, at, au, aua, auć, ba, be, biada, ble, brr, cholera, choroba, dlaboga, e, ech, eh, ehm, ekhm, et, fe, fi, fu, fuj, grr, holender, hm, jej, kurde, kurdebalans, kurczę, kurna, kurwa, laboga, ła, łe, ło, o, och, oj, ojej, ojejej, ojejku, olaboga, pfe, pff, pfu, pfuj, ph, phi, phy, ple, psiajucha, psiakość, psiakrew, psiamać, rany, rety, tfu, tfuj, tfy, tja, u, uch, wciórności;
    • neutralne (np. zdziwienie, zrozumienie, powątpiewanie , podziw, zachwyt, uznanie, ulga, namysł), np. aha, ale, ależ, at, ba, dlaboga, hmm, e, ech, eh, ehe, ej, ehm, ekhm, fiu, fju, he, hę, ho, hu, jej, jejku, hy, laboga, ła, łał, ło, łoł, łuu, ooo, och, oho, ojoj, ojojoj, olaboga, pfiu, rety, taa, tja, u, uf, uff, uhm, y.
  2. Wyrażające wolę:
    • powitania, np. adieu, ahoj, aloha, ciao, czołem, czuwaj, cześć, darzbór, dobranoc, dzieńdoberek, pa, serwus, halo, haj, hej, siema;
    • „rozmowy” ze zwierzętami (nawoływanie, straszenie, kierowanie zwierzętami itp.), np. aport, a sio, cip, cip, harap, hetta, nazad, kici, ksz, kysz, wio, wiśta, wyczha, prr, sio, taś, siad, truś;
    • potwierdzenie (zgoda), np. aha, amen, dalibóg, dobra, mhm, no, spoko, tak, uhu, yhy;
    • sprzeciw, np. akurat, ale, ależ, basta, dosyć, dość, nie.
  3. Dźwiękonaśladowcze, np. auu, bac, bach, bam, bee, bęc, bim, bim-bam, biiip, bom, brum, bryk, brzęk, brzdęk, buch, bum, bums, bul, buu, bzz, cap, caps, chap, chaps, chlap, chlapu, chlast, chlip, chlup, chlupu, chlust, chrr, chrum, chrup, chu, ciach, ciap, ciur, cmok, cup, cyk, człap, człap, człapu, czmych, ćwir, drr, dryń, dzyń, fff, fajt, fik, fiut, frr, fru, gę, gę, gul, gul, hau, hau, hop, hops, hopsa, hu, hyc, iha, ihaha, ijo, jeb, kap, kapu, kic, ko, ko, klap, kle, klik, klops, kłap, kra, kuku, kukuryku, kum, kum, kwa, kwa, kwik, lu, łap, łaps, łup, mmm, mach, mee, mhm, mmh, miau, muu, myk, mrr, nuż, pac, pach, paf, pff, pi, pi, pif, pik, pip, plask, plum, plusk, prask, prast, psik, pstryk, puff, puff, puk, pyk, rym, ryms, sss, siup, skrzyp, smyk, sru, stuk, sz, szast, szu, szur, szur, tfu, tirli, tik, tik-tak, tirli, tratata, trr, trach, trzask, tup, tupu, tyk, ups, wrr.
  4. Apele, np. ap, apage, bis, cii, cito, cyt, ćśś, chodu, dlaboga, ej, ejże, ęsi, fora, furda, gore, hajda, hajże, hej, hejże, hip, hola, hop, hopla, hops, hopsasa, huzia, kaput, luli, no, nuże, opa, pardon, pas, paszoł, precz, proszę, przebóg, pss, pst, psst, psyk, psyt, sic, stop, sza, szlus, te, tss, uwaga, wara, wiwat, wolnego, won, wynocha, verte.

Objaśnienia:

  1. Wyrażające uczucia:
    • Pożądane – takie, które niosą ze sobą pozytywne emocje i odczucia.
    • Niepożądane – takie, które powodują negatywne emocje i odczucia.
    • Neutralne – niemające wpływu na nasz stan emocjonalny.
  2. Apele – wykrzykniki nakazujące lub zakazujące pewnego zachowania np. nakaz zachowania ciszy, oddalenia się, ucieczki, zatrzymania się, powstrzymania się od jakiejś czynności.

Wykrzykniki pochodzenia obcego

Adieu, aloha, alleluja, amen, apage, banzaj, basta, bravissimo, ciao, cito, ekstra, eureka, fora, hajda, halo, harap, heureka, hosanna, kaput, pardon, rety, serwus, spoko, super, szlus, wiwat, verte.

Budowa wykrzykników oraz wyrazów dźwiękonaśladowczych

  1. Z punktu widzenia budowy, wykrzyknikami mogą być:
    • Pojedyncze samogłoski, tzn. a, o, u, e, i, y;
    • Pojedyncze spółgłoski, tzn. f, m, s, z;
    • Samogłoski z przyłączonymi do nich spółgłoskami (np. ch, f, h, l, ł, m, n, j), tzn. ach, aj, ap, at, au, ba, be, bu, cha, che, chi, chu, ech, eh, ej, et, fe, fi, fu, ha, he, hę, hi, ho, hu, ko, lu, ła, łe, ło, me, mu, no, och, oh, oj, op, pa, pi, te, uch, uf.
    • Same spółgłoski, tzn. hm, sz, ts.
  2. Spółgłoski i samogłoski stojące na końcu wykrzyknika są często podwajane lub potrajane (najczęściej ma to miejsce w wyrazach dźwiękonaśladowczych i apelatywnych), np. auuu, cii, ćśś, hmm (hmmm), mee, muu, uff, tss.
  3. Wiele wykrzykników i wyrazów dźwiękonaśladowczych kończy się podwojonym lub potrojonym r, np. brr (brrr), chrr (chrrr), drr (drrr), frr (frrr), grr (grrr), mrr (mrr), trr (trrr), wrr (wrrr).
  4. Wykrzykniki pochodne, przez swój związek z innymi częściami mowy, zewnętrznie wykazują pewne składniki formalne i można je rozbić na mniejsze cząstki, np. dali + bóg, darz + bór, dla + boga, kurde + balans, kur + czę, kuku + ryku, psia + krew, psia + mać, prze + bóg.

Fonologia

Wykrzykniki są ciekawymi wyrazami z punktu widzenia fonologii, ponieważ często zawierają dźwięki lub ciągi dźwięków obce językowi i nieużywany w innych słowach. W języku polskim są to na przykład:

  • wykrzykniki złożone wyłącznie ze spółgłosek, np. pssst, ćśś
  • niewystępujące w języku spółgłoski zwarto-szczelinowe, np. pfff /p͡fː/
  • bezdźwięczne spółgłoski normalnie niewystępujące fonemicznie, np. wykrzyknik hmmm jest zazwyczaj wymawiany /m̥ː/, a nie, jak sugerowałaby pisownia, /xmː/
  • inne niewystępujące w języku dźwięki, np. spółgłoska szczelinowa dwuwargowa w wykrzykniku naśladującym gwizdanie fiu /ɸʲu/ czy nawet mlaski, np. wyrażający niezadowolenie lub zastanowienie /ǀ ǀ ǀ/

Wykaz wykrzykników i wyrazów dźwiękonaśladowczych

Wykaz wykrzykników (onomatopei) i wyrażeń wykrzyknikowych: a (aa, aaa) ach, adieu, a fe, aha, ahoj, aj, ajajaj, a kuku, akurat, amen, a kysz, ale, ależ, aloha, alleluja, am, a nuż, a nuże, ap, apage, aport, a psik, a sio, at, au (auuu), aua, auć, ba, bac, bach, bam, banzaj, basta, be, bee, bęc, biada, bim (bim-bam) (bim-bom), bingo, biiip, bis, ble, bom, brawo, bravissimo, brr (brrr), brum, bryk, brzęk, brzdęk, buu, buch, bul, bum, bums, bzz (bzzz) cap, caps, cha, chap, chaps, che, chi, chlap, chlapu, chlast, chlip, chlup, chlupu, chlust, chodu, cholera, choroba, chrr, chrum, chrup, chu, ciach (ciach-mach), ciao, ciap, cii, cip, cito, ciur, cmok, cup, cyk, cyt, cześć, czołem, człap (człap-człap), człapu (człapu-człapu), czmych, czuwaj, ćwir, ćśś, dalibóg, darzbór, dlaboga, dobra, dobranoc, dzieńdoberek, dość, dosyć, dum (dum-dum), drr, dryń, dzyń, e (ee, eee) ech, eh, ehe, ej, ejże, ehm, ekhm, ekstra, eet, et, eureka, ęsi, fff, fajt, fe, fi, fik (fik-mik), fiku (fiku-miku), fiu, fju, fiut, fora, frr (frrr), fru, fu, fuj, furda, gę, gore, grr, gul, gwałtu, ha, haj, hajda, hajże, halo, harap, hau, he, hej (hej-ho), hejże, hetta, heureka, hę, hi, hip, hm (hmm, hmmm), ho, hoc, hola, holender, hop (hop-siup), hopla, hops, hopsa, hopsasa, hu (hu-ha), hura, hurra, huzia, hy, hyc, i (ii, iii), iha, ihaha, ijo, jazda, jeb, jej, jejku, juhu, jupi, kap, kapu, kaput, kic, kici, ko, klap, klik, kle, klops, kłap, kra, ksz, kuku, kukuryku, kum, kurde, kurdebalans, kurczę, kurna, kwa, kwik, kysz, la, laboga, lu, luli, łap (łap-cap), łapu (łapu-capu), ła (łaa), łał, łe, ło (łoo), łoł, łaps, łubu (łubu-du), łup, łupu (łupu-cupu), łuu, mmm, mach, me (mee), mhm, miau, mmh, mniam, mu (muu), myk, mrr, na, nazad, nie, no, nuż, nuże, o (oo, ooo) och, oh, oho, oj, ojej, ojejej, ojejku, ojoj, ojojoj, ojra, olaboga, ole, opa, pa, pac, pach, paf, pardon, pas, paszoł, pfe, pff, pfiu, pfu, pfuj, ph, phy, phi, pi, pif (pif-paf), pik, pip, plask, ple, plum, plusk, prask, prast, precz, proszę, prr (prrr), przebóg, psiajucha, psiakość, psiakrew, psiamać, psik, pss (psss), pst, psst, pstryk, psyk, psyt, puf, puff, puk, pycha, pyk, rany, rety, rym, ryms, sss, serwus, siad, sic, siema, sio, siup, skrzyp, smyk, spoko, sru, stop, stuk (stuk-puk), stuku (stuku-puku), sz (szszsz), sza, szast (szast-prast), szlus, szu, szur, szuru (szuru-buru), szurum (szurum-burum), taa, tak, taś, te, tere (tere-fere), tfu, tfuj, tfy, tirli, tik (tik-tak), tja, trach, tralala, tratata, trr, truś, trzask (trzask-prask), trele (trele-morele), tss, tup, tupu, tyk (tyk-tak), u (uuu), uch, uf, uff, uha, uhm, uhu, ups, uwaga, wara, wciórności, wio, wiśta, wiwat, wolnego, won, wow, wyczha, wynocha, wrr (wrrr), verte, y (yy, yyy), yhy, zzz.

Uwagi do wykazu:

  1. W nawiasie obok samogłosek umieszczono podwojone lub potrojone samogłoski np. a (aa, aaa), o (oo, ooo), y (yy, yyy).
  2. Przy niektórych wykrzyknikach zostały umieszczone ich dłuższe formy z powtórzoną końcówką np. au (auuu), frr (frrr), mu (muu), wrr (wrrr). Oznacza to, że można stosować zarówno ich krótsze jak też dłuższe formy.
  3. Niektóre z wykrzykników występują samodzielnie, część zaś wyłącznie w połączeniu z innymi wyrazami, dlatego obok niektórych z nich zostały umieszczone wyrażenia, w których występują np. bim (bim-bam) (bim-bom), ciach (ciach-mach), łap (łap-cap), trzask (trzask-prask).
  4. Połączenia typu „a + inny wykrzyknik” zostały włączone do zwykłych wykrzykników tzn. a fe, a kuku, a kysz, a nuże, a psik, a sio.

Zobacz też