Wymieranie permskie
Wymieranie permskie – masowe wymieranie gatunków pod koniec permu[1], ok. 245–252 mln lat temu, określane czasem mianem „matki wielkich wymierań”. W ciągu ostatnich milionów lat permu wymarło ok. 90–95% gatunków organizmów morskich (m.in. koralowce czteropromienne oraz trylobity), przeszło 60% rodzin gadów i płazów i 30% rzędów owadów. Wymarły w tym czasie również drzewiaste widłaki, skrzypy i paprocie.
W wyniku tego zdarzenia wymarło o wiele więcej gatunków roślin i zwierząt niż w czasie o wiele bardziej znanego wymierania kredowego[2].
W wyniku wymierania permskiego pojawiło się wiele nowych linii ewolucyjnych.
W wyniku zdarzenia na pograniczu permu i triasu zagładzie uległo wiele ekosystemów, zarówno morskich (rafy), jak i lądowych oraz wielka bioróżnorodność[2].
Samo wymieranie stało się punktem przełomowym między dwiema erami paleozoiczną i mezozoiczną.
Bardzo ważnym dowodem wymierania późnopermskiego jest luka biokrzemionkowa przedzielona czarnymi łupkami.
Czas trwania
Głównym źródłem informacji na temat wymierania są skały osadowe i skamieliny, jednakże skały osadowe z przełomu paleozoiku i mezozoiku są trudno dostępne z powodu długotrwałej regresji mórz w okresie permu. Na podstawie dostępnych materiałów niektórzy badacze uważali, że wymieranie trwało krótko (nawet mniej niż 200 tysięcy lat), inni sugerowali dłuższy okres (5–10 mln). Nowsze badania wskazały, że główny impuls trwał krócej niż poprzednio oceniano, bo 60 ±48 tysięcy lat[3].
W przebadanych profilach geologicznych z przełomu permu i triasu można wyróżnić dwa lub trzy epizody wymierania: jeden w najwyższym permie, drugi – największy na samej granicy i trzeci w najniższym dolnym triasie. Również odradzanie się życia przebiegało z perturbacjami, np. amonity, które odrodziły się po katastrofie i zaczęły różnicować na wiele nowych gatunków, kilkakrotnie zostały dotknięte wymieraniem wielu nowo powstałych gatunków[2].
Możliwe przyczyny
W odróżnieniu od wymierania kredowego, nie znane są do tej pory przyczyny wymierania permskiego[2].
Wulkanizm
Na przełomie permu i triasu powstały trapy syberyjskie, największe fanerozoiczne pokrywy lawowe. Wulkanizm, który utworzył je, jest uznawany za główną przyczynę wymierania[4]. Erupcje te są prawdopodobnie również odpowiedzialne za bezpośrednio poprzedzający wymieranie skok zawartości dwutlenku węgla w atmosferze i oceanie[3].
Szacuje się, że trapy syberyjskie powstały w wyniku co najmniej 45 wylewów lawy; mają objętość ponad 1,5 mln km³. Datowanie tych skał wykazało, że powstały na przełomie permu i triasu, w czasie nie przekraczającym ok. 1 mln lat. W wyniku wzmożonego wulkanizmu mogło wówczas dojść do drastycznych i długotrwałych, choć przejściowych zmian w składzie atmosfery, a zatem także zmian klimatycznych: ochłodzenia wskutek zanieczyszczenia powietrza wyrzuconymi popiołami wulkanicznymi i związkami siarki, kwaśnych deszczów, pożarów czy zniszczenia warstwy ozonowej[5].
Dryf kontynentów
Zmiany układu kontynentów, związane z uformowaniem się superkontynentu Pangei, również mogły mieć wpływ na wymieranie, jest to jednak w odróżnieniu od innych rozważanych zjawisk proces długotrwały. Połączenie kontynentów sprawiło, że na większości lądów panował bardzo suchy i niekorzystny klimat, a ponadto zanikło wiele mórz szelfowych.
O tej hipotezie pisze w swojej książce Benton, podkreślając, że dryf kontynentów trwał wiele milionów lat i trudno go wiązać z wymieraniem[2].
Katastrofa kosmiczna
W przeciwieństwie do wymierania kredowego, długo sądzono, że przyczyną zagłady permskiej nie była katastrofa kosmiczna. Jednak geofizycy analizując ziemskie pole magnetyczne odkryli pod lodami Antarktyki anomalię, mogącą być kraterem uderzeniowym o średnicy prawie 500 km. Mógł on powstać w wyniku uderzenia w Ziemię planetoidy o średnicy do 50 km[6]. W roku 2004 u północno-zachodnich wybrzeży Australii wykryto pod powierzchnią wód oceanicznych następny możliwy krater, tzw. krater Bedout, o średnicy 195 km, którego wiek szacuje się również na ok. 251 milionów lat[7].
Upadek tak dużych ciał kosmicznych, o ile miał miejsce, nie pozostał bez wpływu na środowisko, łącząc się ze skutkami wulkanizmu.
Wielu badaczy poszukiwało śladów upadku meteorytu w osadach z pogranicza permu i triasu, ale nie znaleziono ani podwyższenia zawartości irydu, ani kwarcu szokowego, czy stiszowitu, ani sferul[2].
Przypisy
- ↑ S.I. Volozhin, [Cryptorchism], „Fel'dsher I Akusherka”, 40 (10), 1975, s. 23–26, ISSN 0014-9772, PMID: 252 [dostęp 2020-01-26].
- ↑ a b c d e f Michael J. Benton: Gdy życie prawie wymarło. Tajemnica największego masowego wymierania w dziejach Ziemi, Prószyński Media Sp. z o.o., Warszawa 2017, s. 155, ISBN 978-83-8097-074-8.
- ↑ a b Jennifer Chu: An extinction in the blink of an eye (ang.). Massachusetts Institute of Technology, 2014-02-10. [dostęp 2014-12-15].
- ↑ gazeta.pl: Największe wymieranie w dziejach Ziemi – znamy przyczyny (pol.). [dostęp 2011-01-24].
- ↑ Stephen E. Grasby, Hamed Sanei, Benoit Beauchamp. Catastrophic dispersion of coal fly ash into oceans during the latest Permian extinction. „Nature Geoscience”. 4, s. 104–107, 2011. DOI: 10.1038/ngeo1069.
- ↑ Giant Crater Found: Tied to Worst Mass Extinction Ever. Space.com.
- ↑ Podwodny krater powiązany z „Wielkim Wymieraniem”. AstroNEWS.
← mln lat temu Wymieranie permskie | ||||||||||||
| ←4,6 mld | 541 | 485 | 443 | 419 | 359 | 299 | 252 | 201 | 145 | 66 | 23 | 2 |
Media użyte na tej stronie
(c) Dragons flight, CC-BY-SA-3.0
This figure shows the en:genus en:extinction intensity, i.e. the fraction of genera that are present in each interval of time but do not exist in the following interval. The data itself is taken from Rohde & Muller (2005, Supplementary Material), and are based on the Sepkoski's Compendium of Marine Fossil Animal Genera (2002). The yellow line is a cubic polynomial to show the long-term trend. Note that these data do not represent all genera that have ever lived, but rather only a selection of marine genera whose qualities are such that they are easily preserved as fossils.
The "Big Five" en:mass extinctions (Raup & Sepkoski 1982) are labeled in large font, and a variety of other features are labeled in smaller font. The two extinction events occurring in the Cambrian (i.e. en:Dresbachian and en:Botomian) are very large in percentage magnitude, but are not well known because of the relative scarcity of en:fossil producing life at that time (i.e. they are small in absolute numbers of known en:taxa). The en:Middle Permian extinction is now argued by many to constitute a distinct extinction horizon, though the actual extinction amounts are sometimes lumped together with the End Permian extinctions in reporting. As indicated, the "Late Devonian" extinction is actually resolvable into at least three distinct events spread over a period of ~40 million years. As these data are derived at the genus level, one can anticipate that the number of en:species extinctions is a higher percentage than shown here.
Many of the extinction events appear to be somewhat extended in time. In at least some cases this is the result of a paleontological artifact known as the en:Signor-Lipps effect (Signor & Lipps 1982). Briefly, this is the observation that inadequate sampling can cause a taxon to seem to disappear before its actual time of extinction. This has the effect of making an extinction event appear extended even if it occurred quite rapidly. Hence, when estimating the true magnitude of an extinction event it would be common to combine together the events occurring over several preceding bins as long as they also show excess extinctions. This explains why many estimates of the magnitude of an extinction event may be larger than the 20-30% shown as the largest single bin for most of the extinctions shown here.
en:Image:Phanerozoic Biodiversity.png shows total en:Phanerozoic en:biodiversity during the same interval. Note that this is a result of changes in both the rate of extinctions and the rate of new originations. The Dresbachian extinction event in particular is obscured by nearly immediate replacement with new genera.]]