Wymowa i transkrypcja języka francuskiego

Wymowa

Do graficznego zapisu wymowy stosuje się znaki międzynarodowego alfabetu fonetycznego (MAF), umieszczane między nawiasami kwadratowymi[1].
Uwaga 1. W języku francuskim akcent toniczny pada zawsze na ostatnią sylabę grupy tonicznej[2].
Uwaga 2. Dwukropek po literze oznacza jej wydłużenie, np. âne [ɑːn] – osioł.
Uwaga 3. Dla oznaczenia podziału na sylaby stosuje się kropkę (np. Amérique [a.me.ʀik]).
Wzór wymowy można znaleźć na różnych witrynach internetowych, np. tu: [8], a całych wyrazów tu: [9][3]
Artykuł Klasyfikacja spółgłosek omawia spółgłoski w przekroju międzynarodowym, a Klasyfikacja samogłosek omawia samogłoski w przekroju międzynarodowym, odsyła do przykładów w kilku językach[4].

Transkrypcja języka francuskiego według MAF

  • a – wymowa [a], występuje częściej niż [ɑ][5] np. – avoir [avwaːʀ] – mieć, bal [bal] – bal
    • a – [ɑ], np. bas – [bɑ] lub [ba][6] – niski, [bɑːs] – niska, patte [pat] – łapa (zwierzęcia)
    • à – [a], np. voilà [vwala] – oto
    • â – [ɑ], np. âge [ɑːʒ] – wiek, pâte [pɑːt] – ciasto (surowe)
    • ai – [ɛ], („e” półotwarte) np. j'aime [ʒεːm] – kocham
    • ai – [e][7], („e” półprzymknięte) np. j'ai [ʒe] – ja mam[8]
    • aï – [ai], np. haïr [aiːʀ] – nienawidzić[9]
    • ail, aille – [aj], [ɑj][10], np. bail [baj] – umowa najmu, paille [pɑːj] – słoma
    • aim, ain – [ɛ̃] („e” nosowe), np. main [mɛ̃] – dłoń, nain [nɛ̃] – krasnoludek
    • am, an – [ɑ̃] („a” nosowe), np. camp [kɑ̃] – obóz, banque [bɑ̃ːk] – bank
    • au – [ɔ] („o” półotwarte), np. auto [ɔtɔ] – auto, lub [o] („o” półprzymknięte), np. baume [boːm] – maść (balsam)
    • ay – [ɛ], [εi], [ei], [ɛj], np. saynète [sεnεt] – skecz (lub scenka), pays [pei] lub [pεi] – kraj, crayon [kʀɛjɔ̃] – ołówek
  • b – [b][11], np. Barbie [baʀbi] – (lalka) Barbie
  • c – [k] – przed a, o, u, spółgłoską i na końcu wyrazu[12], np. cave [kaːv] – piwnica, code [kɔd] – kod, culte [kylt] – kult, nocturne [nɔktyʀn] nokturn, bloc [blɔk] – blok (bryła nieforemna)
    • c – [s] – przed e, é, è, i, y, np. mécène [mesɛn] – mecenas
    • ç – [s], np. ça [sa] – to (skrócone cela [səla] – to)
    • ch – [ʃ], np. chat [ʃa] – kot, chien [ʃjɛ̃] pies[13]
  • d – [d] na początku i w środku wyrazu, np. date [dat] – data
    • d – nie wymawia się na końcu wyrazu, np. nid [ni] – gniazdo
    • dd – addition [addisjɔ̃] – rachunek, dodawanie
  • e – [ɛ], w sylabie akcentowanej (końcowej) przed spółgłoską wymawianą, np. bec [bεk] – dziób i w części niewymawianych, np. ballet [balε] – balet, mets [mε] – włóż,
    • e – [e], w sylabie akcentowanej (końcowej) przed spółgłoską niewymawianą r i z, np. aller [ale] – iść, chez [ʃe] – u (przyimek)
    • e – [e], zawsze w krótkich słowach, gdy e poprzedzone jest spółgłoską, np. je [ʒə] – ja, le (rodzajnik określony męski), de [də] – (przyimek), me [mə] – mnie, mi itd.
    • e – niewymawiane, niemal niewymawiane lub [ə][14], w sylabie nieakcentowanej, między spółgłoskami, np. petit [pəti] lub [p'ti][15] – mały, roulement [ʀulmɑ̃] – obrót, attachement [ataʃmɑ̃] – przywiązanie
    • e – [e] lub [ɛ] przed podwojoną spółgłoską[16]
    • é – [e], zawsze wymawiane, np. allée [ale] – aleja, orienté [ɔʀjɑ̃te] – skierowany, parlé [paʀle] – mówiony
    • è – [ɛ], zawsze wymawiane, np. photosphère [fotosfɛʀ] – fotosfera, accès [aksε] – dostęp
    • ê – [ɛ], np. gêne [ʒɛn] – żenada
    • ë – [ɛ], np. Noël [noɛl] – (Boże Narodzenie)
    • eau – [o], np. beau [bo] – piękny
    • ei, eî – [ɛ], np. neige [nεːʒ] – śnieg[17]
    • eil – [ɛj], np. soleil [sɔlεj] – słońce
    • eim, ein – [ɛ̃], np. Reims [ʀɛ̃s], peintre [pɛ̃ːtʀ] – malarz
    • em, en – [ɑ̃], np. temps [tɑ̃] – czas, entendre [ɑ̃tɑ̃ːdʀ] – słyszeć
    • en – [ɛ̃], np. mien [mjɛ̃] – mój
    • enne – [ɛn], np. mienne [mjɛn] – moja
    • eu – [ø], np. bleu [blø] – niebieski
    • euil, euille, eur – [œ], np. chevreuil [ʃəvʀœj] – sarna, feuille [fœj] – liść, valeur [valœːʀ] – wartość
    • exa, exe, exi – początkowe [gz], np. examen [εgzamɛ̃] lub [egzamɛ̃] – egzamin, exercice [εgzεʀsis] – ćwiczenie, exister [εgziste] – istnieć
  • f – [f], np. mafia, maffia [mafja] – mafia
  • g – [g], przed spółgłoską oraz samogłoskami: a, o. u, np. Ganymède [ɡɑnimɛd] Ganimed, égal [egal] – równy, gothique [gɔtik] – gotyk, aigu [egy] lub [εgy] – ostry
    • g – [ʒ], przed e, i, y, np. géant [ʒeɑ̃] – ogromny, gigantyczny, tige [tiʒ] – łodyga, gymnastique [ʒimnastik] – gimnastyka
    • gn – [ɲ], np. magnifique [maɲifik] – cudowny, Pologne [poloɲ] – Polska
  • h – niewymawiane[18]
  • i – [i] w funkcji sylabicznej, np. ici [i.si] – tutaj oraz w sylabie akcentowanej, gdy jest fonetycznie końcowe, np. vie [vi] – życie, préavis [pʀe.a.vi] – wymówienie, zawiadomienie (z góry)
    • i – [j] w funkcji niesylabicznej lub przed samogłoską, np. aïeul [ajœl] – przodek
    • i, ï – [j] bez względu na położenie, jeśli pisane jest przed samogłoską, np. miel [mjεl] – miód, hiérarchie [je.ʀaʀ.ʃi]
    • i – [ij] gdy jest poprzedzone grupą liter zakończoną „l” lub „r”, np. oublier [ublije] – zapomnieć, trier [tʀije] – układać (coś według kategorii)
    • ill – [ij] po spółgłosce lub przed samogłoską, np. million [miljɔ̃] – milion, tilleul [tijœl] – lipa (roślina), rouille [ʀuj] – rdza[19]
    • ill – [il] na początku wyrazu, np. illusion [ilyzjɔ̃] – złudzenie
    • im, in – [ɛ̃] końcowe lub przed spółgłoską, np. impôt [ɛ̃po] – podatek, cumin [kymɛ̃] – kmin rzymski
    • im, in – [im], [in] przed samogłoską, np. mime [mim] – mim, cinéma [sinema] – kino
  • j – [ʒ], np. Jupiter [ʒypitɛʀ]
  • l – [l], np. couleur [kulœːʀ] – kolor
  • m – [m], np. mamie [mami] babcia; (grupy aim, am, aim, em, um – omówione przy odpowiednich samogłoskach początkowych)
  • n – [n], np. neige [nεːʒ] – śnieg, canine [kanin] – kieł; (grupy an, ain, en, enne, un – omówione przy odpowiednich samogłoskach początkowych)
  • o – [o] lub [ɔ], opis wymowy, patrz wyżej: „au”, np. pot [po][20] – garnek, moment [mɔmɑ̃] – chwila
    • œ – [œ], np. œuvre [oeːvʀ] – dzieło
    • oi, oy – [wa], np. boisson [bwasɔ̃] – napój, royal [ʀwajal] – królewski
    • om, on – [ɔ̃] przed spółgłoską lub fonetycznie końcowe, np. tombe [tɔ̃ːb] – grób, laiton [lεtɔ̃] – mosiądz
    • om, on – [om], [ɔm], [on], [ɔn] przed samogłoską, np. atome [atoːm] – atom, tome [toːm] lub [tɔm] tom, cyclone [sikloːn] – cyklon, niż, tonalité [tɔnalite] – tonacja
    • ou, où, oû – [u], np. (la) tour [tuːʀ] wieża, où [u] – gdzie, dokąd, goûter [gute] – podwieczorek, voûte [vut] – sklepienie
  • p – [p], np. prendre [pʀɑ̃ːdʀ] – brać
    • ph – [f], np. phare [faːʀ] – latarnia morska
    • pt – [t] w ramach jednej sylaby, [pt] w sylabach sąsiadujących, np. sculpture [skyl.tyːʀ] – rzeźba, septembre [sεp.tɑ̃ːbʀ] – wrzesień
  • q – [k], np. cinq [sɛ̃k] – pięć, cinquième [sɛ̃kjεm] – piąty
  • r – [ʀ], np. terrain [tεʀɛ̃] – teren
  • s – [s] początkowe i przed samogłoską lub spółgłoską, np. Slave, reste [ʀεst] – reszta, salle [sal] – sala
    • s – [z] między samogłoskami, np. prison [pʀizɔ̃] – więzienie
  • t – [t], np. sottise [sɔtiːz] – głupota
    • tion – [sjɔ̃], np. émotion [emosjɔ̃] – emocja
  • u – [y][21][22]
    • ui – [ɥ], np. nuire [nɥiːʀ] szkodzić[23]
    • um, un – [œ̃], np. parfum [paʀfœ̃] zapach, brin [bʀœ̃] źdźbło
    • um – [ɔm] w niektórych słowach pochodzenia łacińskiego, np. forum [fɔʀɔm], muzeum [myzeɔm][24]
  • v – [v], np. venir [vəniːʀ] – przychodzić
  • w – [v], np. wagon [vagɔ̃] – wagon
    • w – [w], np. tramway – [tʀamwε][25]
  • x – [ks] wewnątrz i na końcu wyrazu, np. taxi [taksi] – taksówka, vexer [vεkse] – obrazić, thorax [tɔʀaks] – klatka piersiowa[26]
    • x – [gz] gdy x występuje przed „a” lub „e” na początku wyrazu, np. xénophobie [gzenɔfɔbi] – ksenofobia, Xavier [gzavje] – Ksawery oraz w słowie hexagone [εgzagɔn] – sześciobok
  • y – [j], np. payer [peje]; [pεje] – płacić
    • ym, yn – [ɛ̃], np. symbole [sɛ̃bɔl] – symbol, lynch [lɛ̃ːʃ] – samosąd
  • z – [z] na początku wyrazu, np. zèbre [zεːbʀ] – zebra
    • z – niewymawiane na końcu wyrazu, np. assez [ase] – dość

Przypisy

  1. ↑ według: Henryk Łebek, Zarys gramatyki francuskiej, PWN Warszawa 1967, s. 15-98; według: Kazimierz Kupisz, Bolesław Kielski, Podręczny Słownik Francusko-Polski, Wiedza Powszechna, 1971, wyd II, s. XVIII-XXVIII; słowniki w Internecie; według Le Nouveau Petit Robert, wyd. Dictinnaires Lerobert, Paryż, 1994, s. XXII; słowniki w Internecie.
  2. ↑ W transkrypcji ogólnej czasem stawia się przed nią znak [']. Podawanie tego oznaczenia w języku francuskim nie jest obowiązkowe a nawet może być mylące, ponieważ postawiony za literą oznacza spółgłoskę ejektywną, np. [pʼ] i graficznie przypomina znak ['].
  3. ↑ W witrynie [1] należy wpisać dowolne słowo, np. wskazane w tym artykule
  4. ↑ Brak wzorów wymowy czysto francuskiej, ale przybliżenie jest wystarczająco bliskie standardów francuskich, co można zauważyć przez porównanie z [2] lub inną prezentacją w Internecie
  5. ↑ według: Kazimierz Kupisz, Bolesław Kielski, Podręczny Słownik Francusko-Polski, Wiedza Powszechna, 1971, wyd II, s. XVIII
  6. ↑ Wzor wymowy: [3] Frank Denis wymawia [ɑ], natomiast Vion Nicolas – [ba]
  7. ↑ Ułożyć usta do „y”, wypowiedzieć „e”
  8. ↑ Wzor wymowy mieszanej: aimer [eme] (Vion Nicolas) lub [ɛme] (Frank Denis): [4] – kochać
  9. ↑ w grupie dwuliterowej służy do oddzielenia wymowy samogłosek a-i, porównaj: maïs [mais] – kukurydza, mais [mɛ] – ale
  10. ↑ Gdy występuje na fonetycznym końcu wyrazu, np. rail [ʀɑːj], [ʀaj] – szyna lub przed samogłoską, np. travailler, travaillons, (je, tu) travaillerais [tʀavaje], [tʀavajɔ̃], ([ʒə], [ty]) [tʀavajʀɛ]
  11. ↑ spółgłoska dwuwargowa
  12. ↑ wyjątkowo wymawia się -ct końcowe [kt], np. correct [kɔ(r)rεkt] – poprawny
  13. ↑ wyjątki, np. chaos [kao] grupa -ch- wymawia się [k]: „w niektórych słowach pochodzenia greckiego lub łacińskiego: chalazion, chalcis, chalybé, chanérops, chamédrys, chaos, chaotique, charax, cheiranthus, cheiromys, chélidon, chemosis, chermés, chétodon, chi, chiasma, chionis, chiton, choléra, chorus, itd.” (w wyd. Fouché „Prononction”, 1959, s. 271
  14. ↑ Usta ułożyć do „a”, wymówić „e”
  15. ↑ Forma krótsza występuje najczęściej w wyrazach złożonych lub mowie potocznej
  16. ↑ [e] przed podwojoną spółgłoską np. „c”, „f”, „r” itd.: effet [e.fε] – skutek, Cebbala [sebala] – miasto w Tunezji, terrasse [teʀas] – taras; ale przed podwojonym „r” czasem obowiązuje wymowa [ε], np. terre [tεʀ] – ziemia, a nawet mogą wystąpić obie wymowy: terrible [tεʀibl], [teʀibl; przed podwojonym „t” zawsze [ɛ], np. muette [mɥεt] lub [myεt] – niema (przymiotnik). Według: Kazimierz Kupisz, Bolesław Kielski, Podręczny Słownik Francusko-Polski, Wiedza Powszechna, 1971, wyd II, s. XX
  17. ↑ W sylabie nieakcentowanej, jeśli w sylabie akcentowanej występuje „e”, „i” „u” [y]
  18. ↑ ”H nieme” podlega łączeniu międzywyrazowemu, co można podkreślić w transkrypcji znakiem ‿, np. les hommes [lez‿ɔm]; „h przydechowe” nie dopuszcza takiego łączenia ani elizji, np. le héros [le eʀo] – bohater; według: Henryk Łebek, Zarys gramatyki francuskiej, PWN Warszawa 1967, s. 77.
  19. ↑ Francuski zna trzy wyjątki od tej zasady: mille, ville, tranquille [mil], [vil], [tʀɑ̃kil] – tysiąc, miasto, spokojny
  20. ↑ wymowa. [dostęp 2010-02-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-01)].
  21. ↑ wymowa zbliżona do niemieckiego ü, wzór wymowy według MAF dźwięku [yː] tutaj [5]
  22. ↑ W serwisie [6] można wpisać dowolne słowo zawierające „u”, np. „menu”, „amuser”, „accusation”
  23. ↑ W serwisie [7] można wpisać dowolne słowo zawierające „ui”, np. „puisque”, „huit”
  24. ↑ w znaczeniu specjalnym (antyk; obecnie we Francji: muzeum przyrodnicze o charakterze muzeum i uczelni), powszechne określenie muzeum: musée [myze]
  25. ↑ Wymowa jak w „louis” [lwi] lub „oui” [wi]
  26. ↑ w niektórych słowach „x' końcowe nie jest wymawiane, np. paix [pε] – pokój, taux [to] – taryfa, kurs [walutowy], poziom podatkowy