Wynalazek

Skomplikowany zestaw kół zębatych

Wynalazek – nowatorskie, oryginalne rozwiązanie problemu technicznego. W naukach inżynieryjnych i badaniach produktowych wynalazek najczęściej przybiera postać nowego urządzenia lub jego elementu, metody lub procesu, dzięki którym możliwe jest wykonanie jakiejś czynności w sposób sprawniejszy, bezpieczniejszy, wydajniejszy, tańszy lub lepszy jakościowo. W naukach społecznych za wynalazki uznaje się także zdobycze niematerialne, jak druk, pieniądz czy pismo.

W polskim systemie prawa brak definicji pojęcia „wynalazek”. Ustawa Prawo własności przemysłowej definiuje jedynie kryteria, które musi spełniać wynalazek, aby mógł zostać objęty ochroną patentową. Zgodnie z ustawą patenty są udzielane – bez względu na dziedzinę techniki – na wynalazki, które są nowe (nie są częścią stanu techniki), posiadają poziom wynalazczy (nie wynikają dla wynalazcy w sposób oczywisty ze stanu techniki) i nadają się do przemysłowego stosowania^[1].

Za najwcześniejsze wynalazki ludzkości przyjmuje się proste narzędzia kamienne i kościane, którymi posługiwały się hominidy już ponad 3 mln lat temu.

Wynalazek a odkrycie i utwór autorski

Pojęciem pokrewnym jest odkrycie naukowe – obserwacja nieznanego dotąd zjawiska występującego naturalnie w przyrodzie. Odkrycia nie podlegają ochronie patentowej – uważa się, że należą one do domeny publicznej i są własnością całej ludzkości^[1]. Ochrona patentowa może natomiast dotyczyć nowej technologii, która przyczyniła się do odkrycia.

Szczególne trudności w odróżnieniu wynalazku od odkrycia występują w zakresie badań z pogranicza biotechnologii, biochemii i biologii molekularnej. Np. istnieją kontrowersje czy wyniki analiz ludzkiego genomu, które stanowią ważną część wynalazków stosowanych w terapii genowej mogą podlegać patentowaniu. W Polsce zasady patentowania wynalazków z zakresu biotechnologii są szczegółowo opisane w Ustawie Prawo własności przemysłowej^[2].

Tradycyjnie wynalazki często są opisywane w formie utworu – dokumentacji technicznej lub publikacji naukowej. Same utwory nie podlegają patentowaniu, lecz są chronione przez prawo autorskie. Prawo autorskie nie chroni jednak przed użyciem opisanego w utworze rozwiązania technicznego, a jedynie uniemożliwia publikowanie i rozpowszechnianie samego utworu bez zgody autora. Ten tradycyjny podział jest dyskusyjny w przypadku programów komputerowych, opisów algorytmów matematycznych i procedur stosowanych w marketingu i zarządzaniu. Tego rodzaju utwory mają bowiem same w sobie w pewnym stopniu cechy wynalazku. Pod koniec 2009 r. w Stanach Zjednoczonych i niektórych innych krajach prawo patentowe umożliwiało w pewnym zakresie chronienie programów, algorytmów i procedur biznesowych jako wynalazków. Rodzi to jednak różnego rodzaju problemy i kontrowersje, które skutkują sprawami sądowymi docierającymi nawet do Sądu Najwyższego. W innych krajach, w tym w Unii Europejskiej trwa nieustająca debata nad zasadnością wprowadzenia ochrony patentowej na ten rodzaj twórczości^[3].

Formalne kryteria zdolności patentowej wynalazku

Aby wynalazek mógł zostać opatentowany, musi spełniać trzy kryteria, które są zasadniczo takie same na całym świecie^[4]:

Kryterium nowości

Wynalazek jest uważany za nowy, jeżeli przed datą jego pierwszego zgłoszenia w urzędzie patentowym (bądź wystawienia na uznanej wystawie) informacje o nim nigdzie nie były (potencjalnie) dla nikogo dostępne.

Kryterium poziomu wynalazczego (nieoczywistości)

Oznacza, że wynalazek nie wynika w sposób oczywisty z aktualnego stanu wiedzy. Na przykład:

• stanowi element zaskoczenia dla znawcy,
• jest rozwiązaniem problemu dotąd bezskutecznie podejmowanego,
• zaspokaja nową (nieuświadomioną) potrzebę społeczną,
• umożliwia zwiększenie efektywności,
• umożliwia osiągnięcie szczególnego, nieoczekiwanego efektu itp.

Jeżeli wynalazek nie cechuje się poziomem wynalazczym, a należy do kategorii urządzeń może uzyskać ochronę w formie prawa ochronnego na wzór użytkowy.

Kryterium przemysłowej stosowalności (charakteru technicznego)

Oznacza, że wytwór lub sposób będący wynalazkiem może być faktycznie uzyskany lub technicznie realizowany w sposób powtarzalny. Wynalazek nie musi być przy tym wcale efektywny czy użyteczny.

Przypisy

Bibliografia

• Henryk Altszuller „Algorytm wynalazku”, Wiedza Powszechna, 1999
• Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (Dz.U. z 2021 r. poz. 324)