Wyry

Artykuł

50°08'07"N 18°53'37"E

- błąd

39 m

WD

50°7'59.9"N, 18°55'0.1"E

- błąd

14 m

Odległość

1751 m

Wyry
wieś
Ilustracja
Kościół w Wyrach
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

mikołowski

Gmina

Wyry

Liczba ludności (2020)

4089

Strefa numeracyjna

32

Kod pocztowy

43-175[1]

Tablice rejestracyjne

SMI

SIMC

0224998

Położenie na mapie gminy Wyry
Mapa konturowa gminy Wyry, u góry znajduje się punkt z opisem „Wyry”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Wyry”
Położenie na mapie powiatu mikołowskiego
Mapa konturowa powiatu mikołowskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Wyry”
Ziemia50°08′07″N 18°53′37″E/50,135278 18,893611
Strona internetowa

Wyry (niem. Wyrow) – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie mikołowskim, w gminie Wyry, której jest siedzibą.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa katowickiego.

Historia

Pierwsza wzmianka o miejscowości Wyry pochodzi z 1287 roku z dokumentu wystawionego przez księcia Mieszka cieszyńskiego, pana na Raciborzu, a dotyczącego dodatkowych uposażeń kościoła św. Wojciecha w mieście Mikołowie.

W dokumencie sprzedaży dóbr pszczyńskich wystawionym przez Kazimierza II cieszyńskiego w języku czeskim we Frysztacie w dniu 21 lutego 1517 roku wieś została wymieniona jako Wyry[2].

Wyry – Staw "Wici"

Nazwa Wyry, czasem Wiry, w niezmienionej formie przetrwała do 1629 roku. W 1728 roku książę pszczyński z rodu Promnitzów zakupił większość ziemi w Wyrach. W tym czasie powstała potażarnia, cegielnia, kamieniołom i trzy młyny. Początki górnictwa systemem odkrywkowym datuje się na rok 1770. W lutym 1811 roku wybuchł tu bunt chłopski przeciwko utrzymywaniu pańszczyzny w wyniku którego splądrowano dwór[3]. Rok 1927 to początki przemysłu chemicznego. Otwarto wtedy zakład produkujący tlen, azot i inne związki azotowe do wyrobu nawozów sztucznych. W 1939 roku podczas kampanii wrześniowej, w Wyrach i Gostyni toczyły się walki z wojskami hitlerowskimi, jedne z najcięższych na terenie województwa śląskiego.

W latach 1930-1983 w Wyrach istniał klub hokejowy Fortuna, który w sezonie 1960/1961 grał w I lidze (dziś ekstraklasa).

W latach 1945-1954 siedziba gminy Wyry, a w latach 1954-1972 gromady Wyry[4]. W latach 1973-75 znów w gminie Wyry[5]. Gminę Wyry zniesiono 27 maja 1975 przez włączenie do Tychów[6] i odtworzono dopiero 2 kwietnia 1991[7]; od 1999 roku gmina Wyry należy do powiatu mikołowskiego w woj. śląskim.

Urodził się tu Karol Henryk Mańka – polski botanik, leśnik i fitopatolog, profesor zwyczajny, członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk, doktor honoris causa Akademii Rolniczej w Poznaniu.

Transport i komunikacja

Wyry leżą w ciągu drogi wojewódzkiej nr 928 tj. ul. Pszczyńskiej. Droga ta przebiega przez Wyry jak i drugą miejscowość gminy: Gostyń i stanowi główną trasę dojazdową do Mikołowa, Kobióra, Tychów.

Komunikację miejską w Wyrach tworzą linie autobusowe 69, 157 i 294.

Przez miejscowość przebiega linia kolejowa nr 169 Tychy – Orzesze Jaśkowice, na której znajduje się nieczynny przystanek kolejowy Wyry.

Przypisy

  1. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1573 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  2. Ludwik Musioł. Dokument sprzedaży księstwa pszczyńskiego z dn. 21. lutego 1517 R.. „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku”. R. 2, s. 235–237, 1930. Katowice: nakł. Towarzystwa ; Drukiem K. Miarki. 
  3. Dariusz Zalega "Zmowa Tworkowska" Le Monde Diplomatique 1/119/2016
  4. Uchwała Nr 21/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu pszczyńskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 15 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 5 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 10, Poz. 54)
  5. Uchwała Nr XX/99/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie katowickim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 20 grudnia 1972 r., Nr. 12, Poz. 103)
  6. Dz.U. z 1975 r. nr 15, poz. 87
  7. Dz.U. z 1991 r. nr 2, poz. 8

Media użyte na tej stronie

Silesian Voivodeship location map2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
Wyry (gmina) location map.png
Autor: Smat, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map
POL gmina Wyry COA.svg
Gmina Wyry coat of arms
Mikołów County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Mikołów County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 50.26 N
  • S: 50.04 N
  • W: 18.70 E
  • E: 18.97 E
Wyry kosciol 2.jpg
Wyry, kościół parafialny pw NSPJ w Wyrach
Wyry - Wici2.JPG
Autor: Eressea, Licencja: CC BY 2.5 pl
Wyry - Jezioro Wici