Wysiedlenia Polaków z Kraju Warty
Wysiedlenia Polaków z Kraju Warty – wysiedlenia Polaków i Żydów (obywateli polskich) z Kraju Warty, terytorium Rzeczypospolitej Polskiej anektowanego przez III Rzeszę, które były częścią wielkiej akcji przesiedleńczej, tzw. Generalsiedlungsplan, dokonane przez Niemców w latach 1939–1941.[1]
Przyczyny
„Za 50 lat będzie tu kwitnący kraj niemiecki, gdzie nie będzie ani Polaka, ani Żyda! Taka jest prawda (Oklaski). Jeśli ktoś mnie spyta, gdzie będą, odpowiem: nie wiem. W Palestynie albo na pustyni Sahara, to mi zupełnie obojętne. Ale tu będą mieszkać ludzie niemieccy!” – Robert Ley
Wysiedlenia związane były z niemiecką doktryną polityczną i wojskową III Rzeszy tzw. Lebensraum – „poszerzania przestrzeni życiowej”[2] inspirowaną tradycyjnymi niemieckimi koncepcjami geopolitycznymi znanymi jako Drang nach Osten – parcia na wschód. Sposób realizacji tych celów zawarto w opracowanym przez dra Erharda Wetzela – kierownika Wydziału Polityki Rasowej w Ministerstwie Rzeszy, planie Generalplan Ost przewidującym zyskanie tej przestrzeni na wschodzie. Plan przesiedleńczy (Generalsiedlungsplan) stanowił jeden z najważniejszych punktów zawartych w generalnym planie wschodnim i przewidywał przekształcenie grupy ok. 14 mln ludzi w niewolników w charakterze siły roboczej oraz wysiedlenie na Syberię lub wyniszczenie 51 milionów Słowian (w tym 80–85%[3][4][5] Polaków, 50%[6] Czechów i Morawian, 65% Ukraińców i 75% Białorusinów, a także bliżej nieokreśloną liczbę Rosjan i Tatarów Krymskich). Na terenach przeznaczonych pod kolonizację planowano osiedlić w ciągu pierwszych 10 lat realizacji planu 4 mln osadników niemieckich[7], a w dalszych latach kolejne 6 mln[7], oraz dodatkowo ludność z innych krajów germańskich. Plan przewidywał docelowo m.in. przesiedlenie 80–85% ludności polskiej na Syberię. „Plan przewiduje wysiedlenie 80–85% Polaków, tzn. (...) miałoby zostać wysiedlonych 16-20,4 miliona Polaków, podczas gdy 3-4,8 miliona Polaków miałoby pozostać na niemieckim terenie osiedleńczym”[8]. Pozostałych Polaków planowano przeznaczyć do niewolniczej pracy[9] w charakterze siły roboczej.
Decyzję o masowych wysiedleniach Polaków z Wielkopolski podjął namiestnik Rzeszy Arthur Greiser, który uznał Polaków za „element niegodny do włączenia w społeczeństwo niemieckie”.
Wysiedlenia Polaków
W pierwszej kolejności wysiedlano z Kraju Warty do Generalnego Gubernatorstwa Żydów oraz Polaków – ziemian i przedsiębiorców, którym bez rekompensat odbierano majątki[10]. Wysiedlenia te rozpoczęły się już 4 grudnia 1939 roku z okolic Gostynia[11][12] Do końca 1939 r. wysłano do GG ok. 80 transportów – ogółem 87 883 osób. Do końca 1940 r. wysiedlenia objęły już ponad 250 tys. osób[13], do połowy marca 1941 ponad 280 tysięcy. Wysiedleńcy byli kierowani do Centrali Przesiedleńczej w Poznaniu (niem. Umwandererzentralstelle in Posen) założonej 11.XI.1939 r., gdzie przewożono ich koleją do obozów przesiedleńczych w Generalnym Gubernatorstwie.
Wysiedlenia przeprowadzano najczęściej w późnych godzinach wieczornych lub wcześnie rano. Wysiedleńcy mieli na spakowanie podstawowych rzeczy około pół godziny. Zezwalano im na zabranie bagażu ręcznego o wadze około 12 kg na osobę (od wiosny 1940 podniesiono ją do 25–30 kg) oraz pieniądze w kwocie 200 zł. Pozostały majątek musieli zostawić przyszłym niemieckim kolonistom.
Wysiedlenia te przeprowadzano także w rejencji kaliskiej i łódzkiej, włączonej w granice Kraju Warty staraniem miejscowych volksdeutschów.
Zasiedlenie Niemcami
Po zawarciu niemiecko-radzieckiego paktu o nieagresji (Pakt Ribbentrop-Mołotow), w którym ustalono, że kraje bałtyckie (Estonia, Łotwa) i Finlandia staną się strefą wpływów i przyszłym terytorium ZSRR, na jesieni 1939 r. wielu Niemców bałtyckich otrzymało zaproszenie z nazistowskich Niemiec do osiedlenia się w Kraju Warty w ramach akcji przesiedleńczej tzw. Heim ins Reich. Jeszcze w 1939 r. przesiedlono 87 rejsami ponad 60 tys. Niemców z krajów bałtyckich, z których większość trafiła do Kraju Warty.
W 1941 r. nasilono politykę wysiedlania stąd Żydów do dowolnego z blisko 200 gett utworzonych na terenie GG. Z samego Poznania przesiedlono do GG ok. 70 tys. osób. Setki tysięcy ludzi, głównie młodych, czasem jeszcze przed osiągnięciem pełnoletniości, wysiedlono jako robotników przymusowych w głąb Rzeszy. Na miejsce Polaków i Żydów napływały grupy Niemców ze Wschodu, z terenów zajętych przez ZSRR. Dalszymi grupami byli Niemcy z Wołynia – ponad 50 tys., z Galicji – ponad 50 tys., z Podlasia – prawie 10 tys. Zgodnie z porozumieniem z ZSRR, rozpoczęto w 1940 r. politykę „repatriacji” dziesiątek tysięcy Niemców z Besarabii, Bukowiny i innych części Rumunii. Istniały plany sprowadzenia na te tereny Niemców zamieszkujących obie Ameryki.
Film
- Temat wysiedleń z Wielkopolski podejmuje niemiecko-polski film dokumentalny w reż. Jacka Kubiaka, Klausa Salge, Janusza Zemera pt. „Jasnowłosa prowincja” zrealizowany w 70. rocznicę wybuchu wojny[14]. Jego bohaterami są trzej mężczyźni: Helmut Steinitz, poznański Żyd, ocalały z zagłady, Dieter Bielenstein, Niemiec przesiedlony z Łotwy, który żył w Poznaniu w zagrabionym Polakom mieszkaniu, oraz Henryk Jaszcz, poznaniak, który po wysiedleniu spędził wojnę w Ostrowcu Świętokrzyskim. Film miał premierę zagraniczną na antenie niemiecko-francuskiego kanału Arte. Dziennik „Le Figaro” nazwał go „pasjonującym dokumentem” o przeprowadzanych przez Hitlera i Himmlera „czystkach etnicznych”[15]. Reżyser został nagrodzony Polsko-Niemiecką Nagrodą Dziennikarską w roku 2010.[16]
Przypisy
- ↑ Maria Rutowska, Wysiedlenia ludności polskiej z Kraju Warty do Generalnego Gubernatorstwa 1939-1941, Poznań 2003.
- ↑ Marian Zgórniak, „Lebensraum” w doktrynie politycznej i wojskowej III Rzeszy, „Studia Historyczne” R. 23, 1980, z. 4, s. 621–632.
- ↑ „85% wszystkich Polaków – 20 mln”: Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 2004, ISBN 83-01-14179-4, tom 3, s. 267.
- ↑ „Spośród Polaków wysiedleniu ulec miało 80 do 85% (...)z ludności „zachodnio-ukraińskiej” 65%, a z białoruskiej 75%”: Czesław Madajczyk „Generalna Gubernia w planach hitlerowskich. Studia”, PWN, Warszawa, 1961, s. 96.
- ↑ „Pod bezpośrednim nadzorem Himmlera opracowano tzw. Generalny Plan Wschodni (General Plan Ost). Przewidywał on przesunięcie granicy etnicznej Rzeszy o około 1000 km na wschód i przeznaczenie zajętych w ten sposób terenów dla niemieckich osadników. Miejscowa ludność, Słowianie i inne narody, miały być wysiedlone za Ural lub w części wyniszczone. Tą akcją przewidywano m.in. objęcie 80–85% Polaków...”: fragment pracy zbiorowej „Rezydencja śmierci” ze strony internetowej Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau.
- ↑ Andrzej Szcześniak: Generalplan Ost. Plan Zagłady Słowian. Radom: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, 2001, s. 6–17. ISBN 83-88822-03-9.
- ↑ a b Nowa Encyklopedia Powszechna PWN. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2004, s. 267 (tom 3). ISBN 83-01-14179-4.
- ↑ Dok. norymb. NG-2325, Odpis z: „Biuletyn GKBZH w Polsce”, t. 5, s. 211 nn. za „Okupacja i Ruch Oporu w Dzienniku Hansa Franka 1939-1945” Tom I 1939-1942 KiW, Warszawa 1972.
- ↑ Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, Bartłomiej Kaczorowski (red.), Wojciech Baturo (red.), t. 3, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2004, s. 267, ISBN 83-01-14179-4, OCLC 830615777.
- ↑ „Poligon Greisera”, Anna Gruszecka 16.02.2010, Tygodnik Powszechny.
- ↑ Pierwsze wysiedlenia gostynian do Generalnego Gubernatorstwa.
- ↑ Zofia Hejnowicz-Nagler, „Chmury nad domem”, Poznań 1971.
- ↑ Maria Rutowska, „Wysiedlenia ludności polskiej z Kraju Warty do Generalnego Gubernatorstwa 1939-1941” Instytut Zachodni, Poznań 2003, ISBN 83-87688-42-8.
- ↑ „Jasnowłosa prowincja” recenzja.
- ↑ Projekcja filmu „Jasnowłosa Prowincja”.
- ↑ Piotr Bojarski: „Nagrodzili film o wygnanych Wielkopolanach”, Gazeta Wyborcza, Poznań, 2010-06-08.
Bibliografia
- Zofia Hejnowicz-Nagler, „Chmury nad domem”, Poznań 1971
- Karol Kandziora, „Pamiętnik z wygnania” Wydawnictwo miejskie 2007
- S. Nawrocki, „Terror policyjny w Kraju Warty 1939-1945”, Poznań 1973
- Maria Rutowska, „Wysiedlenia ludności polskiej z Kraju Warty do Generalnego Gubernatorstwa 1939-1941”, Poznań 2003
- Antoni Sułowski, „U podnóża Gór Świętokrzyskich” wyd. Instytut Wydawniczy PAX 1987
Media użyte na tej stronie
(c) Bundesarchiv, R 49 Bild-0137 / CC-BY-SA 3.0
Polenevakuierung
Polen verlassen in Autobussen das Dorf Blonie.
Autor: Stiopa, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grębków (pow. węgrowski) - cmentarz parafialny. Grób wysiedlonego jesienią 1939 r., w ramach niemieckiej akcji wysiedlenia Polaków z Kraju Warty, gospodarza Bernarda Musiałowicza (1872-1944). Nie doczekał powrotu do swojego majątku w Brzekińcu (gm. Budzyń) w Wielkopolsce. Po oswobodzeniu w ramach akcji "Burza", zmarł w folwarku Jabłonno 20 sierpnia 1944 r.
(c) Bundesarchiv, Bild 183-E12315 / CC-BY-SA 3.0
Scherl Bilderdienst, Berlin
Baltendeutsche besichtigen ihre neue Heimat im Warthegau
Schon viele Tausend Baltendeutsche sind nunmehr in die befreiten Gebiete des ehemaligen Polen umgesiedelt worden und setzen hier den Aufbau, der durch die Polen 20 Jahre unterbrochen war, fort. Unser Bild zeigt Baltendeutsche nach der Ankunft in ihrem neuen Heim im Warthegau beim ersten Rundgang.
10.11.39 [Herausgabedatum]
(Scherl Picture-Service, Berlin.
Baltic Germans inspect their new homeland in Warthegau.
(c) Bundesarchiv, R 49 Bild-0138 / Holtfreter, Wilhelm / CC-BY-SA 3.0
Evakuierte Polen in Schwarzenau in der Nähe des Bahnhofs
(c) Bundesarchiv, R 49 Bild-0131 / Wilhelm Holtfreter / CC-BY-SA 3.0
Wysiedlenie Polaków z Wielkopolski w 1939 roku.
(c) Bundesarchiv, R 49 Bild-0141 / Wilhelm Holtfreter / CC-BY-SA 3.0